| آشنايي با مورخان عصر قاجار | تاريخ نويسي در دوره قاجار فقط شرح وقايع تاريخي است ، بدون بررسي علل و نتايج رويدادها . نويسندگاني چون لسان الملك و رضاقليخان هدايت و اعتمادالسلطنه كه جزء درباريان بودند جرئت نداشتند به ذكر حقايق بپردازند و بيشتر نوشته ها براي جلب نظر شاه و رفع خطر از خود بوده است . البته بعضي مانند ميرزا جعفر خورموجي و جهانگير ميرزا تا حدودي به نوشتن حقايق پرداخته اند . ولي به طور كلي نتيجه مطالعه كتابهاي تاريخي اين دوره ، فقط آشنايي با شرح حال سلاطين است و كمتر اوضاع اجتماعي زمان و شرح حال مردم مورد توجه بوده است . اكنون به معرفي چند تن از تاريخ نويسان عصر قاجار مي‌پردازيم :
عبدالرزاق بيك دنبلي : نويسنده تاريخ مآثرالسلطانيه كه ظاهرا اولين كتابي است كه در باب تاريخ در دوره قاجار نوشته شده است . اين شخص به مفتون تخلص مي‌كرده و از دانشمندان و سخن سرايان آذربايجان بوده است . در 1176 ه . ق در شهر خوي به دنيا آمد و در جواني به شغل نويسندگي ارقام ديواني و منصب استيفا نائل شد و در 1243 ه ق در شهر تبريز درگذشت . تاريخ مآثرالسلطانيه مشتمل است بر وقايع سلطنت فتحعليشاه از زمان جلوس تا سال 1241 ه . ق . اين كتاب اگرچه با عباراتي پيچيده نوشته شده ولي از لحاظ آگاهي به اوائل كار قاجاريه ، تاليف مفيدي است .
جهانگير ميرزا : فرزند سوم عباس ميرزا . دنباله تاريخ عبادالرزاق بيك دنبلي يعني تاريخ مآثرالسلطانيه را گرفته و كتابي به نام « تاريخ نو » در باره وقايع 1240 تا آغاز 1267 ه . ق را نوشته است . اين كتاب را تاريخ جهانگيري مي‌نامند . از ديگر تاليفات جهانگير ميرزا كتابي به نام اكسير التواريخ است .
رضا قليخان هدايت : وي در دربار محمدشاه قاجار صاحب مقامات عالي بوده و تربيت ناصرالدين شاه قاجار را بر عهده داشته است . رياض العارفين و مجمع الفصحا كه مهمترين تذكره هاي فارسي به شمار مي‌روند ار تاليفات اوست . كتاب روضه الصفاي ناصري كه در سه جلد تنظيم شده و در باره تاريخ صفويه تا اوائل دوره ناصرالدين شاه قاجار است از آثار اوست . رضا قليخان هدايت قريحه شاعرانه نيز داشته و نمونه اي از قصايد و غزليات او در مجمع الفصحا نوشته شده است . اين دانشمند در سال 1288 ه . ق وفات يافت .
ميرزا محمدصادق مروزي : ملقب به وقايع نگار ، ابتدا در دربار فتحعليشاه سمت منشي گري و بعد منصب وقايع نگاري داشت . او به نوشتن تاريخ قاجاريه مامور شد و اين كتاب را در دو جلد نوشت . جلد اول آن را تاريخ جهان آرا نام داده و كتابي ديگر به نام فوائدالملوك نوشته است . او به دستور شاه قصائد و مدايحي را كه شعراي دربار از بدو جلوس تا سال هفتم سلطنت او در وصفش سروده بودند گرد آورده و به اين مجموعه نام « زينت المدايح » داده است . وقايع نگار طبع شعر نيز داشته است .
ميرزا محمد ابراهيم نواب تهراني : از جمله كتابهاي او فيض الدموع و كتابي در تاريخ به نام عقدالاولي است . يكي از بهترين آثار او ترجمه نامه حضرت علي ( ع ) به مالك اشتر است كه با مقدمه اي زيبا در ابتداي كتاب مخزن الانشاء به خط ميرزا كلهر استاد بزرگ خط آن زمان در تهران چاپ شده است .
ميرزا محمد تقي لسان الملك : متخلص به سپهر ، در سال 1216 ه . ق در كاشان متولد شد . اثر مهم وي ناسخ التواريخ است كه كتابي است در تاريخ عمومي عالم در شش جلد كه با سه جلد اثر ديگر وي ، يعني تاريخ قاجاريه ( تاريخ ناصري ) كه تاليف مستقل از ناسخ التواريخ است بالغ بر 9 جلد مي‌گردد . جلد اول تاريخ ناصري در باره تاريخ تاسيس سلسله قاجار و شرح سلطنت آقا محمدخان و فتحعليشاه و جلد دوم ، شرح سلطنت محمدشاه و جلد سوم شرح ده سال اول پادشاهي ناصرالدين شاه قاجار است . مدارك مولف در تنظيم تاريخ قاجاريه - تاريخ ناصري – عبارت از مسموعات و مشهودات و خاطرات شخصي و بعضي اسناد و نوشته هاي رسمي است . در واقع كار او پيش از تاريخ نويسي ، وقايع نگاري بوده است و چون به دستور شاه و صدر اعظم وقت نوشته شده ، از مبالغه و گزافه گويي و انديشه جلب رضاي زمامداران و بسياري ديگر از ملاحظات شخصي عاري نيست و مولف ناگزير بوده در بسياري از موارد از شرح وقايع چشم بپوشد و حتي گاهي وقايع را تحريف كند .
