ماهنامه الکترونيکي دوران شماره 202   مهر ماه 1401
 

 
 

 
 
   شماره 202   مهر ماه 1401


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
پیش‌درآمد ساواک

روز 10 مهر 1335 اولین تشکل اطلاعاتی در ایران که نطفه تاسیس ساواک بود، تحت عنوان «سازمان امنیت» در هیئت دولت به تصویب رسید و کار خود را در فرمانداری نظامی آغاز کرد.
در آخرين روزهاى زمامدارى حسين علاء، لايحه تشكيل «سازمان اطلاعات و امنيت كشور» (س.ا.و.ا.ك) به تصويب مجلسين رسيد. قبل از ساواك، تیمور بختيار فرماندار نظامى تهران دو سازمان اطلاعاتى در اختيار داشت: «ركن دو ارتش»، كه وظيفه‏اش تصفيه مخالفين رژيم در ارتش بود و «كارآگاهى»، كه در كشف جريان‏هاى سياسى مخالف عمل مى‏كرد و نيروهاى شهربانى را هم در اختيار داشت. آغاز به كار سازمان امنيت ابتدا پس از تصويب هيئت دولت در دهم مهرماه 1335 بود كه به نوشته مطبوعات از آن تاريخ «معاونين سازمان امنيت در فرماندارى نظامى مشغول كار شدند.» و اعلام شد كه «تشكيل سازمان امنيت احتياجى به اجازه مجلسين ندارد زيرا يك اداره عمومى است كه اجازه تشكيل آن با هيئت وزيران است.» لايحه قانونى كه متضمن «وظايف و اختيارات» سازمان مزبور است نيازمند تصويب و رسميت قانونى بود. در 19 آبان 1335 خبر ديگرى انتشار يافت كه «مقدمات تأسيس سازمان امنيت فراهم شد و محل آن در خيابان ايرانشهر استقرار يافت و 35 نفر از افسران و درجه‏داران ستاد ارتش در اختيار اين سازمان قرار گرفتند.» در واقع ساواك پيش از تصويب لايحه قانونى عملاً فعاليت خود را آغاز كرده بود. لايحه مزبور، كه به موجب آن رييس سازمان مذكور معاون نخست‏وزير بود و بودجه آن نيز جزء بودجه نخست‏وزيرى محاسبه مى‏شد، در 10 بهمن 1335 به تصويب سنا رسيد. در 23 اسفند نيز مجلس شوراى ملى، بدون بحث و مخالفت، قانون تشكيل ساواك را كه سنا تصويب كرده بود، تصويب نمود. در ماده 2 اين قانون، وظايف ساواك بدين قرار عنوان شده بود:
الف - تحصيل و جمع‏آورى اطلاعات لازم براى حفظ امنيت كشور.
ب - تعقيب اعمالى كه متضمّن قسمى از اقسام جاسوسى است و عمليات عناصرى كه بر ضد استقلال و تماميت كشور و يا به نفع اجنبى اقدام مى‏كنند.
ج - جلوگيرى از فعاليت جمعيت‏هايى كه تشكيل و اداره كردن آن غيرقانونى اعلام شده يا بشود و همچنين ممانعت از تشكيل جمعيت‏هايى كه مرام و يا رويه آنها مخالف قانون اساسى است.
د - جلوگيرى از توطئه و اسباب‏چينى بر ضدّ امنيت كشور.
ه - بازرسى و كشف نسبت به بزه‏هاى مندرج در ديگر قوانين مصوب در1310 و 1314 و 1317.
بر طبق ماده 3 اين قانون، مأموران سازمان اطلاعات و امنيت كشور از حيث طرز تعقيب بزه‏هاى مذكور در اين قانون و انجام وظايف، در زمره ضابطين نظامى محسوب مى‏شدند و از اين حيث داراى كليه اختيارات و وظايف ضابطين نظامى بودند؛ ضمناً طبق همين ماده، از تاريخ تصويب اين قانون، رسيدگى به كليه بزه‏هاى مذكور در آن، در صلاحيت دادگاه‏هاى دايمى نظامى قرار مى‏گرفت. سرتيپ منوچهر هاشمى كه مدت پانزده سال مديركل ضدجاسوسى ساواك بوده است در مورد لايحه تأسيس ساواك مى‏نويسد: «... از لحاظ قانونى و