يكي از خصوصيات دوران حكومت «هويدا» گسترش فساد در ابعاد مختلف بود و فساد مالي منشأ بسياري از مفاسد ديگر به شمار مي‌رفت.
«فرد. جي. كوك» در 27 فروردين 1344 طي مقاله‌اي در مجلة نيشن با استفاده از اسناد و مدارك، اختلاس‌ها و خيانت‌هايي از هيئت حاكمة رژيم شاه را در رابطه با دوبيليون دلار پول نقدي كه امريكا به ايران پرداخته بود پرده برداشت. ترجمة فارسي اين مقاله به صورت كتابي به نام «رازبيليون دلار» در سال 57 انتشار يافت، در صفحة 73 اين كتاب تعدادي از افراد خاندان پهلوي و بعضي از مقامات دولت امريكا متهم به برداشت اين‌ پول‌ها شده‌اند و در تعقيب آن... پرونده‌اي هم در مراجع قضايي امريكا تشكيل شده است.
سناتور جاكوب جاويتس جمهوريخواه از جمله مقاماتي كه با شاه رابطه نزديك داشت و بعضي مسايل مالي را حل مي‌كرد. زن او به نام خانم جاويتس سالي 507500 دلار به‌عنوان حق مشاوره از هواپيمايي ملي ايران مي‌گرفته است (به روزنامه‌هاي خبري عصر، مصاحبة وزير دادگستري، مورخة 21/2/58 مراجعه شود).
در دوران هويدا انجام معاملات دولتي اعم از خارج يا داخل كشور با رشوه همراه بود. اختلاس از دارائي دولت مرسوم بود و غالب مقامات درجه اول حكومت، حسابي در خارج از كشور داشتند و دارائي به غارت گرفته شده را به آنجا منتقل مي‌كردند.
كيهان 24 مهر 58 خبري در همين مورد دارد كه ما از آن نقل مي‌كنيم: رضا فلاح كاخ يكي از افراد خاندان سلطنتي انگليس را به مبلغ 18 ميليون تومان خريد... رضا فلاح عضو هيئت مديره سابق شركت نفت كه گهگاه به صورت داور هم در معاملات نفتي دست داشت تا منافع شخصي شاه مخلوع و خريداران خارجي را حفظ كند، و اكنون در انگليس بسر مي‌برد يكي از قصرهاي معروف خاندان سلطنتي انگلستان را به مبلغ 2/1 ميليون پوند معادل 180 ميليون ريال خريداري كرده است. در اين كاخ همسر اول رضا فلاح زندگي مي‌كند و براي همسر دومش (دختر سرلشكر مزين) خانة ديگري تهيه كرده است، فلاح از جملة كساني است كه اكثر اوقات خارج از كشور بود و پس از پيروزي انقلاب جرأت نكرد به كشور برگردد؛ از سوي دادستان دادگاه انقلاب اموال وي مصادره شده است. فلاح در الهيه شميران كاخ مجللي داشت كه ارزش آن به دهها ميليون ريال مي‌رسيد، گچ‌بريهاي اين كاخ معروف است. در اين يك اطاق به نام پوشين روم ساخته است كه تلفيقي از كارهاي زمان صفويه و عصر حاضر است. از كيسينجر وزير خارجه امريكا و ژاكلين كندي در اين كاخ پذيرايي كرده است....
در دوره هويدا تبليغات گسترده‌اي جريان داشت كه به دهقانان و كارگران وام داده مي‌شود. در حالي كه عمده آن در اختيار دلالان و وابستگان خود آنها گذاشته مي‌شد.
(2) دكتر شيخ‌الاسلام‌زاده در دادگاه انقلاب اسلامي يكي از اين موارد را چنين نقل مي‌كند:
«... هژبر يزداني سيصد ميليون تومان وام خواست زير بار نرفتم فرداي آن روز هرمز قريب و نصيري تأكيد در دادن وام به او كردند من ندادم فرداي آن روز آزمون در مصاحبه‌اي اعلام كرد بانك رفاه كارگران به وزارت كار منتقل مي‌شود.... البته هژبر يزداني 25 ميليون تومان وام گرفت...» (به نقل از دادگاه انقلاب 28 تير 58).
در زمان هويدا خزانه دولت همچون حساب شخصي شاه بود و پرداخت‌ها به دلائل مختلف انجام مي‌گرفت.
