| جنگ شهرها، جنگ نفتکشها، و... |
حدود سه دهه از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد. ولی جنایات بی‌شمار صدام و موارد متعدد نقض قوانین بین المللی از سوی وی در این جنگ هیچگاه از خاطره تاریخ زدوده نمی‌شود. همچنانکه صحنه‌های جانفشانی رزمندگان خداجوی اسلام و رشادتها و از خودگذشتگی‌های آنان که سبب بیمه شدن انقلاب و نظام جمهوری اسلامی گردیده بود نیز فراموش شدنی نیست.
«جنگ شهرها» و «جنگ نفتکشها» دو نمونه از اقدامات جنون آمیز صدام در توسعه دامنه جنگ به سمت افراد و اماکن غیرنظامی بوده است. اقداماتی که اگر با عملیات مقابله به مثل رزمندگان اسلام مواجه نمی‌شد به صورتی جنایت بار توسعه می یافت.
جنگ شهرها
در دفاع هشت ساله ایران علیه تجاوز عراق (۱۳۶۷ - ۱۳۵۹ ش) بارها شهرها و روستاهای ایران زیر حمله هواپیماها، توپخانه ها و موشکهای عراق قرار گرفت و بسیاری از مردم غیرنظامی کشته یا مجروح شدند. ایران برای پیشگیری از کشتار مردم، به این حمله ها پاسخ داد؛ یعنی در برابر حمله به هر شهر ایران، به شهری در عراق حمله کرد. این مقابله به مثل، اصطلاحاًجنگ شهرها نام گرفت.
قوانین بین المللی حمله به مناطق مسکونی را در جنگها ممنوع کرده است. دولت صدام، مانند همه دولت‌های متجاوز، توجهی به قانون نکرد و با تهدید مردم غیرنظامی، ایران را تحت فشار قرار داد.
عراق پس از آغاز تجاوز در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، شروع به بمباران برخی از شهرها کرد. نخستین شهری که با موشک هواپیماها زخم برداشت، اهواز بود. این حادثه در دوم مهرماه 1359 یعنی سه روز پس از تهاجم به ایران رخ داد. دزفول شهر بعدی بود که در شانزدهم مهرماه ۱۳۵۹ به وسیله هواپیماها بمباران شد و هفتاد کشته و سیصد زخمی در آن به جای ماند. غیر از اهواز و دزفول، شهرهایی چون سنندج، قصر شیرین، ارومیه، کرمانشاه، خرم اباد، مهران، اندیمشک، بهبهان، خرمشهر و آبادان، همواره ېمباران می شدند. ایران برای آسیب نرساندن به مردم غیرنظامی عراق، پاسخ این حمله ها را فقط با عقب راندن ارتش متجاوز از خاک ایران و وارد کردن تلفات به نیروهای نظامی دشمن می‌داد. عراق با وجود حمله های یکطرفه خود به مناطق مسکونی، در خرداد ماه ۱۳۶۳ رسماً اعلام کرد که شهرهای جنوبی و مرکزی ایران را بمباران خواهد کرد. ایران نیز پس از چهار سال شکیبایی گفت که پاسخ حمله به شهرها را خواهد داد. این تهدیدها با وساطت دبیرکل سازمان ملل فروکش کرد، اما پس از پیروزی ایران در عملیات "بدر"، رژیم عراق در اسفندماه 1363 حداقل 29 شهر و چندین روستای ایران را 118 بار با توپخانه، هواپیما و موشک بمباران کرد. بدین ترتیب نخستین دوره از جنگ شهرها آغاز شد و ایران برای اول بار در ۲۱ اسفند 1363 موشک زمین به زمین خود را روانه کرکوک کرد. دو روز بعد هم بغداد هدف این موشکها قرار گرفت و بخشی از ساختمان مرکزی بانک رافدین منهدم شد. ورود موشکهای زمین به زمین ایران به صحنه جنگ شهرها، تعجب همگان را برانگیخت؛ چرا که تا آن زمان کسی از وجود این سلاح در ایران آگاه نبود. عراق در ابتدا اصابت این موشکها را به بغداد، کارگزاری مواد منغجره و خرابکاری اعلام کرد، اما خیلی زود ړوشنې شد که آنها، سلاحهای شلیک شده از پایگاههای موشکی ایران هستند. مردم با سردادن شعار "موشک، جواب موشک " از این اقدام حمایت کردند. نخستین مرحله از جنگ شهرها از تاریخ ۱۳ اسفند۱۳۶۳ تا ۱۷ فروردین ۱۳۶۴ به درازا کشید و در ایران ۱۲۲۷ نفر شهید و ۲۶۸۲ زخمی به جا ماند. دور دوم جنگ شهرها از ۵ خرداد ۱۳۶۴ آغاز و تا ۲۴ خرداد ۱۳۶۴ ادامه یافت. در این مرحله ۳۷ شهر و چندین روستای ایران 105 بار هدف موشکها و بمبها قرار گرفتند که ۵۷۰ شهید و ۱۳۳۲ مجروح داشت.
