| در حاشیه یک سند |  روز 25 آبان 1350 يكي از ادارات ساواك در دستورالعملی به اداره ديگر اين سازمان، با اشاره به سابقه كاظم رجوي (برادر مسعود رجوي سرکرده سازمان مجاهدین خلق) در همكاري با نمايندگي ساواك در سوئيس، درخواست كرده به مسعود رجوي كه در زندان به سر مي‌برد كمك بشود.(1)
مسعود رجوی، رهبر منافقین، جزو معدود بازماندگان نسل اولیه سازمان مجاهدین‌خلق بود که در شهریور۱۳۵۰ توسط ساواک دستگیر شده بودند. در بهمن همان سال، ۱۱ نفر از اعضای اصلی سازمان در دادگاه محاکمه شدند و طی آن متهمین ردیف یک تا چهار( ناصر صادق، محمد بازرگانی، مسعود رجوی و علی میهن‌دوست) به اعدام و سایرین به حبس محکوم گردیدند. چندماه بعد در دادگاه تجدیدنظر هم همین حکم تایید شد، اما فردای اجرای حکم، روزنامه‌ها اعلام کردند مجازات مسعود رجوی به دلیل همکاری با ساواک در جریان رسیدگی به پرونده، از جانب شاه با یک درجه تخفیف به حبس‌ابد تبدیل شده است.
سازمان منافقین و شخص رجوی در تمام این سالها، علت این تخفیف حکم را فعالیت‌های حقوق‌بشری کاظم رجوی - برادرِ مسعود - که ساکن اروپا بوده معرفی کردند. ادعایی که شاید بخشی از واقعیت باشد، اما همه‌ی آن و علت اصلی‌اش نیست.
کاظم رجوی برادر بزرگتر مسعود، هرچند در سالهای اقامت در اروپا، ظاهراً در طیف مخالفین رژیم شاه تعریف می‌شد اما در پشت پرده با نمایندگی ساواک در سوئیس مرتبط بود. او با نام مستعار «صفا» در نقش یک منبع اطلاعاتی، بطور پراکنده برخی اخبار دانشجویان مخالف را به سفارت منتقل می‌کرد. پرویز ثابتی مسئول اداره سوم (مهم‌ترین رکن ساواک) که در مقطعی کوتاه در دهه سی با کاظم رجوی آشنا شده، در کتاب خاطرات خود مدعی است او بوده که برای نخستین‌بار کاظم را به نمایندگی ساواک در سوئیس وصل کرده است.
کاظم تا چندسال بعد به عنوان منبع ساواک، گزارشات مختلفی از فعالیت دانشجویان ایرانی به نمایندگی ساواک می‌داد. او علاوه بر ارتباط با رئیس نمایندگی ساواک در سوئیس، با پرویز خوانساری که سالها مسئولیت سرپرستی امور دانشجویان ایرانی ساکن اروپا را بر عهده داشت و ساکن ژنو بود نیز مرتبط بود.
پس از انتشار خبر دستگیریِ مسعود رجوی در داخل کشور (شهریور ۱۳۵۰)، در آبان‌ماه از نمایندگی ساواک در سوئیس خواسته شد با توجه به اینکه مسعود از اعضای فعال گروه بوده و در دادگاه به مجازات محکوم خواهد شد «سریعا با برادر وی تماس و ضمن توجیه وی یادآوری گردد از هرگونه اقدام جنجالی خودداری و چنانچه بمنظور ملاقات با برادرش مایل است به کشور مسافرت نماید، تسهیلات لازم جهت وی فراهم گردد.»
پیرو این دستور، نمایندگی ساواک در سوئیس بلافاصله با کاظم ملاقات و نکات مدنظر را به او ابلاغ می‌کند. کاظم نیز ضمن قول مساعد در این زمینه، می‌گوید فعلا به دلیل گرفتاری تحصیلی و مالی قصد سفر به ایران را ندارد اما درخواست می‌کند ساواک به پرونده برادرش کمک کند.
کاظم رجوی علاوه بر تعامل با ساواک، با توجه به اینکه در ظاهر جزو نیروهای مخالف شاه بود، بطور موازی فضاسازی مطبوعاتی و رسانه‌ای روی پرونده برادرش را نیز دنبال می‌کرد. از جمله اینکه تلگرافی علنی به شاه زده و اعلام کرد: «در صورت صحت خبرها درباره برادرش، ایرانیان سوئیس اعتراض خواهند کرد.» کلیه اقدامات کاظم در ماه‌های بعد، روی همین دو ریل موازیِ پیگیری‌های پشت پرده و اقدامات رسانه‌ای علنی پیش می‌رفت. از جمله اینکه با هماهنگی و کارسازی او برخی مطبوعات اروپایی روی محکومیت مسعود مانور داده و برخی چهره‌های سیاسی و غیرسیاسی سوئیسی و اروپایی در تلگراف‌هایی به شاه، نسبت به سرنوشت مسعود رجوی اظهار نگرانی می‌کردند.