يكي از پرداخت‌ها به مؤسسات علمي امريكا را كه اسناد آن ارائه شده عيناً مي‌آوريم: «... وزير دربار شاهنشاهي در نامة محرمانه به هويدا نخست‌وزير مي‌نويسد: حسب‌الامر مطاع مبارك اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر مقرر است مبلغ يك ميليون دلار جهت كمك به دانشگاه جرج واشنگتن آمريكا از طرف دولت حواله گردد، خواهشمند است دستور فرماييد اقدام مقتضي در اين باره به عمل آورند و نتيجه را اعلام فرماييد تا از شرف عرض پيشگاه مبارك همايوني بگذرد. هويدا به خط خود در زير نامه خطاب به مجيدي وزير مشاور و رئيس سازمان برنامه و بودجه مي‌نويسد در امتثال مطاع مبارك ملوكانه ظرف دو هفته از هر محل كه امكان دارد نسبت به تأمين وجه مزبور اقدام نماييد.
در همين زمان قرار مي‌شود نودوپنج هزار ليره نيز به كالج سنت آنتوني در انگلستان كمك شود، يك ميليون دلار تلگرافي از طريق اردشير زاهدي به دانشگاه جرج واشنگتن هديه مي‌كند و قراردادي به اين شرح تنظيم مي‌گردد: «وزارت علوم و آموزش عالي دولت شاهنشاهي ايران به منظور تأسيس كرسي آريامهر در دانشگاه جرج واشنگتن مبلغ يك ميليون دلار به دانشگاه كمك هديه كردند» بعد دنبال قرارداد مي‌آيد كه «دانشگاه جرج واشنگتن به هزينة دولت شاهنشاهي عده‌اي استاد و محقق به ايران مي‌فرستد، حقوق و مزاياي استادان مطابق موازين دانشگاه به دلار آمريكا به دانشگاه پرداخت مي‌شود. به علاوه يك فوق‌العاده ماهانه به ريال براي اجاره‌خانة هريك از اشخاص مزبور جداگانه تعيين و مادام كه در ايران اشتغال داشته باشند پرداخت خواهد كرد و براي هريك بليط رفت و برگشت خود و خانواده‌اش را فراهم بنمايد، در ايران از خدمات بسياري مجاني استفاده كنند...»!!.
در دوره هويدا براي برداشت و صرف وجوه متعلق به ملت، اظهار تمايل فرح و علم و اقبال و ... كافي بود و هر نوع خريدي را مجاز مي‌ساخت.
نخست‌وزير هويدا طي نامه‌اي به فريدون هويدا برادرش سفير و نمايندة دائم در سازمان ملل مبلغ پنج هزار دلار مورخ 9/4/74 حواله مي‌كند كه بابت كمك به بخش فارسي دانشگاه نيويورك پرداخت نمايد.
از نخست‌وزير به امير شيلاتي سفير ايران در پاريس مبلغ ده هزار فرانك مقرري 9 ماهة آخر سال 53 آقاي پرفسور گريشمن و همچنين سيزده هزار و پانصد فرانك مستمري 9 ماهة ورثه بالتازار حواله مي‌شود. رژيم شاه با اين پول‌ها تبليغات مي‌نمود و آبرو كسب مي‌كرد.
... پرويز راجي آخرين سفير شاه، در لندن در خاطرات خود از اين بخشش‌ها هم گاهي نام مي‌برد در يادداشت مربوط به 24/4/56 مي‌نويسد: «امروز ناهار را با امير خسروافشار كه به تازگي از ايران آمده صرف كردم... افشار همچنين مي‌گفت: اخيراً توسط دربار مبلغ پنجاه هزار دلار به لسلي بلانك كه قرار است كتابي درباره شهبانو بنويسد پرداخت شده است... اسدالله علم وزير دربار اين‌طور تشخيص داده كه انتشار اين كتاب مي‌تواند هديه جالبي براي تقديم به شهبانو باشد».
كار كتاب به آنجا مي‌رسد كه نويسنده با وجود دريافت مبالغ هنگفتي اظهار غبن مي‌كند و شهرت‌ و آبروي خود را در خطر مي‌بيند! همان سفير در خاطرات 30/4/56 عيناً چنين مي‌نويسد: «خانم لسلكي بلانك به سفارتخانه آمد و گفت كتابي را كه درباره شهبانو نوشته به پايان برده است ولي ضمناً خوب مي‌داند كه پس از انتشار كتاب متهم خواهد شد كه نويسنده‌اي مزدور است و شهرت خود را به پول فروخته است».
