| قیام ۲۹ بهمن تبریز، تیر خلاص بر پیکر رژیم طاغوت |  مهدی جلیلی
قیام مردم تبریز در ۲۹ بهمن 1356 را باید آغازی بر پایان حکومت طاغوت دانست. حرکتی که موجب به پاخاستن قشرهای مختلف مردم در ایران شد و سرانجام انقلاب اسلامی را به پیروزی رساند.
قیام خونین مردم تبریز در دو مقطع از تاریخ معاصر ایران بسیار موثر بود و مسیر تاریخ کشورمان را تغییر داد. یکی در دوره استبداد صغیر و شکست محمدعلی شاه و دیگری در ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ علیه محمدرضا پهلوی بود که هر دو تأثیر غیر قابل انکاری در روند تاریخ معاصر به جا گذاشتند.
در بررسی مسیر حوادث منجر به پیروزی انقلاب اسلامی، قیام ۲۹ بهمن تبریز نخستین حلقۀ زنجیره ای بود که قیام ۱۹ دی قم را به قیامهای پی در پی ایران زمین متصل کرد.
واکاوی نقش مساجد در شکل گیری انقلاب اسلامی در ایران
مسجد علاوه بر اینکه مرکز عبادت و تربیت معنوی است، کانونی برای مقاومت در برابر استبداد و سلطه گران و قوای استکبار است و بر همین مبنا تمامی فریادها، خروش ها و نهضت اسلامی به طور مستقیم و غیر مستقیم از مساجد سرچشمه گرفته است. مسجد در تاریخ پرفراز و نشیب اسلام و به خصوص تشیع، بزرگ ترین پایگاه تجمّع مردم و از سویی مهمترین خار چشم حکومت‌های ظالم و جفا پیشه بوده و همواره آنان در صدد بوده‌اند با شیوه‌های گوناگون اماکن مقدس را به تعطیلی بکشانند.
درجریان انقلاب اسلامی ایران، مساجد به عنوان یکی از عوامل مؤثر و مهم در ایجاد و شکل‌گیری نهضت اسلامی و زمینه ساز گسترش، تعمیق و تثبیت این جریانات و تحولات انسانی بود. مسجد نه تنها در شکل‌دهی مبارزه علیه ظلم و استبداد نظام شاهنشاهی نقش مهمی را ایفاء کرده، بلکه در چهل سال گذشته و به خصوص در عرصه دفاع مقدس، همواره در رأس هرم دفاعی قرار داشته است.
در تبریز ساماندهی، مدیریت و رهبری تشکل‌ها و صنوف مختلف در کوچه و بازار از مساجدی همچون شعبان، مقبره، قزللی و سید حمزه توسط شهید آیت‌الله قاضی شکل می‌گرفت و بسیاری از اطرافیان ایشان هم در اطراف و اکناف به روشنگری علیه رژِیم شاهنشاهی می‌پرداختند.
نقش علما و روحانیان در روند شکل گیری قیام ۲۹ بهمن
ماجرا از آن جا شروع شد که با صلاحدید آیت‌الله قاضی طباطبایی قرار شد مجلس بزرگداشتی در چهلمین روز شهدای ۱۹ دی قم، در تبریز برگزار شود. به این مناسب، جمعه ۲۸ بهمن ۱۳۵۶ اعلامیه‌ای با عنوان دعوت مردم به برگزاری مراسم چهلم شهدای قم در مسجد قزللی (حاج یوسف) توزیع شد. این اعلامیه به امضای ۱۱ تن از علما و روحانیون از جمله آیت‌الله قاضی طباطبایی، آیت‌الله غروی، آیت‌الله قزلجه‌ای و آیت‌الله انگجی رسید. نقش آیت‌الله قاضی در هدایت مردم باعث شده بود که خود مردم به او لقب «خمینی دوم» بدهند و ساواک و نیروهای امنیتی هم به وی حساسیت بیشتری داشته باشند. آن روز هم آیت‌الله قاضی نماز ظهر و عصر را در مسجد مقبره و نماز مغرب و عشا را در مسجد شعبان که در نزدیکی منزلش واقع شده بود اقامه کرد و همین مسجد بود که سرچشمه حرکت و قیام مردم در تبریز شد.
