معرفی کتاب
تاریخ تحولات سیاسی ایران | کتاب «تاریخ تحولات سیاسی ایران، بررسي مولفه هاي دين – حاكميت – مدنيت و تكوين دولت – ملت در گستره هويت ملی ایران» نوشته موسی نجفی و موسی حقانی است. این کتاب در سال ۱۳۸۱ برای اولین بار توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در تهران منتشر شد و تا کنون بیش از ۷ بار تجدید چاپ شده است. کتاب مورد اقبال دانشجویان تاریخ و سایر علاقمندان تاریخ قرار گرفته است تا جایی که کتاب درسی بعضی از دانشگاه های کشور قرار گرفته و به تازگی خلاصه‌ای از این کتاب در قطع کوچک با عنوان «تاریخ معاصر ایران» در ۳۷۲ صفحه توسط نشر آرما منتشر شده است. این کتابچه در همایش خادمان فرهنگ مکتوب در سال ۱۳۹۱ در حوزه تاریخ رتبه برتر را کسب کرد.
کتاب «تاریخ تحولات سیاسی ایران»، به روایت تاریخ معاصر ایران از شروع دوره صفوی تا اواخر حکومت پهلوی با دیدگاهی تحلیلی می‌پردازد، حوادث و وقایع مهم و کلیدی تاریخ معاصر ایران را بررسی می‌کند و تحلیل‌های تاریخی از هر کدام ارائه می‌دهد. در این اثر به ایران قبل از اسلام اشاراتی بسیار مختصر شده است (کمتر از ۵ درصد حجم کتاب) اما تاکید و نگاه اصلی به «ایران اسلامی- شیعی»، یعنی تحولات پنج قرن اخیر از عصر صفویه تا عهد انقلاب اسلامی معطوف می‌باشد.
این کتاب نقش استعمارگران روسیه و انگلیس را در استعمار ملت ایران به خوبی ترسیم کرده و در مقابل نقش روحانیت بیدار که در مقابله با استعمارگران، ایران را حفظ کردند به خوبی ترسیم کرده است. همچنین نقش روشنفکرانی که برای استیلای غرب و شرق بر ایران تمام تلاش خود را می‌کردند به خوبی بیان شده است. نویسندگان این کتاب با نگاهی اسلامی به وقایع تاریخ معاصر نگریسته و همین مسئله باعث شده تا این کتاب مورد اقبال علاقمندان به تاریخ قرار گیرد.
نویسندگان کتاب از حیث استفاده از عکس‌ها و اسناد متنوعی که در لابلای متون، آنها را به کار گرفته اند کتاب جذابی را برای مخاطب به همراه آورده‌اند علاوه بر اینکه بسیاری از این اسناد و عکس‌ها برای اولین بار منتشر شده است. دسترسی نویسندگان کتاب به منابع متعدد باعث شده تا کتاب از حیث علمی و میزان استناد، دارای غنای بالایی باشد.
از دیگر وجوه تمایز کتاب آن است که فقط به نقل وقایع بسنده نکرده بلکه به جریانشناسی هم پرداخته و با تحلیل‌هایی که مستند بر اسناد و کتب معتبر است، به نتایج خوبی رسیده است.
کتاب دارای بیست فصل است که عناوین فصل‌ها عبارت‌اند از:
فصل اول: «مقدمه‌ای بر تاریخ ایران از گذشته تا صفویه» پس از ذکر فواید و آفت‌های تاریخنگاری، به ذکر پراکنده‌ی رویدادهای سیاسی از طاهریان تا آق‌قویونلوها پرداخته است.
فصل دوم: با عنوان «ظهور شیعیان صفوی یا اعظم حوادث ایران و اسلام»، پس از ارائه مقدماتی، مسأله گرایش به تشیع، خاندان و تفکر صفویان، تحولات بین‌المللی معاصر صفویه، فتح قسطنطنیه، مقایسه شروع نهضت صفویان با رنسانس اروپا، شاهان صفوی از شاه اسماعیل تا شاه سلطان حسین در سال ۱۱۳۵ ق. و ویژگی‌های جامعه‌ی صفوی، علل و مظاهر انحطاط حکومت صفویه را بحث کرده است.
فصل سوم: با عنوان «دوران گذار (از نادرشاه افشار تا آقامحمدخان قاجار)» به کلیاتی از تحولات دوره افشاریان، زندیان، ایران و جهان در آستانه‌ی ظهور سلسله‌ی قاجاریه، انقلاب صنعتی و استعمار و رواج نژادپرستی و سلطه‌گری اروپا اشاره کرده است.
فصل چهارم: با عنوان «دوران قاجاریه (از ابتدای قاجاریه، تا آغاز دوره‌ی ناصری)» به کلیاتی از تحولات ایران از جمله اقدامات آقامحمدخان، جنگ‌های ایران و روس، اوضاع داخلی و بین‌المللی در زمان جنگ‌ها و قراردادهای استعماری (مجمل، مفصل، گلستان، ترکمنچای، تحولات دوران محمدشاه از جمله مسأله هرات، قرارداد ارزنه‌الروم و فرقه‌سازی؛ ترفند جدید استعمار پرداخته است.