حقوقى انسانى بسيار مترقى و معتدل‏تر از "قانون امنيت اجتماعى" دكتر مصدق و قانون‏هاى مشابه در بسيارى از كشورهاى ديگر بود. ولی طى حيات 22 ساله خود از محدوده قانونى خود خارج شد و به مرور زمان به صورت قدرت فائقه فوق قانون درآمد و بدتر از آن، اين قدرت فائقه به جاى اينكه در خدمت كشور درآيد، كشور را در خدمت خود درآورد.» در واقع ساواك از ابتدا زير نظر مستقيم شاه قرار گرفت و به گفته فردوست، «هيچ مقامى به جز محمدرضا حق دخالت در امور ساواك را نداشت حتى نخست‏وزير.»
به اين ترتيب از نيمه دوم سال 1335 - و رسماً با تصويب قانون ساواك از فروردين 1336 - فرماندارى نظامى تهران، كه از 28 مرداد نقش اساسى در سركوبى حركت‏هاى ملى و ضد رژيم داشت و متمركزترين و فعّال‏ترين دستگاه پليسى رژيم شده بود، به صورت يك سازمان پليس سياسى درآمد.
ساواك، كه از همان آغاز تأسيس به دليل خشونت‏ها و شكنجه‏هاى معروفش شهرت جهانى پيدا كرد، ارتباطى تنگاتنگ با انتليجنس سرويس، C.I.A و «موساد» داشت؛ و ساختار تشكيلاتى و ادارى آن نيز برگرفته از آنها و سازمان امنيت داخلى آمريكا -F.B.I - بود. فردوست مى‏نويسد: «از سال 1335، ساواك توسط 10 مستشار آمريكايى طبق قواره سازمان خودشان سازماندهى شد. ساواك 2 وظيفه «اطلاعاتى خارجى» و «امنيتى داخلى» را به عهده داشت و تلفيقى بود از دو سازمان «سيا» و «اف. بى. آى».
آمريكا، انگليس و اسرائيل در سازماندهى، آموزش و تجهيز ساواك از ابتداى شكل‏گيرى نقش اساسى را دارا بودند و در واقع اين سازمان را به يكى از ابزارهاى اصلى تداوم وابستگى رژيم شاه به غرب تبديل كردند.
نخستين رييس ساواك تيمور بختيار بود كه به دليل خوش خدمتى‏هايش ظرف چند سال، از سرهنگى به سپهبدى رسيد. وى كه در شقاوت و بى‏رحمى شهره بود، مورد تنفر مردم و آزاديخواهان قرار داشت. شاه نيز - شخصاً - از وى و قدرت رو به تزايدش در هراس بود. انجام اولين انتخابات پس از كودتا در اسفند 1332 - كه رسوايى آن در جهان معروف شد، سركوب «حزب توده» و سازمان افسرى آن، سركوب «فداييان اسلام» و قتل سيد عبدالحسين واحدى با دست خود و... از موارد معروف كارنامه بختيار است.
منبع: سازمان مجاهدین خلق، پیدایی تا فرجام، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، پاییز 1385، ج 1، ص 130 تا 133

این مطلب تاکنون 1218 بار نمایش داده شده است.

بازخوانی نامه کوبنده امام به شاه عربستان


جشن‌های 2500‌ساله، و سهم اسرائیل در شکل دادن به رفتار فرهنگی شاه


کارشکنی انگلیسی‌ها در روند پژوهش‌های تاریخی


انحلال حزبی که تاسیس آن «اشتباه بزرگ» بود


اگر تذکرات آیت‌الله خمینی را جدی گرفته ‌بودیم ....


پیش‌درآمد ساواک


روایت ساواک از تصویب كاپيتولاسيون در مجلس شورای ملی


«قرارداد کنسرسیوم»؛ انقضای تاریخ اعتبار «نهضت ملی شدن نفت»


سفر به عتبات در دوره قاجار


کتابشناسی سفرنامه‌ها و خاطرات ایرانیان از عتبات عالیات


 
     استفاده از مطالب با ذکر منبع مجاز مي باشد.                                                                                                    Design: Niknami.ir