| حسنعلی منصور: کاپیتولاسیون باید همین امشب تصویب شود! | گردآورنده: ساجدی
روز ۱۴ خرداد ۱۳۴۳ محمدرضا پهلوی برای سفری دو هفته‌ای رهسپار آمریکا شد. وی روز ۲۷ خرداد به تهران بازگشت.(1) یک روز پس از شروع این سفر و در شرایطی که مردم ایران مشغول سوگواری اولین سالگرد شهدای قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ بودند، شاه در آمریکا با «لیندون جانسون» رئیس جمهور آن کشور ملاقات کرد و به وی گفت: «ما هیچ گاه در همراهی با دوستانی که به آنها اعتماد داریم کوتاهی نخواهیم کرد.»(2)
چند روز بعد در ۲۰ خرداد و در شرایطی که شاه هنوز در آمریکا به سر می‌برد، سفارت آمریکا در تهران پس از هماهنگی با دولت متبوع خود، طی نامه‌ای به وزارت امور خارجه کشورمان خواستار اعطای مصونیت به مستشاران نظامی این کشور در ایران شد.(3) وزارت خارجه نیز گزارش را تقدیم هیئت دولت کرد.
در این گزارش به سابقه اجازه استخدام هیئت‌هایی از افسران و درجه داران ارتش آمریکا به عنوان مستشار برای وزارت جنگ و اداره کل ژاندارمری پرداخته شده و یاد آوری گردیده که سفارت آمریکا در تهران خواستار تسریع در بند « ز» ماده دوم قرارداد وین راجع به روابط سیاسی با مستشاران نظامی آمریکا در ایران می‌باشد
در گزارش وزارت امور خارجه تاکید شده است که باید این درخواست پس از تصویب در دولت، به تایید مجلس شورای ملی و مجلس سنا نیز برسد.(4)
شاه در ازای دریافت ۲۰۰ میلیون دلار پول، قول اعطای کاپیتولاسیون به آمریکایی‌های مقیم ایران را به جانسون داد.(5) و در واقع استقلال کشور را به این مبلغ به آمریکایی‌ها فروخت. دولت حسنعلی منصور پس از دریافت نامه سفارت آمریکا بلافاصله آن را به سنا برد و سنا نیز متعاقب بازگشت شاه از آمریکا آن را طی جلسه فوق‌العاده‌ای بدون بحث و مذاکره تصویب کرد.(6)
نحوه تصویب این لایحه نیز بسیار مفتضحانه بود. در زمان تعطیلات تابستانی مجلس شورای ملی، در سوم مرداد ۱۳4۳ مجلس سنا جلسه فوق‌العاده‌ای تشکیل داد تا به بررسی چند لایحه بپردازد. این جلسه از صبح تا نیمه شب ادامه پیدا کرد. بعد از طرح لوایح مختلف مقارن نیمه‌شب لایحه کاپیتولاسیون مطرح شد. حسنعلی منصور تحت فشار شدید مقامات آمریکایی توانست به خوبی نقش خود را در تصویب این لایحه ایفا نماید. او برای طرح این لایحه تقاضای فوریت نیز کرد و در مجلس سنا گفت: استدعای فوریت می‌کنم برای امشب تصویب شود. چون یک مطلب کاملاً ساده و عادی است.(7) جعفرشریف امامی رئیس مجلس سنا نیز به کمک نخست وزیر شتافت و گفت البته مقدور هم بود که ما فردا جلسه فوق‌العاده تشکیل بدهیم ولی چون کار مختصریست اجازه بفرمایید همین الان تمامش کنیم.(8)
زمانی که مجلس سنا وارد شور شد «میرفندرسکی» معاون وقت وزارت امور خارجه در توضیح لایحه کاپیتولاسیون گفت: «در یادداشت‌هایی که مبادله شده مسئولیت‌ها و معافیت ها آمده است. همانطور که جناب آقای نخست وزیر فرمودند آقایان سناتورهای عظام می دانند که باید در خیلی از تصورات و اندیشه‌ها جرح و تعدیل کرد. شاید در نظر اول خیلی گران بیاید که ما برای یک عده خارجی در ایران تقاضای مسئولیت و معافیت کنیم. اما ما این مسئولیت‌ها و معافیت‌ها را برای خارجی ها تقاضا نمی‌کنیم. ما برای خاطر خدماتی تقاضا می‌کنیم که آنها برای ما انجام می‌دهند. درباره این موضوع زیاد فکر کردیم و پس از مشاوره با دستگاه‌های مختلف مملکت به این نتیجه رسیدیم که اعطای مصونیت‌ها و مزایا ضرری برای دولت شاهنشاهی ندارد و معافیت مالیاتی است که از حقوق آنان مالیات گرفته نشود یا برای مسکن و تغذیه معافیت داشته باشند که مهم نیست. به علاوه این معافیت چیزی نیست که تنها ما قائل شده باشیم. دولت‌های دیگر هم چنین کرده‌اند. دولت ترکیه هم کرده و دولت یونان هم کرده. این مستلزم همکاری است که ما با دولت آمریکا داریم...»