در ماه دی 1350، پدر رجوی نامه‌ای دو صفحه‌ای خطاب به شاه نوشته و در بخشی از آن با ذکر مراتب شاهدوستی فرزندانش به خصوص کاظم و صالح، و درج خبر محکومیت مسعود به اعدام در مطبوعات خارجی نوشت: «از پیشگاه مقدس استدعا دارد اوامر ملوکانه شرف صدور یابد که در مورد نامبرده تحقیقات بیشتری مبذول و چنانچه خدای نخواسته دشمنان آب و خاک درصدد بهره‌برداری از احساسات پرشور او برآمده و مقدماتی برای گمراهی او فراهم نموده باشند، به راه راست هدایت و ارشاد گردد و اگر هم تصور ارتکاب عمل خلافی را نموده باشد، ترحّماً به این پیرمرد که عمر خود را با سازش به قوت لایموت در خدمت به میهن به پایان رسانیده و ترحم به مادر علیلش که از غصه زمین‌گیر شده و با توجه به حفظ روحیه برادرانش، مشارالیه را مشمول عفو و اغماض شاهانه (که سجیه فطری آن معظم‌له بوده و در طول سلطنت پرافتخار خود بارها به منصه ظهور رسانده‌اند) قرار داده و این پیرمرد و پیرزن علیل را که ساکن مشهد و پیوسته در حرم مطهر حضرت رضا علیه‌السلام دعاگوی دولت علّیه و خاندان جلیل سلطنت بوده و می‌باشیم شادمان فرمایند.»
پس از پدر، منیره خواهر مسعود و پیش از او هوشنگ، دیگر برادر مسعود که فارغ‌التحصیل بلژیک و در ذوب‌آهن اصفهان شاغل بود نیز در نامه‌‌هایی جداگانه خطاب به فرح، خواستار عفو مسعود شدند.
آخرین روزهای بهمن 1350، جلسات دادگاه بدوی ۱۱ متهم مجاهدین‌خلق که مسعود رجوی نیز جزو آنها بود برگزار شد. دادگاه، چهار متهم اصلی پرونده یعنی ناصر صادق، محمد بازرگانی، مسعود رجوی و علی میهن‌دوست را به اعدام و سایرین را به حبس محکوم کرد. اما در روزهای میانی ماه اسفند در حالی که چند روز از محکومیت مسعود رجوی به اعدام در دادگاه بدوی می‌گذشت، از یک سو کاظم رجوی موفق به تماس کتبی با مسعود شد و او را به ابراز ندامت از عملکرد گذشته خود در دادگاه فرا خواند، و از سوی دیگر دیدار مسعود با پدرش و انتقال گزارش این تماس‌ها به دربار باعث شد شاه موضوع نرمش در برابر مسعود رجوی را به اظهار ندامت وی در دادگاه موکول نماید. در فروردین ۱۳۵۱ نیز کاظم رجوی در ادامه تلاشهایش در مصاحبه با رادیو فرانسوی زبان سوئیس ابراز امیدواری کرد برادرش مورد «عفو ملوکانه» قرار گیرد.
روز ۲۸ فروردین‌ماه، دو روز پیش از اجرای حکم اعدام چهار متهم ردیف اول، نصیری رئیس ساواک دو نامه درباره مسعود رجوی به رئیس اداره دادرسی نیروهای مسلح شاهنشاهی نوشت و اعلام کرد با توجه به همکاریهای او در جریان پرونده اخیر، مجازاتش تخفیف یابد. متن یکی از این نامه‌ها چنین است: «نامبرده بالا که از محکومین سازمان باصطلاح آزادیبخش ایران وابسته به جمعیت نهضت‌آزادی است و در دادگاه تجدیدنظر نظامی به اعدام محکوم گردیده، بعد از دستگیری در جریان تحقیقات کمال همکاری را در معرفی اعضاء سازمان مکشوفه به عمل آورده و اطلاعاتی که در اختیار گذارده از هر جهت در روش‌شدن وضعیت شبکه مزبور موثر و مفید بوده و پس از خاتمه تحقیقات نیز در داخل بازداشتگاه همکاریهای صمیمانه‌ای با مامورین به‌عمل آورده. لذا بنظر این سازمان استحقاق ارفاق و تخفیف در مجازات را دارد. مراتب جهت استحضار و هرگونه اقدام مقتضی اعلام می‌گردد.» یادداشتی که پایین این نامه است و تاریخ فردا را دارد چنین نوشته است: «از شرفعرض پیشگاه مبارک شاهانه گذشت. اوامر مبارک چنین شرف صدور یافت که با یک درجه تخفیف به حبس ابد تبدیل گردد.»
