با تشكيل دولت اسرائيل، كشمكش بين اين دولت با كشورهاي اسلامي عرب آغاز شد. گسترش روابط امريكائيها با حكومت پهلوي پس از كودتاي 28 مرداد 1332 منجر به شناسايي دوفاكتو اسرائيل از سوي ايران شد و ايران آشكارا در مقابل سياستهاي ضداسرائيلي كشورهاي عربي قرار گرفت. اسرائيل از همان آغاز آشكار ساخت كه در درجه اول برآنست تا از روابط خود با ايران در برابر جهان عرب سود جويد. حكومت ايران هم هماهنگ با منافع غرب و امريكا در منطقه، از رابطه با اسرائيل و به‌ويژه موضع‌گيري مشترك بر ضد كشورهاي اسلامي ـ عربي استقبال كرد. شاه در دهة 1330ش. رابطة سياسي‌اش را با كشورهاي اسلامي عرب تيره كرده بود و در دهة 1340ش. آماده بود تا با گسترش رابطه با اسرائيل، در رقابت با كشورهاي عرب موضع‌ جدي‌تري اتخاذ كند. اين در حالي بود كه مردم ايران، سياستهاي تجاوزكارانه اسرائيل را محكوم مي‌كردند، مردم، روابط ايران و اسرائيل را در راستاي منافع ملي كشور تشخيص نمي‌دادند. در چنين شرايطي، موساد پس از چند سال حضور در ايران و روابط نزديكي كه با ساواك داشت، درصدد برآمد با ياري جستن از ساواك و امكانات بالقوه و بالفعل آن، فعاليت مشترك انسجام‌يافته‌اي بر ضد اهداف اطلاعاتي ـ جاسوسي كشورهاي عربي مخالف اسرائيل آغاز كند. بدين ترتيب، مقدمات فعاليت مشترك موساد و ساواك در طرحی موسوم به «كريستال» از اواخر 1344ش./ ژانويه 1966 بين رؤساي دو سرويس اطلاعاتی، مهيا شد و تصميم گرفته شد براي آغاز فعاليت، كميته اجرايي مركب از نمايندگان اداره كل دوم و اداره كل هشتم ساواك و نيز نمايندگان موساد در تهران تشكيل شود. اما هنگامي كه اين طرح در اختيار اداره كل سوم ساواك قرار گرفت، اجراي آن برخلاف مصالح ساواك ارزيابي گرديد. به عقيده اداره كل سوم ساواك اين طرح تداخل وظايف ادارات كل دوم، سوم و هشتم ساواك را در پي داشته و به نفوذ عوامل و مأموران موساد در بخشهاي مهمي از دواير اطلاعاتي و امنيتي ساواك كه مغاير با اصول حفاظتي پذيرفته شده اين سازمان بود، مي‌انجاميد. اداره كل دوم ساواك نيز هشدار مي‌داد كه به پيمان مشترك موساد و ساواك در چارچوب طرح كريستال نمي‌توان اعتماد داشت، زيرا با امكانات وسيعي كه صهیونیستها از نظر رهبران عمليات ورزيده و كادر تعليم يافته و بودجه كافي و ساير موارد در اختيار داشتند اين امكان نيز وجود داشت كه پس از ورود عوامل و مأمورين استخدام شده به كشور هدف، صهیونیستها مأموران موردنظر را در اختيار گرفته و بدون همكاري با ساواك از او استفاده نمايند. خصوصاً در كشورهايي كه همجوار اسرائیل بوده و عوامل ديگر ساواك هم در اين مورد قادر به كنترل عمليات آنان نبودند.
در نهايت اداره كل دوم ساواك تصريح ‌كرد كه به دليل واقع شدن مركز فعاليت «طرح كريستال» در ايران، امتيازات ويژه در اختيار موساد قرار خواهد ‌گرفت اما تبعات سوء ناشي از شكست فعاليت پنهاني، دامنگير حكومت ايران خواهد شد و به رغم تمام فوايدي كه براي موساد و اسرائيل خواهد داشت، نامي از اسرائيل برده نخواهد شد.
با اين حال گزارش اداره كل دوم ساواك مورد توجه مقامات بلندپايه ساواك قرار نگرفت و نصيري دستور داد مذاكرات براي نيل به توافق نهايي در چارچوب طرح كريستال ادامه يابد. در خرداد 1345 مذاكرات ادامه يافت و متن نهايي همكاري دو سرويس در اوايل تير 1345 مورد تأييد طرفين قرار گرفت. در توافق‌نامه نهايي، هزينه اجراي طرح مشتركاً برعهده هر دو سرويس نهاده شد و سه كشور عراق، سوريه و مصر به عنوان كشورهاي هدف تعيين گرديد.
