ماهنامه الکترونيکي دوران شماره 197   ارديبهشت ماه 1401
 

 
 

 
 
   شماره 197   ارديبهشت ماه 1401


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تعداد نمايش: 1329 بار«کاپیتولاسیون» لکه ننگی که از پیشانی تاریخ ایران زدوده شد
در اردیبهشت 1358 پیمان ننگین كاپيتولاسيون مصوب مهر 1343 رسماً از سوی شوراي انقلاب، لغو شد. مقاله حاضر به این مناسبت به بررسی ریشه‌های کاپیتولاسیون در ایران و جهان پرداخته و کارآیی این پیمان استعماری را از زمان نهضت مشروطه تا پایان عصر پهلوی مورد بررسی و کالبدشکافی قرار داده است.


تعداد نمايش: 1369 بارروایتی تازه از نقش انگلیس در جدا کردن بحرین از ایران
انگلیسی‌ها طرح خود برای جدایی بحرین از ایران را زمانی عملی کردند که شاه در تدارک برگزاری جشن‌های ۲۵۰۰ ساله بود و برای افزایش حداکثری میهمانان خود از هر تنشی پرهیز می‌کرد. شاه که در آن زمان تنها به تحکیم جایگاه منطقه‌ای و جهانی خود می‌اندیشید، نه در برابر انگلیسی‌ها و نه در برابر جدایی طلبان بحرینی واکنشی نشان نداد. انگلیسی‌ها در ازای جدا کردن بحرین از ایران چیزی را به شاه هدیه دادند که اساساً متعلق به ایران بود: جزایر سه گانه!


تعداد نمايش: 1342 بارخاطره‌ای از آیت‌الله مهدوی‌کنی در باره شهید مطهری
شهید مطهری: ما با کمونیست‌ها هیچ هدف مشترکی نداریم. دشمنی کمونیست‌ها با شاه روی یک جهت است. دشمنی ما با شاه روی جهت دیگر است. اصلاً جهت، جهت واحد نیست. اگر الآن جهت‌گیری‌های ما مشخص نشود، فردا که انقلاب انشاءالله پیروز بشود، همین‌ها می‌آیند و می‌گویند: «حاجی انا شریک»!


تعداد نمايش: 1355 بارروایت شهید مدرس از تجدد رضاشاهی
شهید مدرس: قریباً چوپان‌های قریه‌ها با فکل و کراوات خودنمایی خواهند کرد، اما در زیباترین شهرهای ایران هرگز آب لوله‌کشی و تمیز برای نوشیدن مردم پیدا نخواهد شد. درهای مسجد و تکایا با عنوان منع خرافات و اوهام، بسته خواهد شد اما سیلی از رمان‌ها و افسانه‌های پوچ خارجی به عنوان پایه افکار و عقاید و اندیشه‌های آینده نسل جوان به وسیله مطبوعات و پرده‌های سینما به این کشور جاری خواهد شد. گویی رقص و آواز و دزدی‌های آرسن‌لوپنی و بی‌عفتی‌ها و مفاسد مفاسد اخلاقی دیگر، لازمه متمدن‌بودن است!


تعداد نمايش: 1344 بارهزینه «پل پیروزی» برای ملت ایران
همان‌طور که در جنگ جهانی اول حدود ده میلیون ایرانی به کام مرگ رفتند و 40 درصد جمعیت کشور از بین رفت، در جنگ جهانی دوم نیز میلیون‌ها نفر گرفتار مرگ و سایر حوادث ناشی از جنگ شدند. متفقین به دلیل کمک حیاتی دولت ایران، کشور ما را «پل پیروزی» خواندند ولی این پل پیروزی برای ایرانیان جهنمی از قحطی، مرگ، فساد و فلاکت بود.


تعداد نمايش: 1385 باربازنگری کارنامه یک بهایی در عصر پهلوی
اختلاس‌های فراوان، رشوه‌خواری‌های گسترده، زمین‌خواری، تمسخر شعائر اسلامی، انحرافات اخلاقی، گماردن بهائیان بر مناصب حساس فرهنگی کشور، و .... نمونه‌هایی از عملکردهای معمول خانم فرخ رو پارسا بوده است. یکی از اسناد ساواک از اقدامات نام‌برده به عنوان «کثافت‌کاری‌هایی که در تاریخ فرهنگ مملکت بی‌سابقه بوده» یاد کرده است.


