| 80 روز پر التهاب | از روز اول نوروز 1342 که مردم سراسر کشور در اعتراض به اقدامات توهین‌آمیز رژیم پهلوی، نوروز را به دعوت امام خمینی تحریم کردند، تا قیام اسلامی 15 خرداد 1342 و بازداشتهای پس از آن، ایران 80 روز پر التهاب را پشت سر نهاد. مطلب حاضر گاه‌شمار مختصری از این 80 روز است:
1 / 1 / 42
با تحريم عيد نوروز از سوي امام خميني(ره)، مجالس جشن و شادي در كشور برگزار نشد. بعضي از مراجع نيز بر سردر منازل خود، پرچم سياه افراشتند.(1) یک هفته پیش از این امام خميني طي اعلاميه‌اي در اعتراض به هتك‌حرمت اسلام و قرآن و نواميس مردم توسط رژيم شاه، نوروز سال 42 را تحريم كردند.(2)
2 / 1 / 42
مأموران رژيم شاه با هجوم به مجلس عزاداري شهادت امام جعفر صادق(ع) در مدرسه فيضيه قم، ضمن شكستن در و پنجره مدرسه و ضرب و جرح طلاب، عده زيادي از آنان را مجروح كردند. مدرسه طالبيه تبريز نيز مورد حمله مشابهي قرار گرفت.(3) در پي این حملات، امام خميني در پيامي خطاب به روحانيون و طلاب و اهالي قم فرمودند: مضطرب نگرديد و ترس و هراس را از خود دور كنيد... وظيفه ماست كه براي تحمل هرگونه ناملايمات آماده باشيم تا بتوانيم دست خائنين به اسلام را قطع و جلوي اغراض و مطامع آنها را بگيريم.(4)
3 / 1 / 42
بازار تهران به پشتيباني از نهضت روحانيت و در اعتراض به جنايت مأموران رژيم شاه در مدرسه فيضيه قم، تعطيل شد.(5) در پي جنايات مأموران رژيم شاه در مدرسه فيضيه، امام خميني مردم را به ديدن مدرسه، سركشي به بيمارستانها، عيادت مجروحان و مشاهده جنايات غيرانساني دستگاه حاكمه دعوت كردند.(6)
13 / 1 / 42
در ارتباط با فاجعه حمله نظاميان شاه به مدرسه فيضيه، اعلاميه معروف «شاهدوستي يغني غارتگري» از سوي امام خميني منتشر شد و به سرعت بازتاب وسيعي در سراسر كشور يافت.(7)
محمدرضاشاه طي سخناني در شهرستان بيرجند، ايلات و عشاير را مورد حمله شديد قرار داد.(8)
14 / 1 / 42
آيت‌الله‌العظمي سيدمحسن حكيم در تلگرامي خطاب به امام خميني به مناسبت جنايات شاه در مدرسه فيضيه قم و طالبيه تبريز، كليه آيات عظام را دعوت به مهاجرت به عتبات عاليات عراق كرد.(9)
15 / 1 / 42
اداره كل فرهنگ اصفهان صورت اسامي و مشخصات طلاب مشمول نظام وظيفه را كه در حوزه ديني اصفهان به تحصيل سرگرم بودند، به شهرباني اين شهر تسليم كرد.(10)
16 / 1 / 42
امام خميني در پيامي خطاب به ملت ايران، انگليس را «دشمن سابقه‌دار اسلام و شرق» خواندند و انواع فشارها، اهانت‌ها، افتراها و تهمت‌هايي كه براي تضعيف روحانيت در گذشته و حال جريان داشته است برشمردند.(11)
ژنرال «هارون ياريف» رئيس جديد اطلاعات ارتش اسرائيل براي گفت‌وگو با مقامات نظامي ايران درباره اهميت تحولات خاورميانه وارد تهران شد.(12) در حالي كه وي در تهران به سر مي‌برد، روابط پنهاني ايران و اسرائيل مورد حمله شديد امام خميني قرار گرفت.
