آرشيو‌‌هاي فرانسه همگي زير نظر «مديريت آرشيوهاي فرانسه» قرار داشته و به لحاظ قوانين، همگي از قانون واحد مصوب پارلمان پيروي مي‌كنند. «آرشيو ملي فرانسه» در منطقه پاريس 3 و در ساختماني متعلق به شاهزادگان فرانسوي (خانواده گيز) متعلق به سده شانزدهم واقع شده است. اين ساختمان كه در زمان جنگ‌هاي مذهبي، مقر حزب كاتوليك بود، اوايل سده هجده بازسازي شد و پس از انقلاب فرانسه در سال 1808م توسط ناپلئون خريداري شده و به صورت مركز نگهداري اسناد درآمد، سپس اسناد موجود در آرشيو قبلي فرانسه كه از سال 1790م در محل «كاخ تولري» تشكيل شده بود، به اين مكان منتقل شد. همچنين ناپلئون آرشيو اسناد كشورهايي را كه تصرف نمود (ايتاليا، آلمان، اتريش و لوكزامبورگ) به اين مكان منتقل كرد، به طوري كه حجم بسيار زيادي از اسناد در اين مكان جمع شد. اين اسناد پس از ناپلئون به كشورهاي مبدأ بازگردانده شدند.
در اين مكان در فاصله سال‌هاي 1815م تا 1835م فعاليت ويژه‌اي انجام نشد و تنها در سال 1821م «مدرسه ملي نگهدارندگان اسناد» در آن تاسيس گرديد. در سال 1836 «لويي فيليپ» تصميم گرفت آرشيو ملي را به شكل يكپارچه درآورد، پس اسناد تمام نهادها و وزارت‌خانه‌ها به اين مكان منتقل شد. در اين ميان اسناد موجود در كليساي «سن شاپل» كه به تنهايي شامل ده كيلومتر سند بود، از جزيره «سيته» به اين مكان آورده شد.
اولين سالن قرائت اين مركز به سال 1902م تشكيل شده و گنجايش آن در سال 1980م يكصد و بيست نفر بود. اين مركز هم اكنون توانايي پذيرايي از پانصد نفر را داراست. همه ساله هجده هزار پژوهش‌گر با مراجعه به اين مركز، به وسيله امكانات كامپيوتري از يكصد و هشتاد هزار سند كامپيوتري موجود در آن استفاده مي‌كنند و به عبارت ديگر، روزانه شش‌ تن سند در اين آرشيو جابه جا مي‌شود.
قديمي‌ترين سند موجود در اين آرشيو متعلق به سال 625م است. در واقع اين ساختمان بخش اسناد قديمه آرشيو ملي فرانسه است كه اسناد تا سال 1958م را در خود جاي داده است و شامل يكصد كيلومتر سند است. آرشيو‌هاي متعلق به سال‌هاي 1958 تا 2002 در «فونتن بلو» و «اكسان پروانس» نگهداري‌ مي‌شود و كل آرشيو‌هاي فرانسه بالغ بر چهارصد كيلومتر است. اين آمار شامل اسناد ديپلماتيك وزارت خارجه نمي‌شود و وزرات خارجه نيز آرشيوي مستقل از آرشيو ملي فرانسه دارد.
چيدمان اسناد در اين ساختمان از سال 1836م تاكنون تغييري نكرده است و به تدريج ساختمان اصلي گسترش يافته و مجموعة قبلي اضافه گرديده است. اين مجموعه تا سال 1970م برق نداشته و به اين سبب داراي پنجره‌هاي بسيار بزرگ براي تامين نور محل است. مخزن اسناد به دليل حفاظت از اسناد، داراي سيستم گرم‌كننده و سرد كننده نمي‌باشد از اين رو كارمندان اين محل تجربه كار در دماي صفر تا چهل درجه را دارند.
در بخشي از اين مجموعه، صورت جلسه‌هاي مجالس فرانسه متعلق به سال‌هاي 1800م نگهداري مي‌شود. اين مجموعه به دليل جنس خوب كاغذ به كار رفته و نداشتن سلولز، داراي كيفيتي خوب بوده و نشاني از گذر زمان در آنها نيست. همچنين در بخش ديگري قوانين قضايي فرانسه، متعلق به سال‌هاي 1250م را مي‌توان ديد. اين قوانين بر روي پوست حيوانات و به زبان لاتين به نگارش در آمده‌اند، زيرا تا سال 1539 زبان رسمي فرانسه، زبان لاتين بوده است.
