نقش انگليس در اشاعه سانسور در ايران | مجموعه حاضر حاوي اسنادي در زمينه نقش سفارت انگلستان در تهران در ترويج سانسور در رسانههاي گروهي ايران است. سندها عمدتاً حاوي دستورات وزير مختار يا سفير انگليس در تهران به وزارت امور خارجه كشورمان است كه هدف سرپوش نهادن بر اقدامات نيروهاي متفقين به طور اعم و انگليسيها به طور اخص در سالهاي حضور نظامي اشغالگرانهشان در ايران را دنبال ميكند.
سند شماره 1
مكاتبة سفارت انگليس در تهران با وزارت امور خارجه دربارة تخطي روزنامهها از مقررات سانسور و اقدام به دريافت و درج مستقيم اخبار بيسيم
سفارت انلگيس
طهران، 6 اسفند 1320، شماره 136
سفارت اعلي حضرت پادشاه انگلستان تعارفات خود را به وزارت امور خارجه شاهنشاهي اظهار و محترماً توجه اولياي آن وزارت خانه را به اين موضوع متوجه ميسازد كه بعضي از روزنامههاي محلي مستقيماً اخبار بيسيم را به وسيلة دستگاههاي شخصي خود از ممالك خارجه دريافت نموده و بدون سانسور آنها را در روزنامههاي خود درج مينمايند. اين عمل نه فقط منافي با كلية مقررات سانسور بوده بلكه به جهات عديده واضحي نامطلوب ميباشد.
از قرار معلوم در حقيقت به روزنامهنگاران طهران شفاهاً گفته شده است كه فقط اخباري را كه از طرف آژانس پارس تهيه ميشود منتشر نمايند، ليكن سفارت اعلي حضرت پادشاه انگلستان پيشنهاد مينمايد كه بهتر است دولت شاهنشاهي موافقت نمايند به اينكه دستور رسمي در اين باب صادر نمايند تا عذري براي انحراف به عنوان اين كه مقرراتي راجعبه اين موضوع وجود ندارد باقي نما ند.
[حاشيه پايين، اول:] به ادارة انتشارات و تبليغات اجمالاً نوشته شود كه به روزنامهها تذكر دهند رعايت كنند. [امضاء:] علي سهيلي
[حاشية پايين، دوم:] آقاي برومند اقدام شود.
سند شماره 2
مكاتبة وزير مختار انگليس در تهران (آر.دبليو. بولارد) با نخستوزير (علي سهيلي) درخصوص غيبت و اهمال كاري متصدي ايراني سانسور مطبوعات و لزوم اتخاذ تصميمات مناسب در اين زمينه
سفارت انگليس در تهران
23 فروردين 1321، شماره 1073
آقاي نخستوزير عزيزم
آن جناب به خاطر داريد كه چند بار به جناب عالي تذكر دادهام كه قسمت سانسور ايراني مطبوعات دول سه گانه رضايت بخش نميباشد.
در دفعه اوّل و عده فرموديد كه يك نفر مأمور كارآزموده را متصدي سانسور قرار دهيد كه بتواند بدون مراجعه به مقام مافوق فوراً تصميم اتخاذ نمايد و رفع اين شكايت را كه اخبار روزنامهها مورد تأخير غيرموجهّي واقع ميشود بنمايد. چند روز قبل به آن جناب اطلاع دادم كه روزنامهنگاران انگليسي و خارجي ديگر شكايت داشتهاند از اينكه با وجود اين كه متصديان سانسور انگليسي و روسي هميشه در مواقع معينه حضور دارند متصدي سانسور ايراني اغلب غايب است و تا اينكه مشاراليه را حتّي پيدا كنند چندين ساعت از وقت تلف ميگردد. گذشته از اين كه پس از پيدا شدنش حاضر كردن او به اين كه رأي فوري بدهد كاري است مشكل. بنابراين دوستدار متشكر خواهم شد كه به مأمور سانسور ايراني دستور داده شود كه در همان ساعاتي كه مأمورين سانسور انگليسي و روسي حضور مييابند، يعني از ساعت هشت صبح الي يك بعدازظهر و از ساعت 3 الي 5 بعدازظهر در ادارة خود حاضر گردد. چنانچه روزنامهنگاران خارجي كه متصديان سانسور انگليسي و روسي را در دست دارند در بين ساعات مزبور به دفتر متصدي سانسور ايراني بروند و مشاراليه را در آنجا نيابند در اين صورت چنانچه اخبار مزبور از محلهايي در خارج از ايران فرستاده شود، براي دولت ايران هيچ جاي شكايت نخواهد داشت. در واقع دوستدار جداً در اين فكر ميباشم كه به دولت متبوعه خود پيشنهاد طريقة [اي] را بنمايم كه بر طبق آن از موافقت متصدي سانسور ايراني با اخبار مطبوعاتي صرفنظر گردد مگر اين كه مشاراليه با اخذ دستور مافوقهاي خود مجبور گردد كه در انجام وظايف مهمة خود بيشتر جديت نمايد.