17 / 1 / 42
وزير مشاور در مصاحبه‌اي اعلام كرد مقاومت خان‌ها در فارس در هم شكسته و 400 نفر از راهزنان در هفته‌هاي اخير خلع‌سلاح شده‌اند و چهار ژاندارم در اين درگيريها كشته شدند.(13)
18 / 1 / 42
آيت‌الله شريعتمداري در ملاقات رئيس شهرباني قم با وي، قول داد كه در آينده هيچگونه فعاليت و تحريكاتي عليه دولت و لوايح ششگانه ننمايد و اعلاميه‌اي هم در مخالفت انتشار ندهد.(14)
20 / 1 / 42
رابرت مك نامارا وزير دفاع آمريكا، پس از جنايت شاه در مدرسه فيضيه قم، تصريح كرد: ايران مورد حمايت نظامي آمريكا قرار دارد.(15)
رژيم شاه در يورشي ديگر جمع بزرگي از روحانيون را به سربازي برد. از جمله طلابي كه به سربازي برده شدند، حجت‌الاسلام اكبر هاشمي رفسنجاني بود.(16)
21 / 1 / 42
دانشجويان دانشگاه تهران در اعتراض به جوّ سركوب و اختناق در دانشگاه کلاس‌‌ها را تعطیل و دست به اعتصاب غذا زدند.(17)
22 / 1 / 42
رئيس اداره نظام وظيفه عمومي طي بخشنامه‌اي رسمي، قانون معافيت طلاب از خدمت نظام وظيفه را كه از سوي وزارت فرهنگ صادر شده بود باطل اعلام كرد.(18)
23 / 1 / 42
امام خميني در پاسخ به دعوت آيت‌الله حكيم براي مهاجرت به نجف و عتبات عاليات، تصريح كردند: «با هجرت مراجع و علماي اعلام، مركز بزرگ تشيع در پرتگاه هلاكت افتاده و به دامن كفر و زندقه كشيده خواهد شد.»(19)
24 / 1 / 42
چهار نظامي ارتش در روياروئي با عشاير جنوب شيراز كشته شدند. عشاير تحت فرمان حبيب شهبازي بودند.(20)
28/ 1 / 42
آيت‌الله العظمي گلپايگاني در نامه‌اي به نجف، اعزام طلاب به سربازي را دسيسه رژيم شاه براي برچيدن بساط حوزه علميه و روحانيت خواند.(21)
29/ 1 / 42
اداره نظام وظيفه اصفهان از استانداري و شهرباني اين شهر خواست به فرمانداران و بخشداران تابعه استانداري ابلاغ شود كه در معرفي طلاب مشمول به نزديكترين حوزه‌هاي سربازگيري اقدامات مقتضي معمول دارند.(22)
31 / 1 / 42
در جريان نبرد خونين مبارزان و عشاير بويراحمد و ممسني با ارتش رژيم شاه، دهها افسر، سرباز، ژاندارم و درجه‌دار كشته شدند.(23)
4 / 2 / 42
ارتشبد آريانا در نامه‌اي به رياست ستاد ارتش، گزارش سركوب خونين عشاير را به اطلاع وي رساند.(24)
ژنرال مكسول رئيس ستاد مشترك نيروهاي مسلح آمريكا در رأس يك هيأت نظامي وارد تهران شد.(25)
5 / 2 / 42
كندي رئيس‌جمهور آمريكا هنگام دريافت استوارنامه سفير ايران گفت «حمايت آمريكا از ايران براي رسيدن اين كشور به اهدافش ادامه خواهد يافت.»(26)
7 / 2 / 42
«دين راسك» وزير امور خارجه آمريكا در رأس هيأتي از مقامات بلندپايه آمريكايي وارد تهران شد و مورد استقبال عباس آرام وزير امور خارجه ايران قرار گرفت.(27)
8 / 2 / 42