نگاهی به حوادث تاریخ انقلاب نشان می دهد سال ۱۳۵۶ سال شتاب نهضت اسلامی با حوادث مهمی چون شهادت مصطفی خمینی فرزند امام راحل، فوت دکتر شریعتی، اهانت روزنامه اطلاعات به امام خمینی، قیام ۱۹ دی قم در اعتراض به اهانت صورت گرفته و سرانجام قیام ۲۹ بهمن تبریز در چهلم شهدای قیام مردم قم بوده است. هر یک از حوادث مهم تاریخی نشان می‌دهد آذربایجان همچنان در تاریخ پر فراز و نشیب ایران نقش مهمی داشته و پیوستگی گسست‌ناپذیر خود را با ایران و حرکت اسلامی مردم آن به اثبات رسانده است.
قیام مردم تبریز در سال 1356 در واقع عکس‌العمل مردم غیور آذربایجان به اهانت صورت گرفته به ساحت مرجعیت و زعامت سیاسی مذهبی تشیع بود. چندی قبل از این قیام هم ، مراسم باشکوه ترحیم فرزند ارشد امام خمینی حاج آقا مصطفی در تبریز منعقد شده بود.
ماجرای خونین صبح تبریز
صبح روز شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۵۶، مردم تبریز برای برگزاری این مراسم به طرف بازار تبریز حرکت کردند. عده‌ای از دانشجویان و مردم در مقابل در مسجد گرد آمده بودند و اعلامیه مراسم چهلم شهدای قم را که به در و دیوار زده شده بود، مطالعه می‌کردند. در ساعت ۹:۳۰ سرگرد حق‌شناس رئیس کلانتری ناحیه ۶ تبریز به دستور اسکندر آزموده، استاندار آذربایجان با جمعی از مأموران برای جلوگیری از تجمع مردم به آنجا رفتند و با لحنی خشن، ضمن فحاشی به مردم و اهانت به حضرت امام خمینی، به مردم اعلام کردند که متفرق شوند؛ ولی مردم متفرق نشدند. سرگرد، اعلامیه را پاره کرد و دستور داد درهای مسجد را ببندند. این بی ادبی و اهانت گستاخانه به حضرت امام خمینی و مسجد، چنان به غیرت مردم برخورد که خشم در چهره‌های آنان مشخص بود. جوان دانشجویی از غیرتمندان تبریز، یعنی شهید محمد تجلا که از سخنان توهین آمیز سرگرد حق‌شناس به خشم آمده بود، به او اعتراض کرد. افسر کلانتری به طرف او حمله کرد و با اسلحه اش قلب جوان را هدف گرفت و شلیک کرد و دانشجوی جوان به شهادت رسید.
شلیک اسلحه کمری حق شناس و شهادت شهید محمد تجلا همان و انفجار خشم دینی غیورمردان تبریزی همان. مردم با هر چیزی که در دست داشتند، از سنگ و چوب به نیروهای کلانتری که مسجد را محاصره کرده بودند حمله ور شدند و بین مردم خشمگین و نیروهای شهربانی زد و خورد شدیدی صورت گرفت که بر اثر آن، تعدادی از مردم بی‌گناه تبریز به شهادت رسیدند.
مسعود نقیب مورخ وقایع انقلاب اسلامی تبریز درباره قیام ۲۹ بهمن می‌گوید: قبل از این قیام مردم تبریز به‌صورت جسته و گریخته با شرکت در سخنرانی‌‌ها و پخش اعلامیه‌ها فعالیت‌هایی داشتند و رژیم پهلوی روی آذربایجان و به خصوص تبریز حساب ویژه‌ای باز کرده بود و انتظار نداشت تبریزی‌ها در قیامهای انقلابی فعالیت داشته باشند. زیرا همسر شاه تبریزی الاصل بود و انتظار قیام به خاطر وی در نظر رژیم شاهنشاهی نزدیک به صفر بود. ولی مردم تبریز به بهانه برگزاری مراسم چهلم شهدای قم تصمیم گرفتند قیام کنند و به همین منظور جلسات برنامه‌ریزی و هدایت مردم به صورت کاملا مخفیانه در خانه آیت‌الله قاضی طباطبایی برگزار می‌شد. مردم برای برگزاری تظاهرات آماده بودند که با شهادت محمد تجلا (اولین شهید قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز) طغیان کردند و در یک حرکت کاملا اسلامی و حسینی در مرحله اول تمام مراکز منتسب به بهائیت و مشروب فروشی‌ها را به صورت خودجوش به آتش کشیدند.