دوست صميمي
[امضاء:] (آر. دبليو. بولارد)
[حاشية بالا:] جواب داه شود دستور مؤكد داده شد ترتيبي اتخاذ كنند كه در آتيه متصدي سانسور بتواند به سرعت وظيفة خود را انجام دهد. [امضاء:] علي سهيلي
[مهر:] ورود به دفتر رياست وزرا
شماره: 1484
تاريخ: 27/1/21
سند شماره 3
درخواست وزير مختار انگليس در تهران (آر. دبليو. بولارد) از نخستوزير (احمد قوام) مبني بر عمل به وعدة جلوگيري از درج گزارش نطقهاي نمايندگان مجلس شوراي ملي عليه متفقين در مطبوعات
تاريخ: 30 شهريور 1321
شماره: 1276
آقاي نخستوزير عزيزم
مقصود از نگارش اين نامه به خاطر آوردن وعده [اي] است كه آن جناب شفاهاً در تاريخ 20 سپتامبر فرمودهاند، مبني بر اينكه اوامر لازمه صادر خواهند فرمود كه از درج گزارش نطقهايي كه بر عليه متفقين از طرف نمايندگان مجلس شوراي ملّي در مجلس به عمل ميآيد در مطبوعات جلوگيري شود. بديهي است اين قبيل نطقها اصلاً نبايد ايراد گردد و اين هم باعث تعجب دوستدار و هم باعث تعجب دولت متبوعة دوستدار گرديده كه موجوداتي كه در طيّ سالهاي متمادي هيچ كاري انجام ندادهاند جز اين كه حقوقي به عنوان نمايندگي دريافت و با هر اقدامي كه شاه سابق به آنها تكليف مينمود موافقت نمايند، حال به اين اندازه نطقهاي شجاعتآميزي مينمايند كه منظور آن خلل وارد كردن به مساعي دولت دموكراسي انگليس در پيكار آنها بر عليه رژيم خود سر آلمانها ميباشد. در هر حال چنانچه قرار باشد فعلاً اين قبيل نطقها گاه گاهي هم ايراد شود، تا موقعي كه دولت متحد ما ايران اقدامات لازمه داير به جلوگيري از آنها بنمايد نميتوان استدلال نمود كه گزارشات مزبور در مطبوعاتي كه مجاز نيستند اين قبيل مطالب را به شكل مقاله درج نمايند، منتشر گردد. دوستدار يك شمارة از روزنامه «مهر ايران» را كه حاوي گزارشي از يك نطق بسيار خصمانة ضدانگليسي بود و از طرف يكي از نمايندگان، يعني نوبخت ايراد شده بود، به جناب آقاي وزير امور خارجه تسليم نمودم. يك چنين گزارشي نبايد هيچوقت در كشوري كه مدعي است به اين كه متحد بريتانياي كبير و روسية شوروي ميباشد اشاعه يابد. ليكن از آنجايي كه در چندين روزنامه كه بعضي از آنها داراي شهرت خوبي ميباشند درج گرديده است، چنين به نظر ميرسد كه علاج واقعي آن اين است كه دستور صادر گردد در آتيه اگر نطقي بر عليه متفقين در مجلس ايراد گردد نبايد در مطبوعات درج شود. اميدوارم هر چه زودتر اطلاع حاصل نمايم كه دستور فوق از طرف جناب عالي صادر گرديده است. اين اقدام نه فقط از حيث حفظ منافع متفقين و دولت ايران لازم ميباشد، بلكه از لحاظ تأمين وجهة روزنامههايي كه مايل به طرفداري از سياست دولت در مقابل رقابتهاي غيرموجه روزنامهنگاران بيقيد كه به درج موضوعات هيجانآميز مبادرت مينمايند نيز لازم خواهد بود.