فصل پنجم: با عنوان «ایران و نیم قرن پادشاهی ناصرالدین شاه» کلیاتی از تحولات دوره ناصری از جمله صدارت امیرکبیر و حوادث مهم دوره او، تحدید مرزهای ایران براساس معاهدات مختلف مرزی، تحلیلی بر سیاست صدراعظم‌های دوره‌ی ناصری، امتیازات خارجیان و نتایج سلطنت ناصرالدین شاه را مورد بررسی قرار داده است.
فصل ششم: با عنوان «ملاک خدمت و خیانت براساس موازنه مثبت و منفی در تاریخ تحولات ایران از معاهده‌ی ترکمنچای تا تحریم تنباکو» چارچوبی کلی جهت شناسایی و ارزیابی عملکرد شخصیت‌های این دوره ارایه داده است. این فصل، حاوی، نقدی بر عملکرد منورالفکران دوره‌ی قاجار، به ویژه دانشجویان اعزامی و بررسی تاریخنگاری روشنفکران دوره‌ی پهلوی از جریان روشنفکری است.
فصل هفتم: با عنوان «تحلیل تاریخی قیام تحریم تنباکو» یکی از مهمترین فصول کتاب است که در آن با ترسیم مثلث نجف، تهران و اصفهان، مبارزه علیه قرارداد رژی را به رهبری میرزا حسن مجتهد شیرازی، شیخ فضل‌الله نوری و شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی با ارایه اسناد و مدارک، تحلیل می‌کند. همچنین حساسیت به مساله «خیانت و خدمت» و خودباوری، هویت در برابر بی شخصیتی و بحران هویت ، پافشاری بر ارزش‌های ملی و دینی نسبت به بی وطنی و... به خوبی در این فصل تشریح می‌شود.
فصل هشتم: با عنوان «تحلیلی از وضعیت ایران در دوران سلطنت مظفرالدین شاه، و بحث پیرامون چند قرارداد استعماری» به بیان کلیاتی درباره‌ی قرارداد ۱۹۰۱، قرارداد دارسی، قرارداد ۱۹۰۷، ماجرای شوستر و اولتیماتوم، قرارداد وثوق‌الدوله (۱۹۱۹) پرداخته است و در پانوشت این فصل متن دو قرارداد ۱۹۰۷ و ۱۹۱۹ نیز درج شده است.
فصل نهم: با عنوان «ریشه‌های تاریخی نهضت مشروطیت ایران» به حوادثی چون مسأله نوز بلژیکی، تخریب بانک استقراضی روس، واقعه مسجد شاه، مهاجرت صغری و جنبش عدالتخانه، مهاجرت کبری و فرمان مشروطیت، حمایت علمای نجف از نهضت، ترکیب اولین مجلس شورای ملی، قانون اساسی، استبداد صغیر، قیام شهرها و بالأخره دوره دوم مشروطیت پرداخته است. کانون بحث این فصل، نارضایتی دینی مردم از بیگانگان و همدستی علما با توده‌ها است که همراه با ضعف مظفرالدین شاه موجب پیروزی انقلاب شد.
فصل دهم: با عنوان «جریانشناسی نهضت مشروطیت»، به نقش جریانات فکری و سیاسی در تدوین قانون اساسی پرداخته و معتقد است که نفوذ عناصر سکولار، موجب انحراف مشروطیت و طرد علما شد. کمرنگ کردن رهبری دینی، نفوذ عناصر فرصت‌طلب در نهضت، کمرنگ کردن اندیشه‌های دینی در قانون اساسی، اختلاف دو اندیشه دینی و غیر دینی و برداشت‌های مختلف دینی در مشروطیت نیز به انحراف بیشتر انجامید. نگارندگان در این فصل می‌کوشند تا اختلاف نظرهای سیاسی علما را که قطعاً منبعث از اجتهادها و استنباط‌های فقهی‌شان است، سطحی و قابل اغماض نشان دهند و از قول شیخ فضل‌الله نوری می‌نویسند: «ما همان مشروطه و مجلس را می‌خواهیم که جناب آخوند خراسانی می‌خواهد، ولی اختلاف بین ما و لامذهب‌هاست که از عناوین مقدس سوءاستفاده می‌کنند. ای مسلمانان کدام مسلمان است که می‌گوید مجلسی که تخفیف ظلم نماید و اجرای احکام اسلام کند، بد است و نباید باشد؟»
فصل یازدهم: با عنوان «نجف و مشروطیت ایران پس از فتح تهران» به طور مستند به نقش آیات عظام نجف؛ خراسان، مازندران، تهران و نائین می‌پردازد و معتقد است که آیات عظام از مدت‌ها قبل، درباره استبداد و انحراف و ضدیت با دین از سوی برخی مشروطه‌خواهان تذکر داده بودند و بارها افراط‌کاری آزادی‌طلبان از جمله تقی‌زاده را به نقد کشیده و وی را نکوهش کرده بودند.
