40 سال پیش در ۲۶ مهر ۱۳۵۹ شورای امنیت سازمان ملل شاهد سخنرانی قاطع و مستند آقای محمدعلی رجایی نخست‌وزیر جمهوری اسلامی ایران بود. آقای رجایی بعد از ظهر روز پنج شنبه ۲۴ مهر ۱۳۵۹ ساعتی پس از آنکه از جبهه های نبرد در خوزستان به تهران بازگشت، در راس هیئتی از مقامات کشورمان برای شرکت در اجلاس شورای امنیت سازمان ملل و ایراد سخنرانی در آن اجلاس، تهران را به مقصد نیویورک ترک کرد. هواپیمای وی و همراهان در ساعت ۸ صبح روز جمعه ۲۵ مهر در فرودگاه جان. اف. کندی نیویورک به زمین نشست. آقای رجایی و هیئت همراه، در فرودگاه نیویورک مورد استقبال آقای شمس اردکانی سرپرست هیئت ویژه نمایندگی ایران در سازمان ملل، رئیس تشریفات سازمان ملل، سفیر الجزایر در آمریکا و اعضای هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در آمریکا قرار گرفتند. ایشان سپس رهسپار محل رزیدانس نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل شد.
اولین دیدار رسمی آقای رجایی با کورت‌والدهایم دبیرکل سازمان ملل بود. در این دیدار یک ساعته که در بعد از ظهر روز جمعه ۲۵ مهر صورت گرفت، آقای رجایی مواضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به جنگ تحمیلی، موضوع گروگان‌های آمریکایی و خصومت آمریکا با ملت ایران را برای دبیرکل سازمان ملل تشریح کرد.
مهمترین بخش سفر آقای رجایی به نیویورک سخنرانی وی در نشست شورای امنیت سازمان ملل بود. ذکر این نکته ضروری است که سخنرانی آقای رجایی چند روز پس از صدور اولین قطعنامه این شورا درباره جنگ تحمیلی صورت گرفت. در این قطعنامه که با عنوان «قطعنامه ۴۷۹ شورای امنیت سازمان ملل» در روز 6 مهر ۱۳۵۹ به تصویب رسید، بدون آنکه به تجاوز عراق اشاره کند و یا خواستار بازگشت ارتش عراق به مرزهای بین‌المللی شود، صرفاً از «وضعیت رو به گسترش میان ایران و عراق» اظهار نگرانی شده بود. جمهوری اسلامی ایران نیز با رد قاطع این قطعنامه تصریح کرد: «تا زمانی که تجاوز عراق علیه جمهوری اسلامی ایران ادامه دارد و نیروهای عراقی در داخل خاک ایران به اقدامات تجاوزگرانه و خرابکاران خود ادامه می‌دهند پیشنهادات دبیر کل و قطعنامه‌های اینچنینی شورای امنیت سازمان ملل نمی‌تواند مورد قبول ایران باشد»
متعاقب رد این قطعنامه از جانب ایران، دبیرکل سازمان ملل خواستار اعزام هیئتی از ایران به شورای امنیت شد. ایران نیز خواستار تشکیل جلسه ویژه این شورا به منظور بحث درباره جنگ عراق علیه ایران گردید. در چنین شرایطی بود که آقای رجایی رهسپار نیویورک شد.
وی در ساعت ۱ و ۴۵ دقیقه بامداد روز شنبه ۲۶ مهر ۱۳۵۹ به وقت تهران سخنان خود را در جلسه شورای امنیت سازمان ملل آغاز کرد. آقای رجایی در این سخنرانی به دلایل حملات عراق به خاک ایران و شرح جنایات صدام، علت حمایت قدرت‌های بزرگ از عراق، موضع جمهوری اسلامی ایران در جنگ و اهداف ایران از شرکت در اجلاس شورای امنیت اشاره کرد. وی گفت:
