سياست خارجي رژيم پهلوي در سطح بين‌المللي و منطقه‌اي مطابق با اهداف كشورهاي غربي به ويژه آمريكا بود. براساس اين استراتژي ايران به حياط خلوت قدرت‌هاي ذي‌نفوذ، براي عملي كردن سياست‌هاي منطقه‌اي آنان تبديل شد. شكل‌گيري رژيم صهيونيستي، تقويت و حفظ آن از مهم‌ترين برنامه‌هاي كشورهاي استعماري به ويژه آمريكا و انگليس گرديد و ايران به‌عنوان پايگاه اطلاعاتي غرب براي جاسوسي از كشورهاي عربي و اسلامي تبديل شد، در عوض هم‌پيمانان خارجي، محمدرضا را ژاندارم منطقه ناميدند.
بارزترين نقش شاه حمايت سياسي، نظامي و اقتصادي از كشورهاي وابسته و دست‌نشاندة آمريكا در خاورميانه بود. محمدرضا پهلوي همچنين به‌عنوان پادشاه، رسالت ديگري نيز براي خود قائل بود و اينكه خود را متولي تمام پادشاهان حاكم يا معزول در اقصي نقاط جهان از جمله پادشاه افغانستان، يونان، حبشه، بروندي يا آلباني و مغرب مي‌دانست و براي رفاه حال آنان از هيچ هزينه‌اي دريغ نمي‌كرد. هنگامي كه درآمدهاي سرشار نفتي، دلارهاي زيادي را نصيب ايران نمود به جاي آن كه آن را در راه توسعه كشور و زدودن فقر و گرسنگي و بي‌سوادي از چهرة مردم صرف كند آن را به چشمه‌اي بي‌پايان براي خريد جنگ‌افزار غربي و هديه آن به كشورهاي دوست آمريكا در منطقه بدل نمود. محمدرضا به حكومت پاكستان به دليل وابستگي‌اش به آمريكا كمك نظامي و اقتصادي فراواني نمود. او همچنين به پادشاه اردن و رئيس جمهور مصر كه عاملان اصلي امضاءكنندگان پيمان كمپ ديويد با رژيم غاصب صهيونيستي بودند كمك سياسي و مالي مي‌كرد. با مروري در خاطرات وزير دربار پهلوي به اين مهم پي مي‌بريم كه حمايت بي‌چون و چرا از پادشاهان از دلمشغولي‌هاي محمدرضا بود. اسدالله علم در كتابش از كمك هاي شاه به پادشاهان خارجي و ايجاد تسهيلات براي آنان سخن گفته است. او در يكي از اين يادداشت‌ها مي‌نويسد:
«... صبح شرفياب شدم، به عرض رساندم كه علياحضرت شهبانو امر مي‌فرمايند صد هزار دلار ديگر هم از طرف بانك عمران به پادشاه آلباني قرض داده شود، با آن كه تاكنون چهارصد هزار دلار قرض گرفته است . فرمودند چه بايد كرد... بدهيد...»1
در جايي ديگر از اين كتاب دربارة فرستادن هواپيمايي اختصاصي جهت سفر پادشاه يونان به ايران به دستور فرح و تأييد شاه مي‌خوانيم:
«راجع به آمدن پادشاه يونان، عرض كردم كه علياحضرت اظهار مي‌فرمايند هواپيماي خصوصي بفرستيم . لزومي ‌دارد؟ فرمودند چون علياحضرت مي‌فرمايند بفرستيد...»2
علم در صفحه 321 جلد 4 كتابش از كمك به پادشاه افغانستان و يونان سخن مي‌گويد:
... عرض كردم، سفير افغانستان پريروز در فرودگاه خيلي اصرار داشت كه به طور خصوصي و براي مدت زياد مرا ببيند . فرمودند دعوتش كن تا ناهار يا شامي با تو بخورد ، هزار دلار هم به ماهيانه 000/10 دلاري پادشاه افغانستان براي مخارج تحصيل بچه‌هاي او اضافه كن. هم‌چنين ماهيانه ده هزار دلار به پادشاه يونان بده بعد هم يك منزل براي پادشاه افغانستان در رُم بخريد. همه اين پول را از بودجه سرَي دولت بگيريد، آن‌چه را هم كه قبلاً حواله كرده‌ايد، بگيريد...3
علم در گزارش تكميلي مي‌نويسد:
«... شاهنشاه ده هزار دلار به پادشاه افغانستان مرحمت مي‌كنند، مضافاً يك منزل به قيمت 250000 دلار براي پادشاه در رُم خريديم....»4
در نشريه ATHNIXI-TA به تاريخ 13/6/1975 به نقل از ديلي اكسپرس با عنوان شاه ايران كنستانتين را به صورت يك كارمند دائمي در آورد، مي‌خوانيم:
«ديلي اكسپرس ديروز فاش كرد: كنستانتين پادشاه سابق ممكن است كشوري نداشته باشد. اما مسلم است كه او بيكار نيست. اين نشريه اضافه مي‌كند سلطان سابق كه پس از يك همه‌پرسي تاج و تخت خود را براي هميشه از دست داد اكنون تحت توجهات شاهنشاه ايران قرار دارد. نويسنده ستون يادداشت‌هاي اجتماعي ديلي اكسپرس مي‌نويسد: من اكنون مي‌توانم اين را فاش كنم در حالي كه اين «رهبر عالي مقام» در گذشته كار و مشغله زيادي نداشت. اكنون تمام وقت به كار مشغول است به نظر آنان كنستانتين مشاور شاه در امور اروپايي است. يا به طوري كه دوستي مي‌‌گويد او «منشي اعظم» پدرخوانده نفت است...»5
هدف از اين مقدمه اسنادي چند از دربار پهلوي در رابطه با كمك به پادشاهان خارجي مي‌باشد.