ارتشبد ماكسول تايلور رئيس ستاد ارتش آمريكا، درياسالار مونت باتن وزير دفاع پادشاهي انگليس، سپهبد كمال‌الدين گوگالين از تركيه، ارتشبد محمدموسي از پاكستان و ارتشبد حجازي رئيس ستاد ارتش ایران كه به عنوان اعضاي كميته نظامي پيمان سنتو در اجلاس اين كميته در تهران شركت كرده‌اند امروز از مانور بزرگ ارتش در اطراف قم بازديد كردند.(28) همچنین دين راسك وزير امور خارجه آمريكا كه ديروز در رأس هيأتي از مقامات بلندپايه آمريكايي وارد تهران شده بود، امروز در كاخ مرمر با شاه ملاقات كرد و حمايت دولت آمريكا را از وي اعلام كرد.(29)
10 / 2 / 42
امام خميني در جمع دانشجويان عضو انجمن اسلامي دانشگاه تهران درمورد حق شركت دادن زنان در انتخابات فرمودند: اكنون كه حق آزادي قلم، بيان، افكار و حتي حق حيات از مردم سلب گرديده، به فكر زنها افتاده‌اند!(30)
كنفرانس سنتو با حضور وزيران امور خارجه 5 كشور عضو از جمله ايران در كراچي افتتاح شد.(31)
11 / 2 / 42
امام خميني در ردّ مذاكره و سازش با دولت اسدالله علم فرمودند: تا آنجا كه اختيار روحانيت با ماست تن به هيچ مصالحه‌اي نخواهيم داد.(32)
12 / 2 / 42
امام خميني در چهلم شهداي فاجعه حمله به مدرسه فيضيه قم فرمودند: اين دولت مخالفت خود را با احكام مسلمه اسلام ظاهر كرده و از اين به بعد بايد در اعراض و نفوس مسلمين، يهود و نصاري و دشمنان اسلام و مسلمين دخالت كنند. منطق اين دولت محو اسلام است. تا اين دولت غاصب ياغي سرِ كار است، مسلمين روز خوش نخواهند ديد.(33)
14 / 2 / 42
«لرد هيوم» وزير امور خارجه انگلستان وارد تهران شد.(34)
17 / 2 / 42
امام خميني در مورد همكاري رژيم شاه با كنفرانس بهائيان در انگليس طي پيامي فرمودند: دستگاه جبار، وسايل اجتماع فرقه ضاله عمال اسرائيل را در لندن فراهم نمود و به طوري كه در بعضي روزنامه‌ها منتشر شد به هر يك از دو هزار مسافر يا بيشتر، پانصد دلار ارز داد و در قيمت بليط هواپيما هر نفر را قريب هزار و دويست تومان تخفيف داد تا جلسه ضداسلامي را تشكيل دهند و آنها را به عنوان فرقه مذهبي معرفي كنند.(35)
20 / 2 / 42
سازمان ملل اعلام كرد نسل جوان ايران در معرض خطر جدي گسترش مواد مخدر قرار دارد.(36)
22 / 2 / 42
در جريان دو روز بمباران عشاير در حال كوچ (امروز و ديروز) تلفات سنگيني به نفرات و احشام آنان وارد شد. عشاير در حال انتقال گوسفندان خود به شهر جهت فروش بودند.(37)
26 / 2 / 42
آيت‌الله ميلاني در نامه‌اي كه خطاب به آيات عظام و روحانيت نوشت، ضمن بررسي اقدامات و توطئه‌هاي رژيم شاه از آنان خواست در مقابل رژيم كوتاه نيايند.(38)
28 / 2 / 42
شاه طي يك سخنراني شديداللحن، مخالفين «انقلاب سفيد» را تهديد به كشتار كرد.(39)
اهالي يكي از ايلات عشاير در منطقه خمسه فارس توسط نظاميان رژيم شاه قتل‌عام شدند.(40)
2 / 3/ 42
بن گوريون نخستوزير اسرائيل در نامه‌اي به محمدرضا پهلوي متذكر شد كه موقعيت ژئوپليتيك ايران و اسرائيل ايجاب مي‌كند تا اين دو كشور بر همكاري‌هاي خود براي مقابله با دشمنان داخلي و خارجي بيفزايند.(41)
5 / 3 / 42
شاه در سفر به كرمان گفت دو دسته از افراد هستند كه با جريان «اصلاحات ارضي» مخالفند. يكي مرتجعين سياه و ديگري خائنين سرخ.(42)
6 / 3 / 42