همكاري موساد و ساواك در قالب طرح كريستال مدت كوتاهي پس از امضاي توافق‌نامه نهايي آغاز شد و چنانكه از اسناد و مدارك برمي‌آيد رهبري و هدايت كلي عمليات با موساد بود. در بسياري از موارد مأموران موساد، سوژه‌هاي مطلوب را كه در ايران مي‌يافتند، شناسايي مي‌كردند و سپس با ارائه اطلاعاتي درباره پيشينه و راههاي بهره‌گيري از آنها در اهداف اطلاعاتي ـ عملياتي در كشور هدف، آنها را با امكانات فراواني كه ساواك در اختيارشان قرار داده بود، به خدمت مي‌گرفتند. هر چند توافق‌نامه «كريستال» طرفين را ملزم مي‌ساخت كه در سه كشور مصر، سوريه و عراق اقدام به استخدام جاسوس و خبرچين كنند، اما در سالهاي آتي، گستره فعاليت به برخي كشورهاي عربي ديگر نيز (نظير حوزه خليج فارس) كشيده شد و در حيطه عمل، بيشترين فعاليتها در عراق متمركز شد. بسياري از اتباع كشورهاي عربي مليتهاي دوگانه ايراني و عربي داشتند و بسياري از آنان در ايران ساكن بودند، در مواردي نيز اقوام، آشنايان و نزديكانشان در كشورهاي عربي هدف سكونت داشتند. اين دسته از اعراب كه تعدادشان كم هم نبود، در بخشهاي جنوبي و غربي ايران حضور چشمگيري داشتند و بيش از هر منبع اطلاعاتي ديگر مي‌توانستند در طرح كريستال مؤثر واقع شوند. در سراسر مناطق غربي و جنوبي ايران، خانواده‌هاي پرشمار كرد و عرب زباني زندگي مي‌كردند كه در كشورهاي هدف هم داراي علايقي بودند.
اتباع بسياري از كشورهاي هدف با مقاصد مختلف اقتصادي، تجاري و فرهنگي مكرراً از ايران ديدار مي‌كردند و اين گروه كه گاه در ميان مقامات سياسي كشورهاي هدف هم داراي نفوذ و اعتباري بودند، براي مقاصد تعيين شده در طرح كريستال مؤثر مي‌افتادند. با اين احوال به كارگيري اتباع كشورهاي هدف صرفاً به كساني كه با ايران ارتباطاتي داشتند محدود نشد و دو سرويس تلاشهاي گسترده‌اي داشتند تا از اتباع كشورهاي هدف در ساير كشورهاي جهان نيز بهره گيرند.
از جمله مهمترين گروههايي كه براي بهره‌گيري در طرح كريستال مورد توجه جدي دو سرويس قرار گرفتند نظاميان و نيروهاي امنيتي كشورهاي هدف بودند كه طي دوران فعاليت پروژه كريستال در حد مطلوب مورد استفاده قرار گرفتند. گروههاي ديگري كه مورد توجه قرار گرفتند دانشجوياني بودند كه در ايران و ياكشورهاي عربي به تحصيل مشغول بودند. هر چند در توافق‌نامه‌ نهايي تصريح شده بود كه از اعضاي نمايندگيهاي سياسي و ديپلماتهاي كشورهاي هدف در طرح مشترك بهره‌اي گرفته نشود، اما طي سالهاي بعد اين موضوع به تدريج ناديده گرفته شد و در موارد متعددي هر دو سرويس به بهره‌گيري از گروه سياسي ـ ديپلماتيك كشورهاي هدف هم تمايل نشان دادند.
در ميان كشورهاي عربي نيز،‌ عراق از مهمترين اهداف اطلاعاتي ـ امنيتي و جاسوسي مشترك ساواك و موساد محسوب مي‌شد و به تبع آن بيشترين اهداف و سرمايه‌گذاريهاي اطلاعاتي ـ جاسوسي هم بر ضد آن كشور صورت مي‌گرفت. بسياري از جاسوسان مشترك ساواك و موساد راهي عراق مي‌شدند و در همان حال مأموران ساواك در پوششهاي مختلف سياسي، ديپلماتيك، فرهنگي و اقتصادي اخبار و ديدگاههاي اطلاعاتي ـ امنيتي قابل اعتنايي در اختيار سرويس اسرائيلي قرار مي‌دادند. بر اساس داده‌هاي اطلاعاتي ـ جاسوسي از اين نوع بود كه دو سرويس تحركات و اقدامات سياسي، نظامي، امنيتي و ... عراق را تحت مراقبت قرار داده، براي مواجهه احتمالي با آن چاره‌انديشي مي‌كردند. پايگاههاي اطلاعاتي ـ جاسوسي دو سرويس در سراسر مرزهاي غربي و جنوبي ايران، همگام با اخبار و اطلاعاتي كه از سوي خبرچينان اعزامي به عراق مي‌رسيد، همواره داده‌هاي اطلاعاتي طرفين را روزآمد مي‌كردند.

منبع:مظفر شاهدی، ساواک، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، بهار 1386، ص 306 تا 309

سفارت، یا مرکز براندازی؟

تعهد شاه در محافظت از پایگاه‌های آمریکا

چگونه اسرائیلی‌ها را از ایران فراری دادم

کریستال

«قحطی بزرگ» در خاطرات ژنرال انگلیسی

روایت دو سفیر از ساواک

عضو مسئله‌دار هیأت!

وصيت‌نامه‌اي كه پس از مرگ تهيه و تنظیم شد !

شریف امامی: مردم ناراضی و در حد انفجار هستند

نقبی به یک کتاب