سومین مرحله جنگ شهرها پس از آغاز عملیات کربلای پنج از ۲۱ دی ۱۳۶۵ با بمباران سوسنگرد آغاز شد و تا سوم اسفند ۱۳۶۵ ادامه یافت. عراق در حمله به ۶۶ شهر و روستای ایران 3050 شهید و ۱۱ هزار و ۱۶۳ زخمی به جا گذاشت. چهارمین و آخرین مرحله از جنگ شهرها با برخورد نخستین موشک عراق به تهران در ۱۹ اسفند ۱۳۶۶ آغاز شد. عراق توانسته بود با کمک روسیه و آلمان، برد موشکهای خود را به ۶۵۰ کیلومتر برساند و تهران را هدف قرار دهد. عراق موشکهای تازه خود را به اصفهان و قم هم شلیک کرد. حاکمان عراق از اینکه توانسته بودند پس از سه سال در برابر حمله های موشکی ایران به بغداد (پایتخت عراق)، پایتخت ایران (تهران) را نشانه بروند خوشحالی بودند. مردم تهران، مانند مردم دیگر شهرهایی که زیر حمله های موشکی عراق بودند، روزهای سختی را گذراندند. گروههایی از مردم، شب هنگام از شهر خارج می شدند و گروههایی به پناهگاههای ساخته شده می رفتند. اما بیشتر مردم در خانه هایشان ماندند.
چهارمین دوره از جنگ شهرها تا پایان فروردین ۱۳۶۷ طول کشید. حکومت عراق همیشه آغازگر جنگ شهرها بود. او شکست در جبهه های نظامی را با کشاندن جنگ به شهرها و کشتن غیر نظامیان پاسخ می‌داد. جنگ شهرها وقتی شروع می شد که ایران حمله ای بزرگ را آغاز می کرد. این حمله ها در زمستان صورت می گرفت. اما در زمستان ۱۳۶۶ چهارمین دوره جنگ شهرها، پیش از شروع حمله بزرگ ایران آغاز گشت. عراق همزمان تهدید کرد که از بمبهای شیمیایی هم استفاده خواهد کرد، نیروهای نظامی ایران در روزهای پایانی سال ۱۳۶۶ عملیات والفجر ۱۰ را در شمال غربی کشور آغاز کردند که پاسخی بود به موشک باران شهرهای ایران، عملیات والفجر ۱۰ با پیروزی بزرگی همراه شد. تهدید شیمیایی عراق در شهر حلبچه - که به دست ایرانیان افتاده بود - عملی شد و شمار زیادی از مردم کرد آنجا با گازهای سمی کشته شدند. گفتنی است که ایران پیش از آغاز هر حمله خود در جنگ شهرها، مردم شهرهای عراق را آگاه می کرد تا کمترین آسیب به آنها وارد شود. ضمن آنکه شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا از نظر ایران شهرهای امن بود و در طول جنگ شهرها، هرگز حمله ای به شهرهای امن صورت نگرفت، زیرا شش امام از ائمه شیعیان در این شهرها دفن هستند.
جنگ نفتکشها
جنگ نفتکشها نیز برای اولین بار در جنگ هشت ساله ایران و عراق پدید آمد. یکی از اقدامات ایران پس از تحمیل جنگ از طرف عراق، بمباران مراکز غیرمسکونی بندر بصره و تخریب دو پایانهٔ نفتی در نزدیکی فاو بود. با این حمله، این کشور به محاصره دریایی ایران درآمد و راه دسترسی آن کشور به دریای آزاد از بین رفت. در نتیجه، عراق برای صدور نفت مجبور به استفاده لوله های سطحی خود گردید و یا از کشورهایی چون کویت کمک گرفت.