تعداد نمايش: 1326 باردیپلماسی فرهنگی، راه نفوذ سیاسی آمریکا در ایران
در دهه اول حکومت پهلوی دوم، آمریکایی‌ها نفوذ سیاسی تدریجی خود را در بستری از فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده فرهنگی به پیش می‌بردند. پیشرفت و موفقیت اکثر طرح‌های سیاسی آمریکا در ایران از جمله توفیق آنان در به ثمر نشاندن کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مرهون تلاش‌های مستمر آمریکا در حوزه فرهنگی ایران بود.


تعداد نمايش: 1339 باربگومگوی شاه، عَلَم و زاهدی با اشرف پهلوی
شاه در برابر تلاش‌های اشرف برای دستیابی به مسئولیت‌های مهمی چون رئیس مجمع عمومی سازمان ملل، و یا دبیرکل این سازمان، خواهرش را «دیوانه احمق» خواند و گفت: «او به اندازه سرسوزن قابلیت مدیریت ندارد» اسدالله عَلَم نیز به اشرف گفت: «باورهایت به درد خودت می‌خورد» و اشرف نیز در پاسخ گفت: «شاه را مشتی «چاپلوس بادمجان‌دورقاب‌چین» احاطه کرده‌اند!


تعداد نمايش: 1317 باررضاشاهی که خانواده‌اش می‌شناخت
تجربه چهار بار ازدواج ناپایدار شخص رضاخان، برگزیدن شیوه‌های تربیتی نظامی‌گرایانه در محیط خانه، الگوی ازدواج‌های فرمایشی برای فرزندان و سرانجام بروز بحران‌های شخصیتی و روانی در میان اعضای خاندان پهلوی مهر تأییدی بر این نکته است که «حکم‌هایِ رضاخانی» در محیط خانه و زندگی خصوصی او نیز برقرار بوده و کسی یارایِ مخالفت با آنها را نداشته است.


تعداد نمايش: 1348 بارحزب جاسوسان چگونه فروپاشید؟
در اردیبهشت ۱۳۶۲ و در شب میلاد امام علی(ع) طی «عملیات امیرالمومنین(ع)» صدها نفر از کادرهای اصلی حزب توده و اعضای سازمان‌های مخفی و نظامی آن بازداشت و مقادیر معتنابهی اسلحه و مهمات از خانه‌های تیمی آنان کشف و ضبط شد. به این ترتیب بود که به بیش از ۴۰ سال جاسوسی سردمداران این حزب برای بیگانگان خاتمه داده شد. در نوشتار حاضر جزئیات این عملیات و نتایج آن را به نقل از کتاب «حزب توده، از شکل‌گیری تا فروپاشی» می‌خوانیم.