گويا در خارج ايران مسابقه‌اي در اخاذي با عنوان نوشتن كتاب براي خاندان سلطنت وجود داشته و سفراي ايران در كشورهاي اروپا معمولاً دلالي اين كار را عهده دار بوده‌اند. همين پرويز راجي در يادداشت مربوط به 28 تير 56 مي‌نويسد: «امروز با جرج وايدن فله در سفارتخانه ناهار خوردم كه او پس از مقداري گفتگو راجع به مسايل بين‌المللي صحبت را به اصل موضوع كشاند و رغبت خود را به نوشتن كتابي دربارة شاه اعلام كرد و ايدن‌فله مي‌گفت. چنانچه با او همراهي شود مي‌تواند كتابي درباره شاه بنويسد كه همتاي كتا ادگاراستو درباره مائو باشد با نام ستاره‌اي برفراز ايران!» به صفحات 81 و 82 كتاب خدمتگزار طاووس، خاطرات پرويز راجي مراجعه شود.
اميراسدالله علم در نامة 31/1/53 به هويدا مي‌نويسد: «چنانچه خاطر عزيز مسبوق است علياحضرت فرح پهلوي شهبانوي محبوب ايران! در شب‌نشيني كه در هتل والدرف استريانيويورك به منظور جمع‌آوري اعانه جهت مبارزه با سرطان برپاست رياست عاليه را قبول فرموده كه پيام بفرستند و هدايايي مرحمت فرمايند كه عبارت است از يك عدد قالي به مبلغ 4800000 ريال و 20 هزار دلار نقد كه از طرف وزارت دربار حوال شد دستور فرماييد اين پول را به امور مالي دربار شاهنشاهي حواله نمايند» كه در 7/2/53 تصويب و ارسال مي‌شود.
در نامة ديگري دربار به هويدا مي‌نويسد: از طرف اعليحضرت... چهار تخته قالي و قاليچه به شرح زير:
1ـ قالي كرك و ابريشم به ارزش 489000. 2ـ قاليچة نائين گل ابريشم به ارزش 36000. 3ـ قاليچة پرده‌اي نائين 250000. جمعاً 760000 ريال به ترتيب به سه نفر اشخاصي كه ليست آنها ضميمه مي‌باشد مرحمت گرديد. مبلغ فوق را در وجه دربار حواله نمايند اسدالله علم، چهار روز بعد در هيئت دولت تصويب و مبلغ خواسته شده تقديم مي‌گردد. اينها نمونه‌هايي از هزاران برداشت‌هاي ساليانه است).
در نامة ديگري خيلي فوري و محرمانه، دربار از دولت مي‌خواهد 42345 ليره چك ارسال دارند تا بابت 50 درصد ارزش سرويس غذاخوري و كارد و چنگال والاحضرت وليعهد پرداخت شود.
نامه‌اي ديگر تقاضا مي‌شود مبلغ 1859883 فرانك فرانسه بابت ارزش اثاثيه كاخ والاحضرت همايون وليعهد در كيش حواله گردد. 19/7/35.
در نامة ديگر 21/7/52 دربار به هويدا مي‌نويسد كه حسب‌الامر شهبانو 789/54 ليره انگليسي براي سرويس غذاخوري و كارد و چنگال حوالة دربار صادر گردد. نظير اين اسناد زياد است و نمايانگر صرف وجوه ملت (اسناد در كيهان 26 تير 58 انتشار يافته).
طبق اسناد به دست آمده در همين دوره در يك مورد 134 ميليون تومان صرف تعمير كاخ‌هاي سلطنتي مي‌شود و در همان زمان 28 ميليون تومان هزينة تعمير مدرسة وليعهد مي‌گردد.
(سند منتشره در كيهان، 23 تير 58).
در سند ديگر چنين آمده: «جناب آقاي نخست‌وزير به فرمان مطاع اعليحضرت همايون شاهنشاه آريامهر مقرر گرديد آپارتمان بانو اسكندر ميرزا همسر مرحوم اسكندر ميرزا در لندن خريداري گردد، به منظور تسريع در اجراي فرمان مطاع آپارتمان مذكور به قيمت 140 هزار پوند (هم ارز ريال) 20673520 ريال و مبلغ 3450 ريال بابت كارمزد جمعاً 20676970 ريال از بودجة سازمان خريداري گرديد مستدعي است اوامر عالي را در مورد واگذاري مبلغ فوق صادر فرماييد، نصيري. مبلغ فوق در 19/8/54 در جلسة هيئت دولت مطرح و تصويب گرديد و به سازمان تأديه شد. (اول مرداد 58 كيهان).
در آن زمان دربار شاه 2600 نفر حقوق بگير رسمي داشت كه هر ماه ميليونها تومان حقوق به اين حساب پرداخت مي‌شد. هزينه‌هاي غيرمعمول ديگر جاي خود را داشت.