دوست صميمي
[امضاء:] آر. دبليو. بولارد
[مهر:] ورود به دفتر نخست وزير
شماره 17520
به تاريخ: 29/7/21
سند شماره 4
مكاتبه وزير مختار انگليس در تهران (آر.دبليو.بولارد) با نخست وزير (احمد قوام) در خصوص جلوگيري از درج مقالات و تفاسير مضر به مصالح متفقين در روزنامههاي تهران براساس روح پيمان سه گانه، به انضمام جوابيه نخستوزير
تاريخ: 24 دي 1321
شماره: 1013
آقاي نخست وزير عزيزم
1. هر كسي به دقت مقالات و يا تفاسير مربوط به جنگ و يا راجعبه به مساعي جنگي متفقين را در ايران، در جرايد طهران قرائت نمايد به اين نكته بر ميخورد كه نويسندگان آنها يا بر اثر ناداني و يا به علت سوء نيّت غالباً حقايق را واژگون و اظهارات و يا تفاسيري مضر به مصالح متفقين درج مينمايند. آن جناب تصديق ميفرمايند كه از اين ترتيب كه بر خلاف روح پيمان سه گانه است بايد جلوگيري شود. به علاوه به هيچوجه معقول نيست كه سانسور اخبار مربوط به جنگ وجود داشته باشد و در عين حال به روزنامهنگاران اجازه داده شود بدون رعايت هيچ گونه قيدي نسبت به اطلاعات مربوط به جنگ تفاسيري بنگارند تنها راه اصلاح اين امر آن است كه مقرر شود كلية اين قبيل مقالات و تفاسير به اداره سانسور فرستاده شود و تا از سانسور نگذرد طبع و منتشر نشود. متصدي سانسور بايد يك نفر ايراني باشد كه راجع به كلية مسائلي كه مربوط به منافع نظامي انگليس ميباشد، با مقامات مربوطة انگليس تماسي نزديك داشته باشد.
2. نظر به اينكه اين موضوع داراي جنبه فوري است، اميدوارم آن جناب هر چه زودتر دستور لازم را صادر خواهند فرمود.
دوست صميمي
[امضاء:] آر.دبليو. بولارد
[مهر:] ورود به دفتر نخستوزير
شماره: 34628
به تاريخ: 3/2/21
[حاشية پائين:] آقاي دكتر نخعي در اين زمينه با آقاي غفاري رئيس تبليغات و با حضور آقاي بايندر رئيس تبليغات سفارت كبري مذاكره شد. جواب تهيه نمائيد اقدام ميشود و فوراً شرحي به رئيس اداره تبليغات نوشته شود به امضاي جناب آقاي... كه دقت و مراقبت لازم در انجام اين منظور به عمل آورند و با مديران جرايد هم مذاكره و تذكر لازم بدهند.
[امضاء:] احمد قوام
سند شماره 1/4
دفتر نخستوزير
تاريخ نوشتن: 12/11/21 [13] فوري است
آقاي وزير مختار عزيزم
عطف به نامة شماره 1013 مورخه 24 دي 1321 زحمت ميدهد. به طوري كه تقاضا فرموده بودند، دستور داده شد در آتيه تمام مقالات و تفاسير مربوط به جنگ را مقيد به سانسور نموده و بدون طيّ جريان آن، مقاله و تفسيري در موضوعهايي كه اشاره فرموده بودند منتشر نگردد.
