ماهنامه الکترونيکي دوران شماره 138 ارديبهشت ماه 1396

پنجه های شکسته عقاب
جا ماندن جنازه ها افتضاح کمی نبود. خیلی از نیروها وسایل و تجهیزات خود را هم از ترس جا گذاشته بودند. در آمریکا کسی منتظر آنها نبود. فرمانده باید خود را برای رویارویی با رسانه ها آماده می کرد. کارتر قربانی شماره یک این افتضاح تمام عیار بود و حالا فرمانده را به مسلخ رسانه ها می فرستاد. کارتر دستور داد نسخه ای از سخنرانی کندی در زمان شکست خلیج خوکها را برایش بیاورند. او در سخنرانی اش دوباره به ایران تاخت و هرگز نفهمید چرا پنجه های عقابش در کویر شکست. گروگان ها تقسیم شده و به شهرهای مختلف فرستاده شدند و با این کار، عملیات دیگر عملاً غیرممکن شد.

سئوالی در باره خدمتگزار اعظم
اسدالله علم با وجود پیش‌بینی‌هایش در مورد اوضاع آیندۀ کشور، مانند سقوط شاه و پیدایش انقلاب، چرا به ‌گونه‌ای عمل می‌کرد که رژیم شاه را به سراشیبی تند سرنگونی سوق می‌داد؟ علم در دوران وزارت کشور و به‌ویژه وزارت دربار، سبب تشدید و تسریع برنامه‌های انحرافی شاه، مانند حرص تسلیحاتی، باستان‌گرایی افراطی، هرزگی و بی‌بندوباری شاه، اشاعۀ فساد اخلاقی در جامعه، تضعیف روحانیت، و...، شد و گویی از خرابکاری‌های خود لذت می‌برد. چرا...؟

قدمت چادر و حجاب درپوشش زنان ایرانی به روایت سیاحان اروپایی
ژان شاردن سیاح فرانسوی در دوره صفوی می‌نویسد: «لباس زنان تا قوزک پا می‌رسد. زنان سر خویش را کاملا می‌پوشانند و روی آن چارقدی دارند که به شانه‌شان می‌رسد وقتی که می‌خواهند از خانه بیرون بروند حجاب بلندی می‌پوشند که صورت و بدنشان را کاملاً می‌پوشاند»

مذاکرات مجلس شوراي ملي به هنگام تصويب كاپيتولاسيون
رحیم زهتاب فرد نماینده تبریز در مجلس: ما را برای تصویب این لایحه احضار کردند. اینکه آمریکایی‌ها چنین تقاضایی از ما بکنند باعث سرافکندگی ملت و مملکت ماست. این سابقه بسیار غلط و ناگواری خواهد شد که ایران را در عداد مستعمران قرار خواهد داد. با این لایحه غرور ملی ما جریحه دار می‌شود. اگر یک آمریکایی نیمه شب آمد منزل ما گلیم منزل را برداشت یا کرایه منزل بنده را نداد، من به چه کسی شکایت کنم؟ آیا نمی‌گوید ما مصون هستیم؟!

قره‌باغی خودش را فرد دوم مملکت می‌دانست!
از افتخارات ارتشبد عباس قره باغی این بود که با رئیس سازمان سیا و یا با بعضی سلاطین و روسای جمهور «عکس یادگاری» گرفته است. او حرفهای سفیران انگلیس و آمریکا را مثل «سند» قبول داشت. او خودش را نفر دوم مملکت می‌دانست و...

شاه: تشکیل حزب رستاخیز، یک اشتباه بود
شاه پس از پایان حکومتش فرصتی یافت تا در خارج از کشور کتاب «پاسخ به تاريخ» را در باره دوران حكومت 37 ساله‏اش بنویسد. صفحاتى از این کتاب به ديدگاههاي شاه درباره حزب رستاخيز و عملكرد آن اختصاص يافته است. در اين كتاب، شاه تأسيس حزب رستاخيز را يكى از اشتباهات بزرگ تمام دوران حکومتش ارزيابى کرده ، می‌نویسد: حزب رستاخيز به اهدافى كه براى آن تعيين شده بود دست نيافت.