در نتیجه روز ۳۰ فروردین 1351، روزنامه‌ها ضمن اعلام خبر اعدام چهار تن (ناصر صادق، محمد بازرگانی، علی باکری و علی میهن‌دوست) اعلام کردند: «مسعود رجوی نیز که به همین اتهامات تحت تعقیب بوده و در دادگاه‌های عادی و تجدیدنظر به اعدام محکوم گردیده بود، چون در جریان تعقیب، کمال همکاری را در معرفی اعضای جمعیت به‌عمل آورده و در داخل زندان نیز برای کشف کامل شبکه با مامورین همکاری نموده، به‌فرمان مطاع مبارک شاهانه، کیفر اعدام او با یک‌درجه تخفیف به زندان دائم با اعمال شاقه تبدیل گردیده است.»
واقعیت این است که کاظم رجوی، هم در دوران دستگیری برادرش و هم پس از آن، علیرغم رفتار دوگانه‌ای که داشت، همچنان به عنوان یکی از منابع اطلاعاتی ساواک در سوئیس ایفای نقش می‌کرد. او به عنوان منبع رسمی نمایندگی ساواک در سوئیس با مقرری ماهیانه یک‌هزار فرانک استخدام شده بود.
کاظم رجوی در تیرماه 1351 نامه‌ای خطاب به سرهنگ محرری، رئیس زندان قصر نوشت و از «خوش‌رفتاری و محبت او و مامورین تحت امرش نسبت به زندانیان به خصوص برادرش» از وی تشکر کرد. نامه‌های ارسالی او برای پدرش در مشهد و همچنین پاسخ‌های دریافتی، به وسیله شبکه‌های ارتباطی ساواک انجام می‌شد. روابط کاظم و نمایندگی ساواک در سوئیس تا چند سال پس از ماجرای عفو مسعود نیز پایدار و حسنه باقی ماند.
البته تخفیف مجازات بی‌سابقه‌ای که شامل مسعود رجوی شد، تنها ناشی از ارتباطات برادرش کاظم با ساواک نبود، بلکه همکاریهای خود مسعود در دوران بازداشت با مامورین ساواک نیز نقش مهمی در این بخشودگی‌ها داشت. او در بین دستگیرشدگان شهریور 1350، جزو کسانی بود که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار تیم بازجویی قرار داده بود.
یکی از اوراق جالب توجه پرونده مسعود رجوی، بازجویی مفصل و چندصفحه‌ای ۲۵ شهریور 1350 او یعنی حدود سه هفته پس از دستگیری است که نوشته‌های رمزی تقویم خود را برای بازجویان رمزگشایی می‌کرد. این نوشته‌ها در واقع روزشمار فعالیت‌های رجوی و سازمان از اردیبهشت 1350 تا اول شهریور همان سال بود که شامل اطلاعات مختلفی از جمله مسائل مالی سازمان، ارتباطات و سفرهای اعضای سازمان به لبنان و فرانسه و آدرس‌ها و قرارهای سازمان در این کشورها بوده است.
به هر حال خبر این عفو ملوکانه، ۳۰ فروردین در انتهای خبر اعدام چهارنفر دیگر اعضای سازمان در مطبوعات منتشر شد. انتشار علنی تخفیف مجازات به‌خاطر همکاری، مسعود رجوی را به هم می‌ریزد و حتی تصمیم به خودکشی می‌گیرد. اما او در سالهای بعد نیز به همکاری‌اش ادامه داده و در احضارهای گاه و بیگاه خود، اطلاعات تحلیلی و مصداقی خوبی به کارشناسان امنیتی ارائه می‌دهد.
منابع:
- سازمان مجاهدين خلق؛ پيدايي تا فرجام، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، ج 3، ص 101 تا 104
- مقاله «نیمه‌ی نادیده‌ی عفو مسعود رجوی توسط شاه» در سایت مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي
| این مطلب تاکنون 1157 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|