لایحه کاپیتولاسیون در ساعت ۱۲ شب با اکثریت آرا به تصویب رسید اما از همان لحظه زمزمه‌های اعتراض نیز به گوش رسید و بعضی سناتورها نارضایتی خود را از این لایحه به صورت شفاهی ابراز کردند. با وجود اینکه زمزمه‌های مخالفت با لایحه کاپیتولاسیون به گوش می‌رسید، نخست وزیر ایران و مقامات وزارت امور خارجه ایران از منافع ملت ایران چشم‌پوشی کردند و تمام سعی خود را برای تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی به عمل آوردند.
با بروز مخالفتها از طرف نمایندگان مجلس، اعضای دولت منصور بر آن شدند قبل از طرح لایحه در مجلس در جلسه‌ای با توجیه نمایندگان، از تصویب بی‌دردسر لایحه اطمینان پیدا کنند. یک روز قبل از طرح لایحه در بیستم مهرماه ۱۳۴۳ نمایندگان «حزب ایران نوین» در جلسه خصوصی با مقامات دولت نسبت به موضوع متوجه شدند که شرح آن در گزارش کاردار سفارت امریکا به واشنگتن آمده است.
مجلس شورای ملی نیز سرانجام روز سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳43 بررسی لایحه کاپیتولاسیون را از ساعت ۸ صبح آغاز کرد و آن را تا ساعت ۵ بعد از ظهر ادامه داد. در نهایت این لایحه با ۷۴ رای موافق و ۶۱ رای مخالف تصویب شد(9) و بدین‌گونه بود که «سند بردگی ملت ایران»(10) در مجلس شورای اسلامی به تایید نمایندگان رسید.
پی‌نوشت:
1 - روزشمار 15 خرداد، سید محمد صادق فیض، انتشارات سوره مهر، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، سال ۱۳۴۳، جلد دوم، مدخل 14 و ۲۷ خرداد
2 – همان، مدخل ۱۵ خرداد، ص ۳۱۷
3 – همان، مدخل ۲۰ خرداد
4 - جواد منصوری، تاریخ قیام ۱۵ خرداد به روایت اسناد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، جلد ۱، صفحه ۵۹۶
5 – سقوط، مجموعه سخنرانی ها و مقالات دومین همایش بررسی علل فروپاشی سلطنت پهلوی، جلد ۲، صفحه ۲۳۵
6 - باقر عاقلی، روزشمار تاریخ ایران، جلد ۲، صفحه ۱۷۷
7 – سقوط، همان، صفحه ۲۳۵
8 – سقوط، همان، صفحه ۲۳6
9 – مجله زمانه 1383، شماره 25، مقاله «خطای بزرگ منصور»
10 – امام خمینی در بیانیه‌ای که در 4 آبان 1343 انتشار دادند، از کاپیتولاسیون به عنوان «سند بردگی ملت ایران» یاد کردند.
| این مطلب تاکنون 1463 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|