دوست صميمي
جناب آقاي سر . ر . و . بولارد وزير مختار اعلي حضرت پادشاه انگلستان. تهران
سند شماره 5
مكاتبة وزارت پست و تلگراف و تلفن با نخست وزير (علي سهيلي) دربارة معرفي مسئولين شعبة سانسور در خرمشهر به ادارة پست و تلگراف اهواز
وزارت پست و تلگراف و تلفن
ادارة مركزي تلگراف
به تاريخ: 21/11/1321
شماره: 61/4178
محرمانه و مستقيم
جناب آقاي نخستوزير
با كمال احترام به عرض ميرساند:
طبق اطلاعي كه از سانسور قسمت انگليسي رسيده قريباً شعبة سانسور در خرمشهر تأسيس خواهد شد و براي انجام اين منظور آقايان J.S.Shashoua و F uad Alam از طرف سانسور نامبرده به خرمشهر عزيمت خواهند نمود. بنابر تقاضاي سانسور قسمت انگليسي، مأمورين مزبور به اداره پست و تلگراف و تلفن اهواز معرفي شدند.
به جاي وزير پست و تلگراف و تلفن
[امضاء:] محمد حكيمي
[حاشية بالا:] آيا سابقه در موارد مشابه اين گزارش هست. در صورت مثبت ضميمه نماييد. 21/11
[مهر:] ورود به دفتر محرمانة نخستوزير
شماره: 34020
تاريخ: 24/11/21
سند شماره 6
مكاتبة رئيس ادارة انتشارات و تبليغات (امير سهامالدين غفاري) با نخستوزير (علي سهيلي) دربارة نحوة كنترل مندرجات مطبوعات بدون تأسيس دايرة سانسور
نخستوزير
به تاريخ: 11 اسفند 1321
شماره: 71/م
محرمانه
جناب آقاي سهيلي نخستوزير
پاسخ نامه شماره 34628 مورخ 3/12/21 خاطر مبارك را تصديع ميدهد.
چون موضوع تشكيل يك دائرة سانسور براي رسيدگي به مندرجات جرائد دربارة سياست خارجي و تفسير اخبار در نخستين روزهاي تشكيل هيأت دولت جديد و در هنگامي واصل شد كه هنوز بحراني در جرائد وجود داشت و صلاح نبود با ملاحظة قانون مطبوعات سانسور دائر شود، به نظر اين جانب رسيد كه چنان كه حضوراً عرض شد و موافقت فرموديد قبل از اقدام به تأسيس اين دائره و ابلاغ به جرائد، در نزد نمايندگان مطبوعات متفقين اقداماتي به عمل آورم. در نتيجة مذاكراتي كه با نامبردگان انجام يافت و تذكراتي كه به ايشان داده شد موافقت به عمل آمد كه فعلاً از اقدام به اين امر چشمپوشي شود و مراتب نيز به طور خصوصي به مديران مطبو عات تذكر داده شد كه در نگارش تفسير خبرهاي جهان از حدود اخباري كه توسط خبرگزاري پارس منتشر ميشود تجاوز نكنند و مقتضيات كنوني جنگ را مراعات نمايند و نيز به نمايندگان مطبوعات متفقين تذكر داده شد كه هر گاه موردي پيش آمد كه روزنامهاي بر خلاف اين روش چيزي نگاشت همان مورد تعيين گردد تا اقدام به تعقيب به عمل آيد.
بنابراين موضوع خاتمه يافته است و مراتب را به اين وسيله به عرض ميرساند كه هر طور مقتضي به نظر ميرسد دستور فرمايند تا اقدام شود.
رئيس كل ادارة انتشارات و تبليغات كشور
[امضاء:] امير سهامالدين غفاري
[حاشية پايين:] بايگاني شود.
[مهر:] ورود به دفتر رياست وزرا
شماره: 35670
تاريخ: 13/12/21
سند شماره 7
مكاتبه وزير مختار انگليس در تهران (آر. دبليو. بولارد) با نخستوزير (علي سهيلي) در خصوص درخواست توقيف روزنامه تهران مصور به اتهام چاپ كاريكاتور وزير مشاور و نماينده انگليس در تهران
سفارت انگليس
طهران
شماره: 1060
تاريخ: 2 ارديبهشت 1322
خيلي فوري است
آقاي نخستوزير
1. ميخواهم نظر آن جناب را به تهران مصور هفتگي كه حاوي كاريكاتوري است كه هم به مستر كيسي وزير مشاور دولت انگليس در خاورميانه و هم به نماينده اعلي حضرت پادشاه انگلستان در طهران توهين وارد ميآورد معطوف سازم.