فصل دوازدهم: با عنوان «علل و عوامل مظلومیت و شهادت شیخ فضل‌الله نوری» به اتحاد موقت سکولاریسم و تسامح علیه اصولگرایی دینی و ورود خط التقاط و تساهل در انقلاب مقدس ملی پرداخته است.
فصل سیزدهم: با عنوان «دوسطح تحلیل تحولات ایران – اصول اندیشه تعالی در نقد و اندیشه مترقی» به بیان خطوط مختلف فکری و دیدگاه‌های متفاوت در باره تاریخ ایران پرداخته است. این بخش به تحلیل دو جریان فکری سکولار و دینی پرداخته و رد پای فراماسونرها را در تحولات دنبال کرده است که بعدها توسط تاریخ‌نگاران همان تفکر، بر وابستگی آنان به غرب سرپوش گذاشته شده است. این فصل به نقد تاریخنگاری فریدون آدمیت نیز پرداخته و مدعی است که بدون درک درست از شرایط ایران سعی کرده قالب‌های غربی را در این کشور پیاده کند.
فصل چهاردهم: با عنوان «مقابله علما با استعمار و نقد و بررسی شرق شناسی و تاریخنگاری مشروطیت» به بررسی گرایش‌های متفاوت در میان مراجع و روحانیون عصر مشروطه و مقابله آنان با استعمار پرداخته است.
فصل پانزدهم: با عنوان «پادشاهی نافرجام (و) دولت‌های ناپایدار» به تحولات سیاسی همچون قرارداد ۱۹۱۵ و پلیس جنوب، ماجرای مهاجرت به کرمانشاه و تشکیل کمیته‌ی دفاع ملی، نفت و مطامع استعماری انگلیس و روسیه، قرارداد وثوق‌الدوله و کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ پرداخته است.
فصل شانزدهم: با عنوان «مقدمات فکری و سیاسی پیدایش حکومت پهلوی و مسأله‌ی دین، دولت و تجدد» به علل انحراف مشروطه پرداخته و از جمله عوامل آن، برکنار شدن اندیشه‌ی دینی، عدم شناخت روشن از غرب و استعمار، غلبه‌ی سکولاریزم بعد از مشروطه، فرقه‌بازی‌ها و ناامنی و عدم استقرار نهادهای قانونی را نام برده است.
فصل هفدهم: با عنوان «پادشاهی یک قزاق» به تلاش‌ها و اقدام‌های رضاشاه در جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی پرداخته و معتقد است که این اقدامات در راستای اسلام‌زدایی بوده و ریشه در سکولاریزم و غرب‌زدگی روشنفکران این دوره دارد. همچنین به مبارزه‌ی عالمان دینی همچون شیخ محمدتقی بافقی، شیخ نور‌الله اصفهانی و قیام گوهرشاد اشاره کرده است.
فصل هجدهم: با عنوان «ایران در حکومت پهلوی دوم» به بیان کلیات و تحولات گزینشی این دوره پرداخته است و از میان مهمترین حوادث، نهضت ملی و انقلاب اسلامی را مورد بررسی قرار داده است. در این قسمت برخلاف تحولات دوره‌ی مشروطه، مؤلفان به شدت به مجمل‌گویی و ایجاز روی آورده‌اند.
فصل نوزدهم: با عنوان «نگاهی به تکاپوی سیاسی – فرهنگی فراماسونری در ایران» به روشن کردن رد پای فراماسونری در تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران از زمان آشنایی ایرانیان با این پدیده تا فعالیت‌شان در دوره‌ی پهلوی دوم پرداخته است.
فصل بیست: با عنوان «بررسی ده واقعه و موج تاریخی در پنج قرن اخیر ایران»، در حکم نتیجه‌گیری کتاب است که در آن به شناسایی پدیده‌ها و تحولات مهم و نقطه عطف در تاریخ پرداخته شده است.
ذکر این نکته ضروری است که اسناد و مدارک معتبر تاریخی شالوده اصلی ترکیب فصول و مطالب علمی کتاب را تشکیل می‌دهد. این اثر سعی و اهتمام اصلی خود را بر آن داشته تا همه موضوعات و مطالب ارائه شده (به ویژه تحلیل‌های تاریخی) در قلمرو تاریخ و اسناد و مدارک متقن تاریخی واقع شود. از دیگر ویژگی‌های این کتاب رعایت انصاف و اعتدال و ارائه صحیح و صریح تاریخ به دور از یکجانبه‌گرائی، انحصارطلبی و مطلق‌گرائی موجود در تحلیل‌های تاریخی شرق شناسان است.
کتاب تاریخ تحولات سیاسی ایران(بررسی مولفه‌های دین، حاکمیت، مدنیت و تکوین دولت - ملت در گستره‌ی هویت ملی ایران)، با جلد شومیز و قطع وزیری توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر وارد بازار کتاب شده و در اختیار محققان و پژوهشگران قرار گرفته است.
| این مطلب تاکنون 1966 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|