عراق تصمیم گرفت با آشفته کردن خلیج فارس، ایران را از منابع ارزی حاصل از صادرات نفت از طریق خلیج فارس، محروم کند. از این رو در ۲۹ فروردین ۱۳۶۳ با حمله به یک نفتکش پانامایی در نزدیکی جزیره خارک و در ۶ اردیبهشت همان سال با حمله به یک نفتکش عربستان سعودی، جنگ نفتکشها آغاز شد. چندی بعد، این حمله ها، کشتیهای تجاری را نیز دربرگرفت. عراق با این حملات جبهه جدیدی در جنگ با ایران گشود.
هدف از این حملات، تحمیل فشار اقتصادی بر ایران برای پذیرش آتش بس؛ رودررو قرار دادن ایران با سایر کشورهای منطقه؛ معرفی شدن ایران به عنوان عامل بحران و برهم زننده امنیت منطقه؛ بین المللی کردن جنگ و کشاندن پای قدرتهای بزرگ همچون امریکا به خلیج فارس و وادار کردن آنها برای یافتن راه حلی جهت پایان دادن به جنگ و آشفته کردن بازار نفت بود.
با آغاز جنگ نفتکشها، پنتاگون (وزارت دفاع امریکا) در خرداد ۱۳۶۳ اعلام کرد، اسکورت نفتکشهای تحت اجاره نیرویی دریایی امریکا را به عهده می گیرد. حملات عراق به نفتکشها به میزان زیادی بر کاهش توان صادرات نفت ایران تأثیر گذاشت و ایران مجبور شد از نفتکشهای کوچک تر برای حمل نفت خود استفاده کند تا کمتر آسیب ببینند. با خودداری ایران از اقدامات تلافی جویانه، جنگ نفتکشها فروکش کرد. عراق بار دیگر در آذر ۱۳۶۵ هنگامی که در جنگ زمینی تحت فشار شدید قرار گرفت، مرحله دیگری از جنگ نفتکشها را آغاز کرد. در دومین مرحله، رویارویی ایران و امریکا نزدیک تر شد. در این سال کویت رسما از ایالات متحده امریکا خواست تا با کاروان نظامی خود مراقب نفتکشهای این کشور باشد، اما شرایط جهانی مانع از پاسخ مثبت امریکا به درخواست کویت شد. عراق سومین مرحله از جنگ نفتکشها را با شدتی بیشتر پس از پیروزی ایران در عملیات کربلای ۵ - دی ۱۳۶۵ - آغاز کرد، به طوری که در سه ماهه آخر سال ۱۳۶۵ و سه ماهه اول سال ۱۳۶۶ ، ۳۳۳ فروند کشتی مورد حمله عراق قرار گرفت . در اين دوره دو حادثه مهم رخ داد؛ یکی برخورد نفتکش "مارشال چخوف " شوروی با مین، و دیگری زدن ناو امریکایی استارک توسط عراق در 27 اردیبهشت 1366 که ۳۷ کشته و بیست مجروح بر جای گذاشت. در پی این حوادث، در ۹ تیر ۱۳۶۶ رئیس جمهور وقت امریکا - رونالد ریگان - از سنای این کشور اجازه اسکورت کشتیهای نفتی کویت توسط ناوگان نظامی امریکا را به دست آورد. «حضور شوروی در خلیج فارس» و «استقرار موشکهای کرم ابریشم ایران در سواحل خلیج فارس» از جمله توجیهات مجلس سنا برای صدور مجوز بود. نخستین اسکورت نظامی امریکا در ۳۱ تیر ۱۳۶۶ آغاز شد. با وجود تبلیغات وسیع امریکا برای برپایی امنیت در خلیج فارس، کشتی بریجتون که تحت اسکورت امریکاییها وارد خلیج فارس شده بود، با مین برخورد کرد.