36 افسر و سرباز كه در عمليات سركوب خونين عشاير فارس نقش فعال داشتند ترفيع درجه گرفتند.(43)
ديويد بن گوريون اولين نخستوزير دولت صهيونيستي پيام محرمانهاي براي محمدرضا پهلوي ارسال كرد.(44)
شاه طي سخناني در كرمان، عشاير و روحانيون را «دزد و غارتگر سر گردنه و بدفكر و خبيث و بدطينت» ناميد.(45)
7 / 3 / 42
امام خميني در نامه‌اي به سيداحمد خوانساري از سكوت وي در برابر رژيم شاه انتقاد كرد. امام خطاب به وي نوشت: «نه حرفي، نه اعلاميه‌اي، هيچ كاري نمي‌كنيد... فايده‌اش چيست؟ ... چرا در مقابل اين لامذهب‌ها كه مي‌خواهند دينمان را از دستمان بگيرند سكوت كرده‌ايد؟ چرا در مقابل شاه كه مي‌خواهد روحانيت را از ميان بردارد قيام نمي‌كنيد؟»(46)
مجله لايف، چاپ آمريكا، مقاله‌اي در 12 صفحه به قلم شاه درباره اصلاحات ارضي وي چاپ كرد.(47)
8 / 3 / 42
محمدرضا پهلوي ضمن ابراز حمايت از «كانون مترقي» آن را «دفتر مطالعات اقتصادي» خود ناميد.(48)
10 / 3 / 42
امام خميني طي نامه‌اي ضمن تشكر از حجت‌الاسلام فلسفي و سخنراني‌هاي وي، از او خواست تا مردم را براي واريز كردن كمكهاي نقدي براي تعمير مدرسه فيضيه در شعب بانك صادرات، ترغيب كنند.(49)
12 / 3 / 42
طبق گزارش شماره 203/5-12/3/42 شهرباني بيرجند، «آقاي سيدعلي فرزند حاج‌سيدجواد خامنه‌اي، محصل مدرسه حجتيه قم، 24 ساله براي وعظ به آنجا آمده و در منبر از جريانات قم و ايراد ضرب به علما بياناتي نموده و اذهان عمومي را تحريك كرده است. نامبرده دستگير و تحت‌نظر باشد.»(50)
بنا به خواهش جمعي از بازاريان، بانك صادرات در روزهاي تاسوعا و عاشوراي حسيني عليرغم تعطيلي، شعباتي را به منظور واريز پول جهت كمك به تعمير مدرسه فيضيه قم، اختصاص داد.(51)
13 / 3 / 42
به مناسبت عاشورا، مردم تهران و قم در راهپيمايي‌ها و تظاهرات گسترده خود حمايتشان را از امام خميني اعلام كردند و جنايات حكومت پهلوي را محكوم نمودند. خيابان مقابل كاخ مرمر در تهران و همچنين مدرسه فيضيه قم مراكز اصلي تجمع مردم بود.(52)
امام خميني ضمن افشاي روابط پنهاني شاه با اسرائيل گفت: «اي جناب شاه من به تو نصيحت مي‌كنم، دست بردار از اين كارها، آقا اغفال مي‌كنند تو را. من ميل ندارم كه يك روز اگر بخواهند تو بروي همه شكر كنند... اگر ديكته مي‌دهند دستت و مي‌گويند بخوان، در اطرافش فكر كن... نصيحت مرا بشنو... روابط مابين شاه و اسرائيل چيست كه سازمان امنيت مي‌گويد از اسرائيل حرف نزنيد... مگر شاه اسرائيلي است؟»(53)
14 / 3 / 42
مسجد شاه سابق (مسجد امام خميني) و خيابان‌هاي اطراف آن امروز شاهد تظاهرات دهها هزار نفر از مردم عليه رژيم شاه و به حمايت از امام خميني بود. دانشگاه تهران نيز امروز تعطيل بود و دانشجويان به صف تظاهرات مردمي پيوستند.(54)
15 / 3 / 42
امام خميني در تاريكي شب توسط مأموران رژيم شاه دستگير شد. انعكاس اين خبر، موجي از انقلاب خونين را در سراسر كشور به وجود آورد.(55) اين انقلاب در تاريخچه نهضت امام خميني به «قيام 15 خرداد» مشهور است.