حاشیه‌ای بر
یک مصوبه شورای انقلاب

روز 23 اردیبهشت 1358 شوراي انقلاب، موضوع لغو قانون كاپيتولاسيون مصوب مهر 1343 را به تصويب رساند.
حق قضاوت كنسولي یا اصطلاحاً کاپیتولاسیون، گرچه امتياز سياسي مرسوم بين دولتهاي ماقبل قرن بيستم بود. اما در ایران، بیش از 100 سال پیش در مرداد 1297 در دوره قاجار و در کابینه صمصام‌السلطنه رسماً لغو شد و این لکه ننگ از پیشانی تاریخ کشورمان پاک گردید.(1) در سال 1300 خورشیدی نیز کابینه سید ضیاءالدین طباطبایی بر این لغو تاکید دوباره نهاد. با این حال این پیمان ذلت‌بار در عصر پهلوی دوم و در کابینه حسنعلی منصور برای آمریکایی‌ها مجدداً احیا شد و به مجلس ارائه گردید و نمایندگان مجلس نیز آن را زیر فشار دربار در 21 مهر 1343 به نفع آمریکایی‌ها تصویب کردند.(2) از این رو تصويب مجدد این پیمان استعماری، حکایت از يك واپسگرايي غيرقابل قبول داشت. در شرایطی که رضاشاه پس از به‌سلطنت‌رسيدن خود، كاپيتولاسيون را (البته با اهدافی خاص) در کشور لغو کرد، فرزندش تنها براي فراهم ساختن زمینه دریافت يك وام، این قانون استعماری را مجدداً برقرار ساخت.
رضاشاه در پوشش «نوسازی در دادگستری» به پیگیری هدف اصلی خود یعنی زدودن نفوذ سنتی روحانیون در نظام قضایی کشور همت گماشت و برای جلوگیری از عکس العمل آنان موضوع لغو کاپیتولاسیون را نیز در این «نوسازی» گنجاند و سپس بر طبل این الغاء کوبید و برای آن چند شبانه روز جشن گرفت. اما به هر حال در تبلیغات جاری در کشور توانست امتیاز «خاتمه دادن به موضوع قضاوت کنسولی» را در عملکرد خود به ثبت برساند. اما محمد رضا پهلوی با بهایی بسیار نازل، كاپيتولاسيون را دوباره احیا کرد و در اين راه از بركناركردن نخست‌وزيران غيرفعال هم ابائي نداشت!
در جریان رای‌گیری در مجلس شورای ملی، کسب آراء موافق نمایندگان بر مبنای اكثريت نسبي انجام شد و رئيس و برخي از نمايندگان، غيبت را بر حضور در آن مجلس ترجيح دادند و با بهانه‌هاي مختلف براي معالجه يا مسافرت! سعي كردند دامان خودشان را از ننگ امضاءكردن قرارداد مذكور پاک نگاه‌دارند.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي هيچ يك از بازماندگان حكومت پيشين، حتي بدنام‌ترينشان حاضر نشدند دخالت خود را در تصويب اين لايحه بپذيرند و حداكثر به ذكر اين نكته كه تصويب اين لايحه، موضوع جديدي نبوده و امتياز قابل توجهي به شمار نمي‌رود، قصد داشتند با مرتبط کردن اين لايحه به «كنوانسيون وين راجع به مزاياي ديپلماتهاي خارجي»، از زير بار مسؤوليت خود شانه خالي كنند. در حالی که برقراری مصونیت برای دیپلمات‌های مقیم هر کشور رویه حقوقی پذیرفته شده برای همه دیپلمات‌ها است ونه الزاماً مستشاران خارجی مقیم یک کشور. از اینرو اعطای حقی به نام «قضاوت کنسولی» یا «کاپیتولاسیون» به بیگانگان، هیچ مفهومی جز باج دادن به آنان ندارد.
با مروری بر عملکرد مستشاران نظامی آمریکا در ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بخوبی در‌می‌یابیم که این تنها امریکایی‌ها بودند که از حق مصونیت کنسولی برخوردار بودند در حالی که نظامیان ایران که برای آموزش خلبانی و یا سایر تخصص‌ها به آمریکا می رفتند از حق قضاوت کنسولی بهره مند نبودند.
در واقع مستشاران آمریکایی با استفاده از وابستگی رژیم پهلوی، توانسته بودند به چنین مصونیت یکطرفه‌ای دست پیدا کنند . در صورتی که چنین اقدامی بخاطر آثار و نتایجی که در پی داشت، تحقیر ملت ایران بشمار می رفت. به همین دلیل بود که امام خمینی (رحمت الله علیه) از کاپیتولاسیون با عناوینی چون «سند بردگی ملت ایران»، «اقراری به مستعمره بودن ایران»، «سند وحشی بودن ملت‏‎ ‎‏مسلمان»، «قلمی سیاه بر جمیع مفاخر اسلامی و ملی ما» و ... یاد کردند.
تصويب لايحه كاپيتولاسيون در ايران يكي از مهمترين عوامل پيدايش مقاومت سياسي عليه شاه و از جمله دلایل اصلی شكل‌گيري و استمرار نهضت امام خمیني بود. امريكا حق نامشروع و نامألوفي را از ملت ايران گرفت و البته این امر همراه با عوامل دیگر باعث شد چندسال بعد تمامي منافع خود را در ايران از دست بدهد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پیمان کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن در روز 23 اردیبهشت 1358 از سوی شورای انقلاب اسلامی برای همیشه و به طور نهایی لغو گردید. با این اعلام هرگونه حقوق كنسولي و قضايي كه درگذشته تحت عنوان كاپيتولاسيون به كشورها و اتباع خارجي داده شده بود، لغو گرديد. خبر این الغاء را وزیر امور خارجه دولت موقت در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد. وی روز 22 اردیبهشت در مصاحبه‌ای اظهار داشت : «ما خود را درگیر اختلاف


 
     استفاده از مطالب با ذکر منبع مجاز مي باشد.                                                                                                    Design: Niknami.ir