روایت کیانوری از ضعف‌های تاریخ نگاری در ایران
...اکثر مورخان ما «خوشه‌چین‌های تاریخ» هستند. آنها یا از آثار مستشرقین غربی و یا از مورخان روسی استفاده می‌کنند و از این طرف و آن طرف به جمع‌آوری اطلاعات دست می‌زنند. ما طی 60 سال اخیر غیر از احمد کسروی مورخ واقعی نداشته‌ایم...

راز یک جدایی
مورخین از عواملی چون فتنه‌انگیزی‌های اشرف پهلوی و عناد او با فوزیه، پسردار نشدن فوزیه و خشم رضاشاه از تولد شهناز پهلوی، تبار مصری فوزیه که مانع ملکه شدن او در ایران می‌شد، فساد اخلاقی محمد رضا پهلوی، و...به عنوان دلایلی بر جدایی فوزیه از شاه یاد کرده‌اند. براستی دلیل طلاق آنان چه بود؟

جابجایی رضاشاه و پسرش از زاویه‌ای دیگر
انگلیسی‌ها با تبلیغات علیه رضاشاه و تبعید او و جایگزین کردن پسرش سه هدف را دنبال کردند. اول آنکه خواستند نقش خود را در غارتگری و وحشیگری و بدنامی رضاشاه پنهان کنند، همان نقشی که با برانداختن قاجار و آوردن رضاشاه به عنوان ناجی برعهده گرفتند، دیگر آنکه شریک قدیمی خود را از مجازات به دست مردم برهانند، و سوم آنکه رژیم پهلوی را با این جابجایی نجات دهند.

نقد كتاب
«نیروی دلتا»
چارلی بکویث : در تمام طول راه بازگشت احساس پوچی و پژمردگی می‌کردم. آه، یاس بر وجودم سایه افکنده بود. گریه‌ام گرفته بود...خودم را بسیار حقیر احساس می کردم. نمی توانستم صحبت کنم، یا هیچ کاری انجام دهم، احساس می کردم که آبرویی برایم باقی نمانده بود...این یک شکست بود.