16 / 3 / 42
امام خميني كه ديروز پس از دستگيري به تهران و به باشگاه افسران انتقال داده شده بود، امروز به زندان قصر برده شد.(56) در پي قيام خونين 15 خرداد در شهرهاي قم، تهران و شيراز حكومت نظامي برقرار شد، عده زيادي از مردم دستگير شدند.(57)
17 / 3 / 42
اميراسدالله علم نخستوزير در يك مصاحبه مطبوعاتي اعلام كرد: پانزده نفر از بزرگترين پيشوايان مذهبي به زودي تسليم محكمه نظامي خواهند شد و محكمه نظامي ممكن است به مجازات اعدام ختم شود.(58)
18 خرداد 42
حوادث ايران و دستگيري امام خميني انعكاس وسيعي در مطبوعات جهان يافت.(59)
عبدالله ضرغام‌پور يكي از سران عشاير بويراحمدي در يك توطئه توسط يكي از نوكرانش كه اجير شده سرهنگ عليزاده فرماندار كهگيلويه بود ترور شد. جسد وي به بهبهان انتقال و به دار آويخته شد.(60)
آيت‌الله شريعتمداري سه روز پس از قيام اسلامي 15 خرداد 1342 از مردم خواست به شاه توهين نكنند، با وي مخالفت نورزند و تظاهرات ننمايند.(61)
پی‌نوشت:
1 - هفت هزار روز تاريخ ايران و انقلاب اسلامي، بنياد تاريخ انقلاب اسلامي، ج 1، ص 133
2 - صحیفه امام، ج 1، ص 156
3 - مطبوعات 3 / 1 / 42
4 - صحيفه امام ، ج 1، ص 166
5 - هفت‌هزار روز، همان، ص 137
6 - صحيفه امام، ج 1، ص 167
7 - صحيفه امام، ج 1، صص 179-177
8 - قيام عشاير جنوب، 1341 تا 1343، دكتر كشواد سياهپور، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، ص 581.
9 - سيدحميد روحاني، بررسي و تحليلي از نهضت امام خميني، ج اول، 1381، ص 400
10- سيدحميد، همان، ص 424
11 - صحيفه امام، ج 1، ص 180
12 - علي فلاح‌نژاد، مناسبات ايران و اسرائيل در دوره پهلوي دوم، مركز اسناد انقلاب اسلامي، زمستان 1381، ص 190
13- هفت هزار روز، همان، ص 139
14 - سند ساواك، آرشيو اسناد در سايت مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي
15 - هفت هزار روز، همان، ص 140
16 - هاشمي رفسنجاني، دوران مبارزه، دفتر نشر معارف انقلاب، 1376، ج 2، ص 1563
17 - سه سال ستیز مرجعیت شیعه، روح‌الله حسینیان، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص302
18 – سيدحميد، همان، ص 423
19 - صحيفه امام، ج 1، ص 182
20 - غلامرضا نجاتي، تاريخ بيست و پنج ساله ايران، 1371، ج 1، ص 290
21 - روح‌الله حسينيان، سه سال ستيز مرجعيت در ايران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، 1387، ص 290
22 – سيدحميد، همان، ص 424
23 - قيام عشاير جنوب، همان، ص 346
24 - قيام عشاير جنوب، همان، ص 373
25 – باقر عاقلي، روزشمار تاریخ معاصر ایران، ج 2، ص 154
26- هفت هزار روز ، همان، ص 142
27 - روزنامه اطلاعات، 7 ارديبهشت 1342
28 - قيام عشاير جنوب، همان، ص 530
29 - روزنامه اطلاعات، 8 ارديبهشت 1342
30 - صحيفه امام، ج 1، ص 191
31 - عاقلي، همان، ج 2، ص 154
32 - صحيفه امام، ج 1، ص 192
33 - صحيفه امام، ج 1، ص 197
34 - روزنامه كيهان سال، 1342، بخش روزشمار
35 - صحيفه امام، ج 1، ص 223
36 - علي‌اكبر رنجبر كرماني، روزشمار زندگي امام خميني، چاپ و نشر عروح، 1389، ص 108
37 - غلامرضا نجاتي، همان، ص 291
38 - هفت هزار روز ، همان، ص 144
39 - سيدحميد، همان، ص 426 (توضيح: شاه گفت «اگر لازم باشد كه انقلاب بزرگ با خون يك عده بيگناه يعني مأموران دولت و يك عده بدبخت گمراه آغشته شود، اين كاري است كه چاره‌اي نيست و خواهد شد.)