در كيهان 16 خرداد 58 هاشم صباغيان گزارشي دارد كه قابل توجه است... خاندان پهلوي از لحاظ تلفن و تلكس 308 ميليون ريال بدهي گذاشتند (از جمله شهناز 3 ميليون، مادر شاه 5/7 ميليون. و شمس 13 ميليون) بدهي دربار از لحاظ خاويار به شيلات بيش از 2 ميليون ريال بود. بودجة سفارتخانه‌ها هم از دستبرد اين گروه مصون نبود. فريدة ديبا در سفر به دهلي‌نو ده عدد سفرة كوچك مخصوص به مبلغ 21 هزار روپيه از بودجه سفارت مي‌خرد و در سفر فرح به عراق فقط كراية 4 نفر از خانم‌هاي خياط ايتاليايي (به نام باتيني، والنتينو، مركوري و موريس) كه براي تهية لباس فرح 14 مرتبه رفت و آمد داشته‌اند بيش از 2 ميليون ريال پرداخت شده و در آذر 57 بهاي آخرين لباس به مبلغ 22110620 ريال توسط سفارت داده شده است. يك دست لباس ساتن صورتي براي فرحناز در 20/9/59 از مزون ايتاليا به مبلغ 8515932 ريال خريده شده. بدهي خاندان پهلوي به بانكها كه در تاريخ گزارش جمع شد 21707891293 ريال بوده است. دفتر فرح يكي از مراكز مهم فساد مالي بود، خريدهاي‌ آن نشان مي‌دهد مثلاً سه عدد ستون و يك گوي از مفرغ از ايتاليا به مبلغ يك ميليون دلار خريداري شده. يك مجسمة نيم تنة برنزي از فرح توسط ژاپني‌ها به مبلغ 50 هزار دلار، كتابي در پنجاه جلد تهيه شده هر جلد 50 هزار ريال. همين دفتر از جري لوئيس هنرپيشه امريكايي كه خودش اظهار علاقه نموده براي برنامة هنري به ايران بيايد دعوت كرده هزينه‌هاي گزاف مسافرت وي را دولت پرداخته و مبلغ پنجاه هزار دلار هم دستمزد دريافت داشته و البته بليط هواپيما دو سره او و همراهانش از امريكا و تدارك اركستر 20 نفر خاص! جداگانه بوده است. تمام اين اقدمات براي 60 دقيقه برنامه هنري انجام گرفته است.
در دوره هويدا شركت‌ها و سازمانهاي دولتي به فساد كشيده مي‌شدند.
در كيهان 9 شهريور از رسيدگي به وضع شركت واحد اتوبوسراني گزارش بود كه از گم شدن! 180 اتوبوس شركت خبر مي‌داد!
ايوانف مورخ روسي در تاريخ نوين كه به فارسي ترجمه شده در صفحه 258 مواردي از فساد و ارتشا و اختلاس را به‌عنوان بيماري به عالي‌ترين مقام‌هاي دولتي، سرايت كرده چنين بينان مي‌دارد: «هر چند يك بار در كشور مبارزه با فساد اعلام مي‌شود و مقام‌هاي دولتي گوناگون به اتهام دزدي و سوءاستفاده از اموال دولتي تسليم دادگاه مي‌شوند، مع‌الوصف اين جرايم در حال گسترش است... در اواخر فوريه 1976 عطايي فرمانده نيروي دريايي ايران و نه تن از افسران نيروي دريايي به علت سوءاستفاده دزديهاي كلان در نيروي دريايي... تسليم دادگاه شدند...
28 فوريه 76 آيندگان خبر داد شهردار تبريز، عاملي مديرعامل طرح عمران و آبادي عباس‌آباد متهم به سوءاستفاده شدند. در مارس 76... چهار سرهنگ تمام، سه سرهنگ دوم، يك سروان و 11 تن غيرنظامي كارمند ادارة مهندسي ارتش به مدت‌هاي مختلف تا 5/2 سال به زندان محكوم شدند. در همان تاريخ 15 تن از كارخانه قند اصفهان و فرماندار پيشين اصفهان... و تعدادي از كارمندان ادارات به اتهام رشوه محكوم شدند. مدير پيشين بانك بيمه بازرگاني شرافت به جعل و سوءاستفاده از اعانه‌هايي به آسيب‌ديدگان سيل متهم گرديد.
منبع: تاريخ سياسي معاصر ايران،
سيدجلاالدين مدني، ج 2، ص 194 ـ 189

اختناق مطبوعاتي در عصر رضاخان

اسرائيل؛ الگوي دو حزب مردم و مليون!

بازخواني زمينه ها و روند قيام گوهرشاد

پرداخت رشوه‌ براي كسب‌ شناسايي سياسي!

مفاسد مالي در عصر هويدا

منصور روحاني
طراح تخريب كشاورزي ايران

چند برگ از پرونده يك دودمان

رجال عصر پهلوي
هژبر يزداني

اصطبل ساواك در نيويورك

نقد كتاب
ما چگونه ما شديم