ماهنامه الکترونيکي دوران شماره 154 شهريور ماه 1397

راهپیمایی‌های انقلاب
تاکتیک مؤثر در فروپاشی نظام شاهنشاهی(قسمت سوم)
انقلاب اسلامی با هیچ‌یک از انقلاب‌های بزرگی که در تاریخ معاصر جهان به وقوع پیوسته، شباهتی نداشت، از هیچ انقلابی الگو نگرفته بود و هیچ حزب و سازمان داخلی در به وجود آوردن و به ثمر رساندنِ آن سهمی نداشت. اکثر گروه‌های سیاسی مدعی نیز که برای سقوط شاه و اجرای برنامه‌های خود مبارزه می‌کردند، یا سرکوب شده بودند و یا آرمان‌های‌شان از اقبال مردمی برخوردار نبود و لذا کاری از پیش نبردند.

رجایی، تراز دولتمداری
شهید رجایی در دوران کوتاه مدیریت خود الگویی از یک کارگزار تراز دولت اسلامی را ارائه کرد. رویکرد ساده زیستانه، پرهیز از رانت‌جویی، فساد ستیزی، توجه ویژه به مردم و خصوصا محرومان، عدالت‌طلبی و ولایتمداری، ویژگی‌های بارزی بود که او را به عنوان نماد مدیر تراز حکومت اسلامی معرفی کرد.

17 شهریور و نقشه‌های بی‌حاصل ساواک
فردای 17 شهریور، ساواک کوشید امام خمینی را مرعوب ساخته، وی را به نوشتن اطلاعیه‌ای وادار سازد که در آن از مردم بخواهد به تظاهرات خود پایان داده، اعتراض‌های‌شان را با ماندن در خانه ادامه دهند. ساواک همچنین نگران از گسترش تظاهرات، به شعب خود دستور داد تا می‌توانند به موضوع بیماری و احتمال رحلت امام دامن بزنند تا در صورت فوت ایشان مردم نتوانند مانند ماجرای درگذشت پسر ایشان، بهره‌برداری تبلیغاتی نمایند.

10 پیامد «جمعه خونین»
ناممکن شدن سیاست «آشتی ملی»، تضعیف موقعیت میانه‌روها، رسوایی جهانی شاه، از بین رفتن ترس از مرگ در مردم، تزلزل در صفوف ارتشی‌ها، گسترش اعتصابات، افشاء چهره واقعی آمریکا، تحکیم و تثبیت رهبری امام و به ثبت رسیدن آستانه تحمل حکومت پهلوی در برابر مخالفان، از جمله پیامدهای حادثه 17 شهریور 1357 بود.

عبرت‌های مشروطه
در انقلاب مشروطه قرار بود قانون حاکم شود اما بیش از 80 درصد جمعیت کشور که ساکن روستاها بودند، اطلاعی از این تغییرات نداشتند. آنها نمی‎دانستند مشروطه چیست و حکومت قانون و پارلمان یعنی چه. فقط به دنبال رهبران حرکت می کردند، بی آن که بدانند چه می‌خواهند. مشروطیت با رشد فکری مردم همراه نبود. اگر مشروطیت با زیربنای فرهنگی و آگاهی مناسب مردم همراه می‌شد، قطعا دوام می‌یافت.

بازخوانی نقش فروغی در تاسیس و بقای سلطنت پهلوی
محمدعلی فروغی کسی بود که در بقدرت رساندن رضاخان نقش بسزایی داشت. او اولین و آخرین نخست‌وزیر رضا شاه بود. او همچنین استعفانامه رضاشاه را نوشت و زمینه خروج او از کشور را فراهم ساخت و بیش از سایرین در انتقال قدرت به محمدرضاپهلوی ایفای نقش نمود.

بهائیت، پیشگام در ترویج فرهنگ امریکایی در ایران
بیشتر کودکانی که در عهد قاجار در مدارس وابسته به بهائیان در آمریکا تحصیل کرده بودند، در عصر پهلوی اول تبدیل به جوانانی شدند که به استخدام ادارات جدیدالتاسیس در آمدند و تمایلات غربگرایانه جدیدی از خود بروز می‌دادند.

تاریخ شفاهی جنگ تحمیلی
خاطرات شفاهی نخبگان، صاحبنظران و حتی مردم عادی، این امکان را به گردآورندگان آثار پژوهشی می‌دهد که ضمن انجام تحقیق، گام بلندی در نگهداری، حفظ و انتقال فرهنگ‌ها، سنت‌ها، آداب، رسوم و اطلاعات گوناگون بردارند و منابع شفاهی خام و با ارزش را جهت محققان آماده سازند.

سه هفته آخر
رضاشاه در سه هفته آخر حکومت خود یعنی طی روزهای سوم تا 25 شهریور 1320 بدون هیچ مقاومت موثری در برابر تعرض و پیشروی قوای متجاوز انگلیسی و روسی ، کشور را به آنان واگذار کرد و ایران را به صورت ویرانه‌ای رها کرد و سپس از کشور گریخت. او توسط کسانی که 20 سال پیش وی را برای حفظ منافع خویش به روی کار آورده بودند، تبعید شد و در همان تبعیدگاه جان سپرد.