به بهانه سالگرد مداخله آمریکا در طبس
75 سال دخالت آمریکا در ایران

سابقه دخالتهای علنی آمریکا در امور داخلی ایران به بیش از 75 سال می‌رسد. حوادث شهریور 1320 و مداخله متفقین در ایران اولین جلوه از دخالتهای آمریکایی‌ها در کنار متحدان روسی و انگلیسی‌شان در شهرهای ایران بود. در آن زمان حضور آمریکائیها در ایران بیشتر به لحاظ اهميتى بود كه آنان براى اين منطقه حساس، كه منبع و ذخيره عظيم انرژى است، قائل بودند. دولتمردان امريكایی پس از جلب اعتماد، به تدريج سياست خود را تغيير داده و در پوشش روابط دوستانه با دولت ايران، به دخالت مستقيم در تمامى امور داخلى كشور روى آوردند و به شكل يك مستعمره با آن برخورد کردند. شرح همه شرارتها و عناد دولت امريكا طولانى است و در اين مجال نمى گنجد. از اين رو، فقط به شرح مختصر برخى از مهمترين آنها مى پردازيم و جويندگان محترم را به كتابهايى كه به طور مستقل در اين زمينه نگاشته شده است، ارجاع مى دهيم.
كودتاى 28 مرداد 1332
دكتر مصدق در ارديبهشت 1330 با حمايت قاطع آيت الله كاشانى به نخست وزيرى رسيد. آن دو، سياست «ملى كردن صنعت نفت » را دنبال كردند و سرانجام، در 29 اسفند 1329 موفق به تحقق آن شدند. در جريان این نهضت، دست انگليسى ها به طور خاص كه از مدتها مشغول غارت منابع نفتى ايران بودند، كوتاه شد. آنان كه ادامه اين روند را براى منافع خود بسيار زيانبار مى دانستند، به فكر توطئه اى براى ساقط كردن دولت دكتر مصدق افتادند. بر اساس اعتراف امريكايى ها، كه در اسناد منتشر شده توسط سازمان سيا (CIA) و وزارت خارجه امريكا در سالهای 1379 و 1393 منعكس شده است، نمايندگان دستگاه امنيتى انگليس، موضوع براندازى دولت مصدق و جايگزين كردن يك حكومت كاملا وابسته را به نمايندگان سيا پيشنهاد كردند كه با پاسخ مثبت امريكايى ها در فروردين 1332 مواجه شدند. تحليل گران مسائل سياسى دو عامل عمده را علت اين رويكرد مى دانند: نخست ياس دولت امريكا از به سازش کشاندن آيت الله كاشانى و ديگرى توافق با انگليس در يك كنسرسيوم كه به موجب آن، قرار شد چهل درصد از منابع نفتى و ساير سرمايه هاى ملى ايران به امريكا و چهل درصد آن نيز به انگليس تخصيص يابد .
طرح كودتاى 28 مرداد پس از مطالعات فراوان و بازنگريهاى مكرر توسط طراحان انگليسى و امريكايى، به امضاى نهايى رسيد و با اختصاص بودجه اى هنگفت، سرانجام پس از فراهم شدن مقدمات امر، در 28 مرداد 1332 با موفقيت انجام پذيرفت. در نتيجه اين كودتا، مصدق از نخست وزيرى بركنار و حكومت وى سقوط كرد . شاه، كه از بيم اعتراضات مردمى، به ايتاليا گريخته بود، پس از كودتا به ايران بازگشت و به اين ترتیب، سلطه همه جانبه امريكا بر ایران آغاز شد . امريكايى ها تا سالها، دخالت خود در كودتاى 28 مرداد 1332 را كتمان مى كردند. تا اين كه مادلين آلبرايت، وزير خارجه دولت بيل كلينتون، براى نخستين بار در يكى از سخنرانيهاى رسمى خود، در 27 اسفند 1378 بدون هيچ گونه عذرخواهى از ملت ايران، از نقش مستقيم و محورى امريكا در كودتاى 28 مرداد به صراحت پرده برداشت و گفت:
«در سال 1332 ايالات متحده امريكا نقش مهمى در هماهنگى براى سرنگون كردن دولت محمد مصدق ايفا كرد و دولت آيزنهاور بر اين باور بود كه اين عمل به خاطر دلايلى استراتژيك، قابل توجيه است.» پس از اين اعتراف مهم، دولت امريكا در خرداد 1379 اسنادى را كه در آن از نقش مهم آن دولت در كودتاى 28 مرداد سخن به ميان آمده است، منتشر ساخت .
حمايت و تحكيم پايه هاى حكومت استبدادى شاه
حمايت دولت امريكا از شاه پس از 28 مراد 1332 وارد مرحله جديدى شد و امريكايى ها با تمام توان، از شاه حمايت كردند. حمايت مالى امريكا پس از كودتا به طرز شگفت انگيزى افزايش يافت. چند روز پس از كودتا، شاه از امريكا درخواست وام كرد و امريكا نيز با پرداخت يك وام 45 ميليون دلارى به ايران موافقت نمود. در 1330 كمك مالى امريكا به ايران بالغ بر 3/1 ميليون دلار بود، اما اين رقم در سال پس از كودتا به 70 ميليون دلار يعنى 60 برابر رقم قبلى رسيد و سه سال بعد به 250 ميليون دلار افزايش يافت. رژيم شاه هر چه پيش مى رفت، وابسته تر مى شد و نفوذ امريكا روزبه روز در دستگاه حاكميت ايران افزونتر مى گشت .