پروین قدسی زاده

تلفن دومین فنّاوری مخابرات پس از تلگراف است که از نخستین سال‌های اختراع، در ایران از آن استفاده شد. سابقه اندیشه بهره‌گیری ازابزارتلگراف برای ارسال گفتار به کمک جریان برق به سال 1854 برمی‌گردد. شارل بورسول، تلگرافچی فرانسوی، 6 سال قبل از پیشنهاد یوهان فیلیپ رایس و 22 سال قبل از گراهام بل، برای نخستین‌بار در مجله «لیلوستراسیون دوپاری» اساس تلفن را مطرح کرد.
چند سال بعد رایس، فیزیکدان آلمانی، دستگاهی براساس ساختمان گوش انسان ساخت که به دلیل کمیاب بودن انباره مدار آن، در حد نمونه‌ای آزمایشگاهی باقی ماند. سرانجام، در 14 فوریه 1876 گراهام بل تلفن اختراعی خود را به ثبت رساند. مخترع دیگری به نام «الیشا گری» نیز تلفن اختراعی خود را 2 ساعت پس از بل به اداره ثبت عرضه کرد. در سال 1877 نیز ادیسون تلفن بل را تکمیل کرد که اساس تلفن امروزی محسوب می‌شود.
11 یا 12 سال پس از اختراع آن، تلفن به ایران وارد شد. ناصرالدین شاه در یادداشت‌های خود، در شرح وقایع جمادی الاخر سال 1302، به تلفنی اشاره می‌کند که ره‌آورد سفر فرنگ معین الملک(سفیر ایران در عثمانی) بوده و از آن برای برقراری تماس از شمس‌العماره تا باغ سپهسالار استفاده می‌شده و ظاهراً این نخستین تماس تلفنی در ایران بوده است.
از سوی دیگر کمپانی بلژیکی«شرکت خط آهن ایران» صاحب امتیاز راه آهن تهران ـ ری و واگن اسبی، برای برقراری تماس میان 2 ایستگاه ماشین دودی تهران و ری و نیز بین گاری شهری با واگنخانه، از تلفن استفاده می‌کرد.
به این ترتیب ، تلفن نخستین‌بار در دستگاه دولتی ایران و در عصر ناصری به راه افتاد ولی اعطای نخستین امتیاز تلفن و رواج آن در عصر مظفری بود. در ذیحجّه 1319 نخستین امتیاز تلفن در تبریز به مدت 50 سال به شرکتی واگذار شد تا برای راه‌اندازی تلفن به شعاع 24 کیلومتر اقدام کند. ولی با انحلال شرکت، سیدمرتضی مرتضوی (یکی از شرکا) با ضبط اموال شرکت بابت مطالبات خود، اداره آن را شخصاً به عهده گرفت و پس از فوت او مؤسسه تلفن تبریز و حومه به شرکت سهامی بدل شد.
امتیاز بعدی در 1320 در مشهد، بدون تعیین مدت امتیاز، به منشورالملک(احمد منشور) واگذار گردید. سومین امتیاز در گیلان به دوست محمدخان معیّرالممالک(داماد ناصرالدین شاه) اعطا شد. حاج‌محمداسماعیل تهرانچی امتیاز را خریداری کرد ولی پس از مرگ او و تقسیم امتیاز به 20 سهم، تمامی سهام را کوچصفهانی تا سال 1333 خریداری کرد و شرکت سهامی را به صورت اداره خصوصی درآورد.
در محرّم 1321، امتیاز تلفن تمام ایران را به مدت 60 سال به دوست محمدخان معیرالممالک واگذار کردند و وی ملزم شد از تاریخ صدور فرمان تا 3 سال تلفن تهران و تا 10 سال بعد تلفن سایر شهرهای ایران را با هزینه خود راه اندازی کند.
در این میان شرکت نفت ایران و انگلیس و صنعت شیلات که امتیاز بهره‌برداری آن در اختیار شوروی بود، خطوط تلفن شخصی داشتند. دایرکردن خطوط غیرقانونی تلفن از سوی شرکت‌های خارجی، موجب درگیری آنان با صاحب امتیازان ایرانی می‌شد.
در سال 1307 کوچصفهانی به سیم‌کشی غیرقانونی اداره شیلات در سواحل خزر اعتراض کرد و مطابق امتیاز صادر شده از وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه حق خود دانست که سیم‌ها را قطع کند.
به نوشته ادوارد براون نیروهای خارجی، گاه از این موضوع برای ایجاد اغتشاش سود‌می‌جستند. از جمله پس از قبول اتمام حجت روس‌ها از سوی دولت ایران، گروهی از سربازان روس شبانه در تبریز به سیم‌کشی تلفن از طریق بام‌های منازل مردم و ایجاد مزاحمت برای آنان پرداختند تا بهانه‌ای برای فشار و سرکوب و ارعاب مردم به دست آورند.
این اقدامات در حالی صورت می‌گرفت که درسال 1306 هیئت وزرا، به دلیل اقدام کنسولگری شوروی و اشخاص متفرقه به نصب غیرمجازتلفن و تلگراف، دایر کردن این خطوط را منوط به اجازه دولت کرده بود.
رسیدگی به امور تلفن تا 1308 به عهده وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه بود، ولی به سبب تخطیِ بعضی از مؤسسات تلفنی از آن سال با تصویبنامه‌ای، رسیدگی به امور تلفن و شکایات مشترکین به وزارت پست و تلگراف واگذار شد و نام وزارتخانه نیز به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغییر یافت.