ایران در شرایط دشواری قرار داشت. از یک طرف پاسخ به حملات عراق دامنه جنگ را گسترش می‌داد و از سوی دیگر پاسخ ندادن، عراقیها را در حملاتشان جری تر می ساخت. در این دوره "مقابله به مثل محدود" یا "ضربه در برابر ضربه" در دستور کار نیروهای ایرانی قرار گرفت.
حضور امریکا در خلیج فارس، جنگ نفتکشها را پیچیده تر کرد. در شامگاه ۳۱ شهریور ۱۳۶۶، هلیکوپترهای جنگی امریکا به کشتی "ایران - اجر" متعلق به نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران حمله کردند که در این حمله چهار خدمه کشتی ایرانی شهید، چهار نفر زخمی و ده نفر دیگر اسیر شدند. پس از چندی نیز اسیران آزاد گردیدند.
بار دیگر در ۱۶ مهر ۱۳۶۶ هلیکوپترهای امریکایی به پنج فروند از قایقهای تندرو ایران حمله کردند که در این حمله یک هلیکوپتر امریکاییها سقوط کرد و سه فروند از پنج فروند قایق ایرانی غرق شد. در این حادثه دو نفر از سرنشینان ایرانی قایق‌ها شهید و شش نفر دیگر به اسارت نیروهای آمریکایی درآمدند. کمتر از یک هفته بعد، در ۲۳ مهر ۱۳۶۶ یک نفتکش امریکایی به نام "سانگاری" که در سواحل کویت لنگر انداخته بود، هدف یک فروند موشک کرم ابریشم قرار گرفت. در این حادثه هجده نفر از خدمه کشتی مجروح شدند. فردای آن روز، در ۲۴ مهر ۱۳۶۶، یک فروند دیگر از موشکهای کرم ابریشم، نفتکش اس ایل سیتی، تحت حفاظت ناوهای امریکایی را مورد هدف قرار داد. یک هفته بعد، در ۲۷ مهر ۱۳۶۶ امریکا به سکوی نفتی رشادت ایران حمله کرد و کاخ سفید مسئولیت آن را به عهده گرفت. در ۳۰ مهر ۱۳۶۶، سه روز پس از تجاوز نظامی امریکا به سکوی نفتی ایران، یک موشک به اسکله الاحمدی واقع در ۱۵ کیلومتری شرقی بندر الاحمدی کویت اصابت کرد. امریکا این حمله را از طرف ایران دانست، اما در عقب نشینی آشکار، پاسخ آن را به عهده کشور کویت گذاشت. مرحله بعدی جنگ نفتکشها با پیروزی ایران در عملیات والفجر ۱۰ و آزادسازی شهر حلبچه عراق آغاز شد. این بار آمریکا باشدت بیشتری وارد عمل شد و به بهانه برخورد رزمناو «ساموئل رابرتز» با مین که در ۲۵ فروردین ۱۳۶۷ صورت گرفت، ایران را به اقدام نظامی تهدید کرد.
اقدام نظامی امریکا در ۲۹ فروردین ۱۳۶۷ و تنها یک روز پس از حمله نیروهای عراق به فاو برای بازپس گیری آن و در هماهنگی با آنها صورت گرفت. در این اقدام، امریکا به سکوهای نفتی رشادت، سلمان، مبارک و ناوهای ایرانی سهند و جوشن حمله کرد. به علاوه همزمان، رزمناو سبلان توسط نیروهای هوا دریای آمریکا بمباران شد. امریکا اعلام کرد که حمله آنها به سکوهای نفتی ایران با اطلاع کشورهای انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هند و بلژیک بوده است.
عراق آغازگر همه دوره های جنگ نفتکشها بود و بیشتر در مواقعی انجام می گرفت که حکومت عراقی در رویارویی با نیروهای زمینی ایران متحمل شکست می شد. در طول دورہ ھای مختلف جنگ نفتکشها بیش از هزار کشتی مورد اصابت بمبها و موشکهای عراقی قرار گرفتند. با پذیرش قطع نامه ۵۹۸ در مرداد ۱۳۶۷ توسط جمهوری اسلامی ایران و اعلام آتش بس رسمی بین طرفین درگیر، جنگ نفتکشها نیز پایان گرفت.منبع:دائره المعارف انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، ج 2، ص 43 تا 46
| این مطلب تاکنون 10288 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|