«....من صریحاً اعلام می‌کنم که ملت ما مصمم است تا با دنبال کردن یک جنگ طولانی و مردمی نه تنها متجاوزان را سرجای خود بنشاند بلکه با این عمل خود ملت مسلمان عراق را نیز به ماهیت رژیم ضد مردمی وابسته صدام هرچه بیشتر آشنا سازد. صریحاً اعلام می‌کنیم که پایان عادلانه جنگ نظیر هر جنگ دیگری جز با سرکوب و مجازات تجاوزگر امکان پذیر نخواهد بود. این آخرین و اصلی‌ترین حرف ماست زیرا قبول آتش‌بس از سوی کشوری که مردمش زیر چکمه‌های دشمن است تثبیت وضع متجاوز و تحمیل تجاوز به کشور مظلوم است. رای شورا هر چه باشد ملت ما به یاری خداوند، صدام و رژیم متجاوزش را به دست توانای خود سرکوب خواهد کرد و نیز به یاری خدا در آینده‌ای نه چندان دور مردم عراق از شر این ظالم و ستمگر خلاص خواهد شد. به زودی خواهید دید ظالمان و ستمگران جهان چگونه سرنگون خواهد شد و سرانجام کار به نفع حق طلبان است.....»
در همین ایام مقامات رسمی ایران در سازمان ملل طرحی سه ماده ای برای پایان دادن به جنگ از راه مذاکره ارائه کردند. موارد مورد تاکید این طرح عبارت بود از اینکه شورای امنیت بر اساس منشور ملل متحد موظف است تجاوز از قبل طراحی شده عراق محکوم کند و خروج متجاوزان عراقی را خواستار گردد و غرامت خرابی و کشتار را از متجاوزان بخواهد و بالاتر از همه مقامات رژیم صدام را به عنوان جنایتکار محکوم کند.
سخنرانی آقای رجایی در سازمان ملل و نشان دادن آثار شکنجه های دوران رژیم شاهنشاهی در بدن خود، شرایط تبلیغاتی خوبی را در سطح جهان برای ایران فراهم کرد. اما تغییر محسوسی در مواضع سازمان ملل به نفع ایران ایجاد نکرد. تلاش‌های ایران برای وادار کردن شورای امنیت به محکوم کردن تجاوز عراق و خروج ارتش عراق از خود ایران نیز به جایی نرسید.
پس از این سخنرانی و هنگامی که نوبت به اظهارات سعدون حمادی وزیر خارجه عراق رسید با ترک جلسه شورای امنیت، در یک مصاحبه مطبوعاتی و رادیو تلویزیونی در بیرون از جلسه شورا شرکت کرد و به پرسش‌های خبرنگاران پاسخ داد.
در زمان حضور آقای رجایی در سازمان ملل، مقامات آمریکایی در مصاحبه‌های خود تنها به موضوع گروگان‌های آمریکایی در تهران و ضرورت آزادسازی آن اشاره می‌کردند و کمترین اشاره‌ای به اتهامات جمهوری اسلامی ایران در مورد حمایت گسترده آمریکا از رژیم صدام در جنگ تحمیلی نداشتند. در حالی که نشست شورای امنیت، ویژه بررسی جنگ تحمیلی بود. در تمام این مدت آمریکایی‌ها تلاش کردند با آقای رجایی ملاقات کنند. اما ایشان درخواست آنان را رد کرد.
آقای رجایی و هیئت همراه پس از عزیمت به مسجد هارلم در نیویورک و برگزاری نماز ظهر در آن مکان در روز شنبه ۲۶ مهر، آمریکا را به مقصد الجزایر ترک کرد.
منابع:
- دکتر حسین علایی، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق، نشر مرزو بوم، تهران 1395، ج 1، ص 283 و 284
- روزنامه جمهوری اسلامی، شنبه 26 و یکشنبه 27 مهر 1359

برگی از تاریخ
«رجایی در سازمان ملل»

کالبدشکافی یک پیمان

مکتب‌خانه‌های قاجاری
(به بهانه آغاز فصل تحصیل)

تورقی در فتنه بیگانگان در دهه بیست خورشیدی

تبانی شوم

اقتصاد عصر پهلوی به روایت وزیر دربار

نقبی به پرونده قطور زمین‌خواری رضاشاه

چرایی سقوط پهلوی به روایت سردمداران حکومت شاه

توهین آمریکایی‌ها به ملت ایران در عصر پهلوی

معرفی کتاب«پیرامونی»