شماره: 420/ ت تاريخ: 14/3/51
جناب آقاي اميرمتقي معاون محترم دربار شاهنشاهي
با ارسال عين نامه آقاي اميرقاسمي رئيس تشريفات سازمان اطلاعات و امنيت كشور خواهشمند است دستور فرمايند نسبت به پرداخت ـ /11880 ريال در وجه كاباره باكارا موضوع هزينه پذيرايي از اعليحضرت پادشاه نپال و همراهان او اقدام مقضي معمول فرمايند.
رئيس كل تشريفات شاهنشاهي ـ هرمز قريب

شماره: 827 م ت تاريخ: 3/5/51
جناب آقاي هويدا نخست‌وزير
احتراماً به استحضار خاطر عالي مي‌رساند:
چندي قبل ملكه سابق بروندي طي عريضه‌اي كه به پيشگاه مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر تقديم داشته بود استدعاي اجازه شرفيابي نموده كه حسب‌الامر مطاع همايوني به وسيله وزارت
امورخارجه به مشاراليها ابلاغ گرديد چنانچه مطلبي دارد كتباً معروض دارد طي عريضه تقديمي كه حسب‌الامر به وزارت امورخارجه به منظور مطالعه ارسال گرديد نامبرده مستدعياتي در دو مورد داشته است يكي كمك هزينه تحصيلي فرزندش به نام PRINCE EMMANUEL NTWAR و همچنين استدعاي كمك مالي نموده است . بنا به پيشنهاد وزارت امورخارجه ممكن است نامبرده در دانشكده افسري ايران به تحصيل مشغول شود. مراتب از شرفعرض پيشگاه مبارك ملوكانه گذشت امر و مقرر فرمودند آن جناب موضوع را مورد مطالعه و بررسي قرار دهند و ضمناً مقرر فرمودند باتوجه به اين نكته كه اين اتفاقات هميشه و مرتباً در كشورهاي كوچك آفريقايي رخ خواهد داد آيا صلاح هست اقدامي بشود و اگر فرزند ايشان براي تحصيل در دانشكده افسري پذيرفته شود با ندانستن زبان فارسي چگونه مي‌تواند استفاده نمايد اينك با ارسال عين عريضه تقديمي مستدعي است نتيجه بررسي را از شرفعرض بگذرانند.
با تقديم احترام
رئيس كل تشريفات شاهنشاهي ـ هرمز قريب

شماره: 83 ـ 1 ـ 200/ م تاريخ: 6/9/2536
جناب آقاي محمدجعفر بهبهانيان
معاون دربار شاهنشاهي
پيرو نامه شماره 83 ـ 1 ـ 200/ م مورخ 22/8/2536 فتوكپي نامه شماره 19 ـ 230/ م مورخ 2/9/2536 جناب آقاي منوچهر آگاه وزير مشاور در امور اجرايي و چك شماره 814463 مورخ 2 آذر ماه 2536 بانك مركزي ايران به مبلغ 400/258 ريال (دويست و پنجاه و هشت هزار و چهارصد ريال) هم ارز ريالي دو هزار پوند مقرري PRINCE NERID BEYENE نوه امپراطور فقيد اتيوپي به پيوست ارسال مي‌شود.
خواهشمند است دستور فرماييد مبلغ اين چك را به نحو مقتضي به مقصد آن حواله نمايند.
اميرعباس هويدا