مدیر اسبق مرکز اسناد و کتابخانه ملی شمال غرب کشور ادامه می‌دهد: قیام مردم تبریز باعث شد شعله انقلاب بر افروخته‌تر و کمر رژیم پهلوی شکسته‌تر شود. به گفته این مورخ در قیام ۲۹ بهمن مردم تبریز ۱۴ نفر شهید و بیش از ۱۰۰ نفر مجروح شدند. برخی منابع، تعداد مجروحان حادثه را ۱۲۵ نفر ذکر کرده اند و گفته شده که در بیمارستان پهلوی ۸۷ زخمی بستری شده بودند. البته بسیاری از مردم از ترس این که مجروحانشان به دست ساواک بیفتد از انتقال آنان به بیمارستان خودداری کرده بودند. در مورد تعداد دستگیر شدگان آمار و ارقامی بین ۵۰۴ تا ۶۰۸ نفر ذکر شده است.
نقیب می گوید: به دستور حضرت امام و توسط آیت‌الله قاضی طباطبایی و حجت‌الاسلام والمسلمین آقازاده به خانواده هرکدام از شهدا و جانبازان 1۰۰ تا 5۰۰ تومان کمک هزینه درمان پرداخت شد چرا که مجروحان نمی توانستند برای مداوا به بیمارستان‌ها بروند و در خانه معالجه می‌شدند باید هزینه این معالجه ها از جایی تامین می شد.
وی می افزاید: نخستین اقدام برای سرنگونی مجسمه شاه در ۲۹ بهمن ۵۶ به همت مردم تبریز روی داد و در این اقدام تا جایی پیش رفت که مردم طناب را دور گردن مجسمه شاه انداختند.
این فعال سیاسی می‌گوید: مراسم چهلم مردم تبریز در شهرهای دیگر کشور برگزار شد و رفته‌رفته دامنه اعتراضات گسترش یافت و باعث برکناری ۹ نفر از جمله استاندار آذربایجان و رئیس شهربانی وقت شد.
اصغر آسایش از شاهدان عینی قیام ۲۹ بهمن می گوید: همه‌جا تعطيل و مغازه‌ها بسته شده بود. حدودساعت ۹:30 به مقابل بازار شيشه‌گرخانه رسيدم كه درگيري‌ها آغاز شد و صداي صلوات مردم را به خوبي به ياد دارم.
اقتصادخواه، معاون اداری و مالی شهردار تبریز درسال ۱۳۵۶ هم می‌گوید: «مردم، شيشه‌هاي درب و پنجره ساختمان شهرداري تبریز را شكسته بودند، اما به علت قفل بودن آنها، وارد ساختمان نشده بودند.» وی می‌افزاید: در شهرداري تبریز ۱۶ پليس محافظ وجود داشت كه به آنان نيز اعلام شد اسلحه‌هاي خود را به شهرباني تحويل بدهند. به گفته این شاهد عینی در آن روز در ۱۲۳ نقطه شهر تبریز، آتش سوزی گزارش شده بود.
محمد فاتح هم مي‌گويد: براي پيشگيري از صدمات گاز اشك‌آور كه ماموران رژيم و ساواك براي سركوب مردم به كار مي بردند در جيب هايمان، هميشه سير و پياز به همراه داشتيم.
محمدرضا خبازی گرگانی یکی دیگر از شاهدان قیام ۲۹ بهمن تبریز تعریف می‌کند: هنگامي كه دويدن افراد را مشاهده كرديم، ما هم درخيابان پشت ترمينال تبريز درحال دويدن بوديم و ماموران لباس شخصي را دیدیم كه در دستشان چماق هم داشتند.
غلامحسین غایب، از دانشجویان رشته روانشناسی دانشگاه تبریز در سال 1356 هم به یاد می‌آوَرد: از دو سه روز قبل از برگزاري مراسم ۲۹ بهمن در محلات مختلف شهر اطلاع‌رساني توسط دانشجويان تشكل مذهبي دانشگاه تبریز صورت گرفته بود.
سرانجام ساعت ۵ بعد از ظهر، نیروهای نظامی بر شهر مسلط شدند. در آماری که برای رئیس ساواک تبریز تهیه شده بود، این طور نوشته شده بود: «۵۸۱ نفر دستگیر، ۹ نفر کشته، ۱۱۸ نفر زخمی شدند و ۳ دستگاه تانک، ۲ سینما، یک هتل، کاخ جوانان، حزب رستاخیز و تعدادی اتومبیل به آتش کشیده شدند.»