کتاب در ایران باستان
ایرانیان باستان نوشته های خود را بر روی سنگ، کنده‌کاری می‌کردند و یا بر روی الواح گلی زرین و سیمین می‌نوشتند. گاه نیز از پوست دباغی شده گاو برای نوشتن استفاده می‌کردند. در ایران باستان خط و سواد که لازمه کتابت و فهم متون بوده است، امری مقدس به شمار می‌رفت ولی در انحصار موبدان (روحانیون زرتشتی) قرار داشت.

بازنگری دفاع مقدس
از آغاز جنگی که صدام حسین رئیس حکومت بعثی عراق به نمایندگی از طرف حامیان غربی و شرقی خویش علیه جمهوری اسلامی ایران آغاز کرد 38 سال و از پایان رسمی آن 30 سال می‌گذرد.
این جنگ در ساعات میانی روز 31 شهريور 1359 با حمله هوايي عراق به چند فرودگاه ايران و تعرض زميني همزمان ارتش بعث به شهرهاي غرب و جنوب ايران، آغاز شد. جنگ تحمیلی بعثی‌ها 19 ماه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و چند روز پس از آن اتفاق افتاد كه صدام پيمان معتبر الجزاير را در برابر دوربين‌هاي تلويزيون بغداد پاره كرد. صدام در نطقي با تأكيد بر مالكيت مطلق كشورش بر اروند رود (كه وي آن را شط‌العرب ناميد) و ادعاي تعلق جزاير ايران به «اعراب» جنگ را در زمين، هوا و دريا عليه ايران آغاز كرد.
اين جنگ در حالي شروع شد كه مردم ايران دوران نقاهت پس از انقلاب را مي‌گذراندند و طبعاً به بازسازي كشور و آرامش و سازندگي مي‌انديشيدند. نيروهاي مسلح نيز به دليل آن كه انتظار جنگ را نداشتند، از آمادگي چنداني براي رويارويي در يك نبرد بزرگ برخوردار نبودند. به همين دلايل، نظاميان عراق در ماههاي اول پس از شروع حمله، موفق شدند چند شهر مرزي را در غرب و جنوب ايران تصرف كنند.
گرچه صدام حسين پيش از صدور فرمان حمله به ايران، موضوع اختلافات مرزي را دليل وقوع جنگ عنوان كرد، اما حتي خود او نيز مي‌دانست اين جنگ مرحله اجرايي نقشه برنامه‌ريزي شده، هدفمند و فرامنطقه‌اي است و دولت بغداد به دليل اختلافات زميني و دريايي خود با ايران، تنها داوطلب اجراي اين نقشه شده است.
«ویلیام لیمن» از مفسرین برنامه‌های تلویزیونی آمریکا در 16 فوریه 1993 در تلویزیون آن کشور گفت: «پرهزینه‌ترین طرح مشترک آمریکا و عربستان مربوط به کوشش برای مهار کردن انقلاب اسلامی ایران بود و صدام حسین وسیله انجام این مقصود گردید.»(1)
واقعيت اين است كه انقلاب اسلامي تنها سبب از بين بردن «جزيره ثبات غرب» در منطقه نشده بود، بلكه تمامي الگوها و هنجارهاي مورد نظر غرب در خاورميانه و خليج فارس را بر هم زده بود. انقلاب اسلامي در برابر نظامهاي لائيكي مورد نظر غرب در منطقه، با صراحت، احياء مذهب را صلا مي‌داد. علاوه بر آن قدرتهاي بزرگ از اين نگران بودند كه ثبات مورد نظر آنان در خاورميانه و همچنين جريان آرام و مطلوب نفت از خليج فارس، با تثبيت انقلاب اسلامي و جمهوري اسلامي ايران به خطر افتد. به همين دليل امريكا و اتحاد جماهير شوروي ـ عليرغم اختلافات برخاسته از فضاي جنگ سرد ـ در نارضايي از انقلاب اسلامي ايران موضع يكساني داشتند.
جمهوري اسلامي ايران در طول يك سال و چند ماه قبل از وقوع جنگ تحميلي، با فشارهاي برون مرزي متعددي روبرو شد: جنگ تبليغاتي، سياسي رواني؛ محاصره اقتصادي؛ بلوكه كردن دارايي‌هاي ايران؛ تهديدات نظامي (مداخله نظامي در طبس و ...)؛ تحريف ماهيت انقلاب اسلامي در عرصه بين‌المللي؛ دامن زدن به تروريسم و ناامني داخلي و حمايت از آن.
هدف از اين اعمال، بدبين ساختن افكار عمومي جهان نسبت به انقلاب اسلامي، جلوگيري از شناسايي سياسي جمهوري اسلامي و فراهم ساختن زمينه هاي جنگ عليه ايران بود. هدف اين بودكه هرگونه برخورد با ايران، در عرصه بين‌المللي، اقدامي در جهت بازگرداندن ثبات و آرامش به منطقه ومطابق خواست جامعه جهاني جلوه كرده و توجيه پذير باشد. هدف اين بود كه نگذارند نهضت امام خميني (ره) به عامل تأثيرگذار در تعيين نظم استراتژيك جهان تبديل شود.
اين گونه اهداف و ديدگاهها نيز نمي‌توانست در چهارچوب اختلافات مرزي و جاه‌طلبي‌هاي صدام تعريف شود. صدام در حقيقت فريب توطئه خارجي را خورد و جاه‌طلبي‌اش محركي براي انتخاب عراق در اجراي اين توطئه بود.