| تاریخچه باستان شناسی در ایران | ملیحه روحانی سیسان
توجه به آثار باستانی ایران را از قرن هفدهم میلادی در یادداشتهای «پیتروکلاواله» جهانگرد ایتالیایی و «ژان شاردن» جهانگرد فرانسوی، می توان دید. «انگلبرتکمپفر» جهانگرد آلمانی، در سال ۱۶۸۵ م به ایران آمد و به تخت جمشید رفت و خط های کتیبه های تخت جمشید را بررسی کرد و آنها را خط میخی نامید. در سال ۱۸۳۷ م «راولینسون» شرق شناس و مأمور سیاسی انگلیس، همراه هیئتی به ایران آمد و پژوهش برای خواندن کتیبه بیستون، را آغاز کرد. وی از کتیبه بیستون، که به سه خط میخی فارسی باستان، ایلامی و بابلی نوشته شده است، رونویسی کرد و پس از پنج سال مطالعه رمز خط میخی کتیبه را کشف کرد و نوشته را خواند. با خوانده شدن خط میخی کتیبه، رمز دو خط ایلامی و بابلی نیز کشف شد. این موضوع علاقة باستان شناسان را بیش از بیش به آسیای غربی و از جمله ایران برانگیخت. اوژن فلاندن جهانگرد و نقاشی فرانسوی و «پاسکال کوست» معمار فرانسوی، از بناهای باستانی ایران طرح و نقاشی کشیدند. «لوفتوس» باستان شناس انگلیسی، در سالهای دهه 1850 میلادی در ویرانه های شوش به حفاری پرداخت و آثار مهمی از حجاریهای کهن با خود به موزهٔ بریتانیایی برد. او حاصل پژوهشهایش را در کتابی به نام «سفرها و تحقیقات در کلده و شو ش» منتشر کرد. این کتاب توجه باستانشناسان فرانسوی را جلب کرد. در سال 1884 دولت فرانسه برای حفاری در شوش، با دولت قاجار قرارداد بست. با امضای این قرارداد، «مارسل دیولافوا» مهندسی و باستان شناسی فرانسوی، برای حفاری به منطقهٔ باستانی شوش آمد و در ۱۸۸۵ م آثاری از دورهٔ هخامنشیان از زیر خاک بیرون آورد. او بسیاری از این آثار را به موزهٔ لوور پاریس برد.
پس از چندی به سبب ناخشنودی مقامات ایرانی عملیات حفاری متوقف شد . در زمان مظفرالدین شاه قاجار، امتیاز انحصاری هرگونه پژوهش و کاوش باستان شناسی در ایران طبق قراردادی که به نام «دمرگان» مشهور است، به فرانسه واگذار شد.
ژاک کمرگان، باستان شناسی فرانسوی، در شوش به حفاری پرداخت. او در طی ۱۴ سال کاوش در این منطقه آثار فراوان و با ارزشی از دورهٔ ایلامی به دست آورد. از جمله این آثار ستون حمورابی بود، که متن قانون حمورابی پادشاه بابل بر آن حک شده است. او این اثر را به موزهٔ لوور پاریس منتقل کرد.
در سال ۱۳۰۶ ه ش قرارداد با فرانسویان طبق شرایطی لغو شد و فعالیتهای باستان شناسی از انحصار فرانسه در آمد. در طول ۵۰ سال از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۵۷، در حدود صد گروه باستان شناسی، از کشورهای فرانسه، ایتالیا، آلمان، ایالات متحده امریکا، بلژیک، ژاپن، سوئد، کانادا و اتریش در مناطق مختلف ایران دست به حفاری زدند و آثار گرانقدر بسیاری از تمدن ایران را به موزه های کشورهای خود منتقل کردند. بعضی از باستانشناسان اروپایی نیز که به فرهنگ و هنر ایران علاقه داشتند، کتابهایی در این باره تألیف کردند. شاهکارهای هنر ایران، و معماری ایرانی، اثر «آرتور اپهام پوپ» باستان شناس امریکایی، آثار ایران نوشتهٔ «آندره گدار» باستان شناس فرانسوی، ایران از آغاز تا اسلام، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی اثر «رمان گیرشمن» باستان شناس فرانسوی، و باستان شناسی ایران اثر «لویی وانل نیبرگ» باستان شناسی بلژیکی، از این نوعتأليف ها هستند. در طی سالهای ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۰ ه. ش چند باستان شناس ایرانی از جمله علی سامی، عیسی بهنام و علی حاکمی در تخت جمشید و تپهٔ حسنلو، در نقده پژوهشهایی کردند. در سال ۱۳۲۰ه ش نخستین گروه باستان شناسان ایرانی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شدند و با تأسیس اداره کل باستان شناسی ایران زمینهٔ فعالیت این گروه گسترش یافت. از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ ه ش ۳۶ گروه از باستان شناسان ایرانی زیر نظر اداره کل باستان شناسی ایران و دانشگاه تهران در مناطق باستانی به کاوش پرداختند. فعالیتهای باستان شناسی پس از پیروزی انقلاب اسلامی در مرکز باستان شناسی ایران متمرکز شد. از سال ۱۳۶۶ ه ش کار باستانشناسی نظمی نو یافت و با تشکیل سازمان میراث فرهنگی و مدیریت پژوهشهای باستان شناسی فعالیتهای باستان شناسی سراسر کشور به عهدهٔ پژوهشکده باستان شناسی گذاشته شد. کاوشهای باستانشناسی در بیست منطقه باستانی، مانند تپهٔ هگمتانه (همدان)، ارگ قدیم سلطانیه، تخت سلیمان در آذربایجان غربی، شهر بیشاپور در کازرون فارس، شهرسوخته در زابل، تپهٔ آپادانا در شوش، گورستان آق اولر در تالش ادامه دارد.| این مطلب تاکنون 10192 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|