شماره : 1008 ... تاريخ: 29/12/36
بكلي سري ـ مستقيم است
خيلي خيلي محرمانه براي بررسي اطلاع شخص جنابعالي است
جناب آقاي هويدا نخست‌وزير
حسب‌الامر مبارك شاهنشاه آريامهر از آبان ماه 1352 ماهيانه مبلغ ـ 000/20 ليره و ـ 000/20 دلار براي پادشاه سابق يونان حواله كه جمع آن تا پايان سال 1352 طبق صورت ضميمه بالغ بر ـ 500/600/22 ريال گرديده است.
خواهشمند است دستور فرماييد مبلغ فوق را چك در وجه امور مالي دربار شاهنشاهي صادر و ارسال فرمايند. ضمناً امر و مقرر فرمودند ماهيانه علاوه بر ده هزار دلاري كه براي پادشاه سابق افغانستان حواله مي‌گردد ده هزار دلار ديگر در اختيار امور مالي دربار شاهنشاهي بگذارد تا براي پادشاه سابق يونان حواله گردد و بعد از اين هم مقرر فرمودند كه به ماهيانه يادشده سابق افغانستان مبلغ 950 دلار اضافه گردد با اين ترتيب در اجراي اوامر مطاع مبارك شاهنشاه آريامهر مقرر فرمايند همه ماهه هم ارز ـ 20950 دلار به شرح فوق در اختيار امور مالي دربار شاهنشاهي گذارده شود تا به مصرف مقرر برسانند. ضمناً اوامر مبارك شاهنشاه آريامهر شرفصدور يافت كه يك دستگاه اتومبيل از پادشاه سابق افغانستان به مبلغ ـ 8056 دلار خريداري كه ضمن نامه شماره 4 ـ 170/ م به استحضار آن جناب رسيد كه مقرر فرمايند هم ارز ريالي آن به امور مالي دربار شاهنشاهي پرداخت گردد. اين اتومبيل فعلاً در اختيار سفير شاهنشاه آريامهر در رُم است.
علاوه بر اين مقرر فرمودند كه خانه‌اي در رُم به مبلغ يك ميليون و نيم تومان براي ايشان خريداري كه جزو مخارج سال 1353 خواهد آمد در پايان صورت ريز وجه ارسالي جهت پادشاه افغانستان براي استحضار از آن جناب به ضميمه ارسال مي‌گردد.
وزير دربار شاهنشاهي ـ اسدالله علم

شماره: 19 ـ 230/م تاريخ: 2/9/2536
سرور گرامي جناب آقاي هويدا وزير دربار شاهنشاهي
عطف به نامه شماره 83 ـ 1 ـ 200/ م مورخ 29/8/2536 متضمن ابلاغ امريه مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر درباره مقرري PRINCE MERID BEYENE نوه امپراطور فقيد اتيوپي، چك شماره 814463 به مبلغ دويست و پنجاه و هشت هزار و چهارصد (400/258) ريال هم ارز ريالي دو هزار پوند كه در وجه امور مالي دربار شاهنشاهي صادر گرديده است به پيوست ايفاد مي‌گردد.
با عرض احترام منوچهر آگاه
وزير مشاور در امور اجتماعي

شماره : 83 ـ 1 ـ 200/م تاريخ 22/8/2536
جناب آقاي پرويز راجي
سفير شاهنشاه آريامهر ـ لندن
طي عريضه‌اي PRINCE MERID BEYENE از پيشگاه مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر استدعاي كمك مالي براي خانواده امپراطور فقيد اتيوپي نموده است. مراتب از شرفعرض پيشگاه مبارك ملوكانه گذشت. امر و مقرر فرمودند «هرچند وقت يك بار كمك مالي بشود».
در اجراي اوامر مطاع مبارك شاهانه خواهشمند است عجالتاً مبلغ دو هزار پوند به مشاراليه پرداخت فرماييد. به امور مالي دربار شاهنشاهي دستور داده شد كه اين مبلغ را به سفارت شاهنشاهي حواله نمايند. چند ماه ديگر نيز مبلغي براي اين مورد حواله خواهد گرديد.
اميرعباس هويدا
رونوشت جهت جناب آقاي محمدجعفر بهبهانيان معاون وزارت دربار شاهنشاهي ارسال مي‌گردد. خواهشمند است دستور فرمايند مبلغ دو هزار پوند به سفارت شاهنشاهي ايران در لندن حواله گردد.
اميرعباس هويدا

تاريخ : 15/12/2536
موضوع: عريضه وزيرخارجه اسبق اتيوپي به پيشگاه مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر
آقاي DEDJAZMATCH ZEWDE GABRE- SELLASSIE وزير امورخارجه اسبق اتيوپي اظهار مي‌دارد نظر به اينكه در حال حاضر قيم شش نوه مرحوم هايله سلاسي مي‌باشد و با احتساب خانواده شخص خود سرپرستي يازده نفر را به عهده دارد و منزل فعلي وي كفايت نگهداري از اين عده را نمي‌كند، اجباراً بايد به محل بزرگتري نقل مكن نمايد. بهاي منزل جديد 125 هزار دلار بوده كه با پرداخت 35 هزار دلار پيش مازاد را مي‌تواند به اقساط بپردازد. مسئله اينجاست كه نامبرده سي و پنج‌هزار دلار اوليه را ندارد و از اين‌رو از اعليحضرت همايوني استدعاي بذل مساعدت نموده است.
مراتب از شرفعرض پيشگاه مبارك ملوكانه گذشته اوامر مطاع مبارك همايوني چنين شرفصدور يافته است:
«دولت و وزير دربار مطالعه كنند چه مي‌شود كرد.»