2. طبع و انتشار اين كاريكاتور نتيجه مستقيم عدم فعاليت دولت ايران است كه باعث جسور شدن بدترين عناصر كشور و دشمنان ملل متفق گرديده است. گذشته از توقيف روزنامه مزبور كه يقين دارم به عمل آمده است، فقط تنبيه شديد و فوري صاحب روزنامه و سردبير آن و كسي كه كاريكاتور را تهيه كرده و طبعكننده روزنامه، مجازات كافي براي اين توهين شديد به دولت اعلي حضرت پادشاه انگلستان بوده و جلوگيري از هر شخصي خواهد نمود كه در آتيه بخواهد چنين مطالب موهني را طبع و منتشر نمايد.
هر گاه با سر دبير نبرد درست معامله شده بود، شايد به اين جسارت نوين حال مبادرت نميشد.
3. مسرور خواهم شد كه جواب خيلي فوري با پوزش مناسبي از آن جناب دريافت دارم كه بتوانم به دولت متبوعة خود ابلاغ نمايم.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجديد مينمايم.
[امضاء:] آر.دبليو. بولارد
سند شماره 8
مكاتبه وزير مختار انگليس در تهران (آر. دبليو. بولارد) با نخست وزير (مرتضي قلي بيات) در خصوص مراقبت استانداران و فرمانداران جهت عدم درج مطالبي در روزنامههاي محلي عليه متفقين، به انضمام پاسخ نخستوزيري
سفارت كبراي انگليس
طهران
تاريخ: 10 اسفند ماه 1323
شماره: 1012
آقاي نخستوزير
1. در موقعي كه فرماندار نظامي طهران مقررات قانون حكومت نظامي را به مطبوعات اعلان نمود، آن جناب به دوستدار اطلاع دادند كه به كليه استانداران و فرمانداران ولايت دستور داده شده است كه مواظب روزنامههاي محلي بوده، اقدام به توقيف هر يك از آنها كه بر عليه دولت شاهنشاهي و يا متفقين ايران حملاتي بنمايند نموده و با مقصرين به نحوي كه شايسته است معامله نمايند.
2. سه نفر از مأمورين كنسولي اعليحضرت پادشاه انگلستان در ولايات به دوستدار گزارش دادهاند كه استانداران ولايات مربوطه آنها، اظهار ميدارند كه چنين دستوري به آنها نرسيده است. اينك مراتب را به اطلاع آن جناب ميرساند تا بتوانند در اين باب تحقيقاتي به عمل آورند.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجديد مينمايم.
[امضاء:] آر. دبليو. بولارد
[حاشية پائين:] جناب آقاي معاون در هيئت مطرح شود.
[امضاء:] مرتضي قلي بيات
سند شماره 1/8
دفتر نخستوزيري
شماره خصوصي: 12751
تاريخ پاكنويس: 24/12/[23]
تاريخ ثبت: 28/12/23
آقاي سفيركبير
نامه شماره 1012 مورّخ 10 اسفند ماه جاري آن جناب راجعبه مراقبت استانداران و فرمانداران نسبت به مندرجات جرايد محلي زيب وصول داد. لزوماً اشعار ميدارد:
1. به طوري كه آن جناب استحضار دارند، مقرّرات حكومت نظامي فقط در پارهاي از نقاط كشور اعلام شده و در ساير نقاط جريان تعقيب بوسيلة محاكم دادگستري خواهد بود و مدعيان خصوصي هم بر طبق موازين قانون به دادگاههاي مزبور مراجعه و در مطالب مورد نظر تقاضاي تعقيب و رسيدگي مينمايند.
2. در اوايل ماه جاري وزارت كشور و وزارت دادگستري بطور بخشنامه دستور مؤكّدي به كلية مأمورين خود در شهرستانها دادهاند كه از نظر رعايت مصالح دولت شاهنشاهي، اشخاصي را كه بر خلاف امنيّت داخلي يا خارجي اقدامي نمايند يا به اختلال نظم عمومي تهييج كنند، در حدود مقرّرات قوانين كيفري جدّاً مورد تعقيب قرار داده و گزارش آن را به مركز بفرستند. با اين ترتيب تصور نميرود هيچ گونه جاي نگراني باقي بوده باشد.