ابو محمد نادر ميرزا : از دانشمندان و مولفان دوره ناصري است . او مدتي در تهران به تحصيل پرداخت و پس از آن به تبريز رفت و در آنجا نزد ملا مهر علي از ادبا و دانشمندان تبريز و آقا ميرزا مجتهد معروف به ملا باشي و دو فرزند او ميرزا لطفعلي امام جمعه و ميرزا جعفر و همچنين ملا محمود طسوجي زبانهاي فارسي و عربي و ادبيات اين دو زبان را آموخت . او مولف كتاب تاريخ تبريز است . گذشته از اطلاعات مهمي كه اين كتاب در باره تاريخ و جغرافياي شهر تبريز و آنچه مربوط به اين شهر است به دست مي‌دهد ، از حيث سبك نويسندگي در ادبيات فارسي عصر قاجار مقام شامخي دارد . اين كتاب كه با دقت و حوصله و هشياري زياد نوشته شده از بناي شهر تبريز و نفوس و آب و هوا و محلات و قنوات و مقابر و ابنيه و آثار تاريخي آن و حوادثي كه از صدر اسلام تا سال 1302 ه . ق (ختم كتاب) بر آن گذشته و از جنگها و سيل ها و زلزله ها و كساني كه بر آن حكومت كرده اند ، از طايفه دنبلي ، امراي قره قويونلو ، پادشاهان قاجار و خانواده هاي عمده و سرشناس علماي مهم مشايخ ، شعرا ، اعيان ، مستوفيان و منشياني كه از آنجا برخاسته اند به تفصيل نوشته است .
اعتمادالسلطنه : محمد حسن خان صنيع الدوله كه بعدها ملقب به اعتمادالسلطنه گرديد در سال 1268 كه دارالفنون تاسيس شد جزء محصلين آن مدرسه در آمد و مدت 12 سال در آنجا به فراگرفتن زبان فرانسه و تعليمات پياده نظام پرداخت و دوره تحصيلات دارالفنون را با دريافت مدال طلا به پايان رساند . مهمترين كتابهايي كه از اعتمادالسلطنه به يادگار مانده عبارتند از :
- مرآت البلدان ناصري در تاريخ و جغرافياي شهرهاي ايران در 4 جلد كه به ترتيب حروف تهجي تنظيم گرديده است .
- تاريخ منتظم ناصري كه تاريخ عمومي است و حوادث آغاز هجرت تا 1300 ه . ق را نوشته است .
- مطلع الشمس كه در باره استان خراسان در سه جلد نوشته است .
- خيرات حسان در شرح زنان معروف كه در سه جلد نوشته است .
- المآثر و الآثار كه در شرح وقايع سلطنت ناصرالدين شاه و احوال رجال و علما و دانشمندان نوشته است .
- درالتيجان في احوال بني الاشكان كه در سه جلد در باره تاريخ سلسله اشكانيان ماخوذ از اقوال مورخين نوشته است .
- التدوين في احوال جبال الشروين كه در باب تاريخ سوادكوه نوشته است .
- حجت السعاده في حجت الشهاده كه در باره وقايع مهم سال 61 هجري و شرح شهادت امام حسين (ع) و ياران او نوشته است .
اعتماد السلطنه آثار ديگري چه به صورت تاليف يا ترجمه دارد . مانند رساله خوابنامه كه در آن تمام سلاطين و وزيران قاجاريه را به پاي ميز محاكمه مي‌كشد و به اين وسيله تحليلي دقيقي از اوضاع زمان خود ارائه مي‌دهد . اين كتاب پس از مرگ اعتمادالسلطنه منتشر گرديد .
فهرست زير از ديگر مورخان دوره قاجار هستند :
- غلامحسين فروغي مورخ صدرالتواريخ
- افضل الممالك مستوفي مورخ افضل التواريخ (در باره وقايع سلطنت مظفرالدين شاه)
- محمدبن محمدتقي ساروي مولف تاريخ فتحعليشاه
- محمود ميرزا قاجار مولف تاريخ صاحبقراني
- امام قلي ميرزا مولف تاريخ طلوع قاجاريه
- ميرزا سيد جعفرخورموجي مولف حقايق الاخبار ناصري
- حاج ميرزا حسن فسايي مولف فارسنامه ناصري
- ملا محمد حسين اردلاني مولف فارسنامه ناصري
- ميرزا علي اكبر منشي مولف حديقه ناصريه
- عبدالرحيم ضرابي مولف تاريخ كاشان
- ميرزا محمد نصير (فرصت) مولف آثار العجممنبع:تاريخ تمدن و فرهنگ ايران در دوره قاجار دكتر احمد تاجبخش ، انتشارات نويد شيراز | این مطلب تاکنون 10203 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|