شماره: 32 ـ 1 ـ 230/م تاريخ: 9/5/1351
جناب آقاي عباسعلي خلعتبري وزير امورخارجه
پيرو مذاكره تلفني درباره استدعاي ملكه سابق بروندي Ex – Queen Tereza Kanyonga of Burundi از پيشگاه مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر مبني بر كمك مالي به مشاراليها و تأمين هزينه تحصيل فرزندش خواهشمند است از سفارت شاهنشاهي در لندن موضوع را استفسار و از نتيجه اينجانب را مستحضر فرماييد.
اميرعباس هويدا
از: آديس‌آبابا تاريخ: 9/6/51
شماره: 20
جناب آقاي خلعتبري وزير امورخارجه
10192 ـ چنانكه در گزارش‌هاي سري به استحضار رسانيده است اين ملكه مادر پادشاه مقتول بروندي نيست بلكه همسر اولين پادشاه سابق كشور است كه هنوز در قيد حيات و در ژنو زندگي مي‌كند نقطه مادر پادشاه مقتول هنوز در بروندي است نقطه چون از او خواسته بودند مشاراليها با اتومبيل شخصي خود به سفارت آمد از وضع مالي استفسار شد گفت در اينجا همراه پسر دوم بيست ساله‌اش با نوه امپراطور در يك منزل زندگي مي‌كنند بيش از هفت سال است بروندي را ترك و اكثر خانواده آنها در نايروبي بسر مي‌برند و با اينكه مدتي است در اينجا است تاكنون اعليحضرت امپراطور كمك مالي نكرده و فقط وعده داده است چنانكه استنباط كردم وجه براي امرارمعاش در اختيار دارند نقطه.
8/6/51 نيامير
شماره: 2 ـ 1 ـ 900/ م تاريخ: 14/12/2536
جناب آقاي عباسعلي خلعتبري وزير امورخارجه


گزارش شماره 6968/ د ب مورخه 30/11/2536 منضم به عريضه مورخه 31 ژانويه 1978 آقاي:DEDJAZMATCH ZEWDE GABRE- SELLASSIE وزير امورخارجه اسبق اتيوپي از شرفعرض گذشت و اوامر مطاع مبارك ملوكانه به اين شرح شرفصدور يافت و به جناب آقاي نخست‌وزير و جناب آقاي وزير دربار شاهنشاهي ابلاغ شد:
«دولت و وزير دربار مطالعه كنند چه مي‌شود كرد.»
فتوكپي نامه مورخ 31 ژانويه 1978 نامبرده به پيوست ارسال مي‌گردد. رئيس دفتر مخصوص شاهنشاهي

كشف تلگراف رمز به نمايندگي شاهنشاهي ايران ـ نيويورك
جناب آقاي اميرعباس هويدا ـ وزير دربار شاهنشاهي

3ـ 48 ـ 800/م ـ تا آنجا كه ميسر بود تحقيق به عمل آمد وضع مالي GABRE SELASSIE چندان رضايت‌بخش نمي‌باشد.
فريدون هويدا
31 ـ 8/1/2537
پي‌نوشت‌ها:
1ـ يادداشت‌هاي اسدالله علم، به كوشش علينقي عاليخاني،جلد 5، ص 553
2ـ همان، ج 4، ص 187
3ـ همان، ص 22 و 321
4ـ همان، ص 130
5 - زنان دربار به روايت اسناد ساواك، كتاب 5، فرح پهلوي، ج 2، مركز بررسي اسناد تاريخي وزارت اطلاعات، چاپ اول، تهران 1388؛ ص 287.

منبع:آرشیو موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی

رزم‌آرا را من كشتم

جولان موريانه‌ها در كتابخانه مجلس

بازخواني يك پرونده ...

توقيف مطبوعات ايران به خاطر انتشار جنايات آمريكا در ويتنام

مظالم انگلیس در بین‌النهرین

چپاول فرهنگي در عصر رضاخان

حاتم بخشي !

ظاهر و باطن بنیاد پهلوی

خشم ساواك از برگزاري جشن عروسي در مسجد

معرفي كتاب
«از سپيده تا شام»