این وزارتخانه در سال 1310 برای تمرکز امور مخابرات با اخذ 1 میلیون تومان وام از بانک ملی، سهام شرکت تلفن را خریداری کرد. تا قبل از به کار افتادن شبکه تلفنی خودکار، مکالمات واسطه‌ای، استراق سمع را ممکن می‌کرد و اداره تأمینات از طریق گوشی‌های فاقد دهنی به اسم گوشی سرّی، در موارد مشکوک، استراق سمع می‌کرد و به اطلاع مقامات می‌رساند.
برای تسهیل در مکالمات تلفنی، که به صورت مغناطیسی بود و با واسطه صورت می‌گرفت، در 21 شهریور 1316 شبکه تلفنی خودکار با 6 هزار شماره از شرکت زیمنس آلمان خریداری شد و در تهران(مرکز تلفن اکباتان) راه‌اندازی گردید. شرکت تلفن برای آشنایی مردم با چگونگی کار تلفن خودکار، ضمن درج آگهی در روزنامه، حتی پیش از افتتاح این شبکه، دستگاه مخصوصی نیز برای آموزش مردم در شرکت نصب کرد.
وضع تلفن تا مدتها نامطلوب بود و غالباً امکان واگذاری آن به درخواست‌کنندگان وجود نداشت، بنابراین، به پیشنهاد شهرداری مقرر گردید که حق تقدم به کسانی داده شود که احتیاج مبرم به تماس تلفنی دارند.
شبکه بین‌المللی تلفن ایران، در پی اظهار تمایل حکومت عراق در سال 1315 به ایجاد تماس تلفنی با آن کشور، پی‌ریزی شد. ارتباط تلفنی بی‌سیم نیز در 31 تیر 1327 میان تهران و لندن برقرار شد.
در 1321 و در بحبوحه جنگ جهانی دوم ، دولت ایران طبق قرارداد سیاسی ـ مالی میان ایران و انگلیس و شوروی متعهد شد تمامی امکانات مخابراتی و مواصلاتی، از جمله تأسیسات تلفنی را با اختیارات نامحدود در حوزه عمل متفقین قرار دهد.
وزارت پست و تلگراف و تلفن پس از خروج نیروهای متفقین از ایران، سیستم کاریر(مکالمات تلفنی بدون امکان استراق سمع) را از آنان خریداری کرد و با تغییر بعضی از مراکز، که به لحاظ نظامی تأسیس شده بود، آن را در سال 1326 رسماً افتتاح کرد.
مجلس شورای ملی در آذر 1331، لایحه ملی شدن شرکت تلفن را به تصویب رساند. این شرکت آمادگی خود را برای الحاق به وزارت پست و تلگراف و تلفن اعلام کرد و در اردیبهشت 1332 وجوه سهامداران شرکت سابق تلفن را پرداخت نمود.
برنامه خودکار کردن شبکه تلفنی شهرستان‌ها در 1334 با خرید 180 هزار شماره تلفن خودکار از آلمان به مرحله اجرا درآمد. طرح تلفن خودکار بین شهری و بین‌المللی نیز در سال 1349 راه‌اندازی شد. در 1343 شبکه مخابرات خودکار(سیستم مایکروویو) که در ارائه خدمات مخابراتی، خصوصاً در تماس بین شهری و بین‌المللی، حائز اهمیت بود، در مخابرات ایران به کار گرفته شد.
برای تمرکز امور مخابراتی و ارتباطی در داخل کشور و برقراری تماس با سایر کشورهای جهان، در 1350 شرکت مخابرات ایران از ادغام شرکت سهامی تلفن و امور تلگراف، که شرکت دولتی است، تأسیس شد که تاکنون با این نام ، زیرنظر وزارت پست و تلگراف و تلفن، فعالیت می‌کند.
با توسعه فنّاوری مخابرات در دنیا، در سال 1368 استفاده از سیستم‌های دیجیتال، در ایران آغاز شد. صنعت تلفن در ایران پیشرفت چشمگیری دارد، چنان که درسال 1378 ازلحاظ درصد رشد سالانه دایری تلفن ثابت، در میان کشورهای جهان، مقام پنجم را کسب کرد.
آخرین فنّاوری صنعت تلفن، تلفن سیار(موبایل / همراه) است که در سال 1373 شبکه آن در ایران دایر شد. استفاده از تلفن سیار در مقایسه با تلفن ثابت روندی کاملاً صعودی و جهش‌گونه دارد و در فاصله سال‌های 1374 تا 1378 حدود 65% بوده است و از 16هزار شماره در سال 1374 به 490هزار شماره در 1378 رسیده است.

منبع:همشهری آنلاین : http://www.hamshahrionline.ir/details/60897

فرار شاه به روایت شاه

راجی: شاه مثل افراد بزدل از کشور گریخت

هویدا: راه و روش شکنجه را انگلیسی‌ها و آمریکایی‌ها به ما آموختند

هزاران نقشه تاریخی خلیج فارس در آمریکا

نگاهی به سفرهای شاهان قاجار به فرنگ

مجلس و موضوع ابطال انتخابات آباده

تاریخچه تلفن در ایران

بازخوانی سیاست داخلی و خارجی سلسله های قاجار و پهلوی

بازتاب سقوط دیکتاتوری رضاشاه در مطبوعات

معرفی كتاب
«تجار و اصناف؛ بازیگران موثر تاریخ معاصر ایران»