در پی قیام خونین مردم تبریز که توسط عمال رژیم سر سپرده به خاک و خون کشیده شد، امام خمینی (ره) پیامی که به تعبیر ایشان «غمنامه» بود صادر کردند. ایشان در این غمنامه گفتند: «سلام بر اهالی شجاع و متدین آذربایجان عزیز. درود بر مردان برومند و جوانان غیرتمند تبریز. درود بر مردانی که در مقابل دودمان بسیار خطرناک پهلوی قیام کردند و با فریاد مرگ بر شاه، خط بطلان بر گزافه گویی های او کشیدند. زنده باشند مردم مجاهد عزیز تبریز که با نهضت عظیم خود، مشت محکم بر دهان یاوه گویانی زدند. من نمی‌دانم با چه زبانی به اهالی محترم تبریز و به مادران داغدیده و پدران مصیبت کشیده تسلیت بگویم، به یاری خدا آثار این رژیم ضدِ اسلامی محو خواهد کرد.»
سرکنسولگری آمریکا در تبریز در واپسین ساعت‌های روز یادداشتی را به سفارت آمریکا در تهران اینگونه مخابره کرد:
«بیشتر تظاهرکنندگان را مردان جوان تشکیل می‌دهند و اهدافشان مظاهر جامعه غیر مذهبی از قبیل سینماها و کلوپ هاست.....نیروهای اجتماعی و مذهبی به حالتی در آمده‌اند که کنترلشان آسان نیست. شاه (شاید) با تعویض استاندار آذربایجان و تحت انضباط در آوردن ساواک و مقامات پلیس این استان، به شورش‌های تبریز واکنش نشان دهد. با این حال چهل روز بعد، باز هم در شهرهای مختلف ایران تظاهرات و خشونت‌هایی به وقوع خواهد پیوست.»
فریدون هویدا در کتاب سقوط شاه می نویسد: «هنوز مدتی از واقعه قم نگذشته بود که در ۱۸ فوریه ۱۹۷۸ [۲۹ بهمن ۱۳۵۶] چندین هزار تن از مردم تبریز به عنوان بزرگداشت چهلم کشته‌شدگان حادثه قم دست به تظاهرات زدند و به دنبال آن نیز شورشی پدید آمد که بنا به گفته شاهدان عینی، در خلال آن برای اولین بار شعار مرگ بر شاه شنیده شد.»
جمشید آموزگار طغیان مردم تبریز را برانگیخته شده به دست بیگانگان برشمرد و اشاره به شورشی‌‌ها کرد و گفت که همه این افراد از آن سوی مرز آمده بودند.
وزیر مشاور کابینه او نیز در مجلس اظهار کرد: «آشوب و بلوای تبریز را کمونیست‌های شناخته شده به راه انداختند.»
خود شاه هم از زدن برچسب بر چهره نهضت اصیل اسلامی تبریز ابا نکرد و در مصاحبه‌ای که چند روز بعد با خبرنگار بی.بی.سی داشت گفت: «شورش‌های قم و تبریز نتیجه اتحاد نامقدس بین کمونیست‌ها و اشخاص بسیار مرتجع است.»
مطبوعات وابسته به حکومت و تریبون‌های رسمی نیز تحلیل‌هایی داشتند و می‌خواستند قیام را به خارجی‌ها نسبت دهند اما مردم تبریز تحلیل آنها را به باد استهزاء گرفتند و ابیاتی چند از آقای ذوالفقار، بر سر زبان‌ها می افتد که: «زلفعلی نن، اروجعلی / هاردان اولدی خارجه لی؟! /تبریز لی اؤزودور، اؤزی/بهمنین ییرمی دوققوزی!» (زلفعلی و اروجعلی از کجا خارجی شدند؟ خود تبریزی بودند که 29 بهمن را آفریدند.)
آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی قیام مردم تبریز را سرنوشت‌ساز و تاریخ‌آفرین می دانند: «اگر این قیام پرعظمت نبود، به احتمال زیاد حادثه ۱۹ دیِ قم فراموش و مسیر تاریخ کشور عوض می‌شد، بنابراین تبریزی‌ها با قیام و فهم درست و اقدام به موقع توانستند حرکت عظیمی را به وجود آوردند که آن حرکت به 22 بهمن 57 و پیروزی انقلاب اسلامی منتهی شد.»
حال بعد از گذشت ۴۳ سال از قیام مردم تبریز مورخان و تحلیلگران سیاسی از این حرکت اصیل اسلامی به عنوان سرسلسله قیامهای انقلاب اسلامی که تیر خلاص را به پیکر منحوس رژیم ستمشاهی پهلوی زد نام می‌برند.
منبع:خبرگزاری صداوسیما ـ تبریز
| این مطلب تاکنون 1445 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|