با تجديد احترامات فائقه
[امضاء:] دبيران
22/12/ 23
[حاشية پايين:] جناب آقاي سرريدر بولارد، سفير كبير دولت اعليحضرت پادشاه انگلستان، سفارت انگلستان ـ تهران
سند شماره 9
مكاتبه دي. دبليو. لاسلز از سفارت انگليس در تهران با وزير امور خارجه (نصرالله انتظام) در خصوص فعاليت روزنامه دعوت، تحت اسامي مختلف و لزوم جلوگيري از اينگونه اقدامات روزنامهها
سفارت كبراي انگليس
طهران
شماره: 1019
تاريخ: 23 اسفند ماه 1323
فوري است
آقاي وزير
1. جناب آقاي نخستوزير طي نامه شماره 2739 خود مورخه 10 مارس، لطفاً به سفير كبير اعليحضرت پادشاه انگلستان اطلاع دادند كه روزنامه «دعوت» توقيف گرديده و به مقامات صلاحيتدار ايراني نيز دستور داده شده است كه نويسنده مقاله مندرجه در آن روزنامه را كه اظهارات وي بكلي عاري از حقيقت و افترا آميز بوده است تحت تعقيب قرار دهند.
2. به فاصله چند ساعت پس از وصول اين نامه به دوستدار اطلاع داده شد كه «دعوت» دوباره به نام «هراز» منتشر شده است، به اين ترتيب در طي يك يا دو هفته همان روزنامه كه اصلاً به نام «آزاد» شناخته ميشد، در تحت دو اسم مختلف توقيف گرديده و باز تحت اسم سومي انتشار يافته است.
3. البته محتاج به تذكر خاطر آن جناب نيست كه اين نوع عمل در اين ايام ديگر كاملاً معمولي شده است. براي ذكر فقط يك مثال ديگر تصور مينمايم كه روزنامه «داريا» نيز كه لحن آن به همان درجه فحشآميز است، در طي چند ماهه اخير لااقل متنابعاً سه اسم عوض كرده است. يقين دارم آن جناب تصديق خواهند فرمود كه اين رويه نوعي است كه قدرت و حاكميت دولت شاهنشاهي و بالاخص فرماندار نظامي طهران را مورد تحقير و استهزاء قرار ميدهد. در واقع اينطور به نظر ميرسد كه هر يك از عده كثير روزنامههاي سمپاشي كه هتك آبروي مطبوعات ايران را مينمايند، تا وقتي كه مدير آن بتواند اسم جديدي را فكر كند كه تحت آن روزنامه خود را انتشار دهد و يا در هر حال تا زماني كه بتواند يك امتياز استفاده نشده را بدست آورد، قادر است بر اينكه كنترل دولت را پايمال گرداند و از اين قبيل امتيازها ظاهراً يك مقدار تمامنشدني موجود است.
4. دوستدار مجبورم از آن جناب تقاضا نمايم كه دستور فرمايند اقدامات فوري براي توقيف روزنامه «هراز» بعنوان اينكه صرفاً همان روزنامه «دعوت» بوده كه رسماً توقيف گرديده و حال به نام ديگري منتشر شده است به عمل آيد. ضمناً بايد خواهش نمايم كه به آقاي دادستان هم دستور داده شود كه بر عليه مدير مسئول آزاد دعوت [و] هراز به علت مقاله [اي] كه نسبت به آن جناب سر ريدر بولارد شكايت نمودهاند، اقدامات قانوني بعمل آورد.
بديهي است كه فقط با تعقيب مديران مسئول كه متمايز از نويسندگان اين قبيل مقالات ميباشند ميتوان به اينگونه سوءاستفادههاي غيرقابل تحمل خاتمه داد.
موقع را مغتنم شمرده احترامات فائقه خود را تجديد مينمايم.
[امضاء:] دي. دبليو. لاسلز
منبع:اسنادي از مطبوعات ايران، اداره كل آرشيو اسناد و موزه دفتر رياست جمهوري، تهران 1378، ص 1 تا 16 این مطلب تاکنون 3399 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|