40 - قيام عشاير جنوب، همان، ص 547
41 - علي فلاح‌نژاد، همان، ص 78
42 - عاقلي، همان، ج 2، ص 155
43 - قيام عشاير جنوب، همان، ص 549
44 - سقوط، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، ج 2، ص 311
45 - قيام عشاير جنوب ، همان، ص 582 (توضيح: وي در سخنان خويش از عملكرد خود در مورد آنچه كه «اصلاحات» مي‌خواند دفاع كرد و بي‌آنكه نامي از امام خميني ببرد، وي را مورد حمله شديد قرار داد / دكتر حسين آباديان، دو دهه واپسين، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، ص 263)
46 - صحيفه امام، ج 1، ص 238.
47 - قيام 15 خرداد به روايت اسناد، مركز بررسي اسناد تاريخي، ج 2، فيضيه، ص 263
48 - دكتر حسين آباديان، دو دهه واپسين، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، ص 278
49 - قيام 15 خرداد به روايت اسناد ساواك، مركز بررسي اسناد تاريخي، ج 2، فيضيه، ص 263 (توضيح: متعاقب فرمان امام خميني، مراجع تقليد براي كمك به تعمير ساختمان مدرسه فيضيه كه پس از حمله مأموران رژيم شاه در دوم فروردين متحمل خرابيهايي شده بود، شماره حسابي در بانك صادرات اعلام كردند. پس از انتشار اين خبر، بانك‌هاي صادرات با ازدحام مردمي مواجه شد كه در آن زمان به عنوان حمايت عمومي از نهضت و نوعي رفراندوم عملي به حساب آمد. / هفت‌هزار روز، همان، ص 147)
50 - قيام 15 خرداد به روايت اسناد، مركز بررسي اسناد تاريخي، ج 2، فيضيه، ص 263
51 - هفت هزار روز، همان، ص 148
52 – همان، همان صفحه
53 - صحيفه امام، ج 1، ص 243
54 – سيدجلال‌الدين مدني، تاريخ سياسي معاصر ايران، دفتر انتشارات اسلامي، ج 2، ص 43
55 - هفت هزار روز، همان، ص 150 (توضيح: خبر بازداشت امام خميني به سرعت به تمام نقاط كشور سرايت كرد. در همان روز پانزدهم خرداد، در شهرهاي قم، تهران، مشهد، شيراز، قزوين، كاشان و ورامين تظاهرات خونيني برپا شد و عده زيادي به شهادت رسيدند. اداره راديو در ميدان ارك، كاخ مرمر و تعدادي از كلانتريها در تهران مورد هجوم مردم قرار گرفت. بازاريان قم با بستن مغازه‌هاي خود اعتصابي را آغاز كردند كه يك هفته به طول انجاميد. هواپيماهاي رژيم ديوار صوتي را بر فراز شهر قم جهت ارعاب مردم شكستند. قيام پانزده خرداد مهمترين موضوع جلسات هيأت دولت شد و مطبوعات و رسانه‌هاي وابسته به رژيم حداكثر تلاش خود را به كار بستند تا چهره مشوه و مخدوشي از نهضت اسلامي مردم ارائه دهند. / همان، صص 151 تا 153
56 - علي‌اكبر رنجبر كرماني، همان، ص 44.
57 - هفت هزار روز، همان، ص 154
58 - مظفر شاهدي، مردي براي تمام فصول، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، 1379، ص 449
59 - علي‌اكبر رنجبر كرماني، همان، ص 44.
60 - غلامرضا نجاتي، همان، ص 291.
61 - آرشيو اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي
گرد آورنده: احمد ساجدی
| این مطلب تاکنون 1880 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|