تهيه ميكروفيلم از اسناد در فرانسه، از پنجاه سال قبل آغاز شده و تاكنون تنها پنج درصد اسناد، به صورت ميكروفيلم قابل وصول است. البته تمام اسناد در آرشيو ثبت شده و بانك اطلاعاتي آنها موجود است. همچنين امروزه در فرانسه از كاغذ‌هاي خنثي استفاده مي‌شود كه در مقابل تغيير مقاومند. بخش ديگري از ساختمان اسناد قديمه فرانسه، متعلق به دوران «ناپلئون سوم» و «شاه فيليپ» ـ است كه دكوراسيون شيك‌‌تري دارد، زيرا اين دو شخصاً به طرز قرار گرفتن آرشيو‌‌ها علاقمند بوده و بر آنها نظارت داشته‌اند. در اين بخش گاوصندوق عظيمي قرار داد كه نسخه اصلي فرامين پادشاه و نيز اصل قوانين اساسي جمهوري فرانسه و نيز «كيلوگرم» و «متر» استاندارد مصوب مجلس فرانسه و نمونه‌هاي اصلي براي چاپ اسكناس بانكي، در آن نگهداري مي‌شود. همچنين در اين بخش از ساختمان، تعداد زيادي از فرامين پادشاهي به همراه مهر و موم آن زمان، در جعبه‌‌اي كه متعلق به دوران نشر فرمان است، نگهداري مي‌شود. فرامين و قوانين، بيشتر بر روي پوست حيوانات نگهداري شده و دوام خود را حفظ كرده‌‌اند؛ اگر چه اسنادي از كاغذ در اين مجموعه وجود دارد كه مراجعه به آنها ممنوع است، زيرا به دليل قدمت سند، بيم آن مي‌رود كه به محض تماس كوچكي، كل سند پودر شود. در اين مجموعه همچنين نامه پادشاه ايران در زمان جنگ‌هاي صليبي و نيز نامه «تيمور لنگ» به پادشاهان فرانسوي و تعدادي نقشه جغرافيايي قرار دارند.
به منظور بازديد مستمر از آرشيو‌ها و نظارت بر نحوه نگهداري آنها، چهار نفر «بازرس كل آرشيو» در فرانسه وجود دارد. اين افراد به تناسب وضعيت آرشيوها وظيفه كنترل و پيشنهاد قوانين جديد را بر عهده دارند.
وزارت امور خارجه فرانسه نيز آرشيوي جدا از آرشيو ملي داراست، اگر چه از قوانين كلي آرشيوها در فرانسه (درباره نحوه نگهداري يا امحاي اسناد) پيروي مي‌كند. اين آرشيو در سه محل متفاوت نگهداري مي‌شود. اسناد قديمه و اسناد جاري در محل وزارت امور خارجه و در كنار دفتر وزارتي قرار دارد. در اين بخش، اسناد قابل توجهي درباره روابط فرانسه با كشورهاي جهان و به ويژه ايران مي‌توان يافت. نامه‌‌هايي از ناصر‌الدين شاه، عباس ميرزا و ... به پادشاهان وقت فرانسه در اين بخش وجود دارد. همچنين موافقت‌نامه همكاري تجاري ايران و فرانسه متعلق به سال 1725م قابل توجه است. بخشي از اين اسناد به صورت ميكروفيلم در آمده و در سالني كه گنجايش شصت نفر پژوهش‌گر را دارد، مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد.
بخش دوم آرشيو وزارت خارجه فرانسه كه در شهر «نانت» متمركز است، شامل اسنادي است كه از سفارت‌خانه‌‌هاي فرانسه در خارج از كشور فرستاده مي‌شود. بخش سوم اسناد نامبرده در شهر «ملون» در مرز آلمان و فرانسه است كه شامل اسناد دوران اشغال فرانسه توسط آلمان‌‌ها است.
آرشيوها و مخازن اسناد فرانسه به سبب قدمت و گستردگي روابط اين كشور با ساير كشورها، مجموعه‌‌اي غني و منحصر به فرد به شمار مي‌آيد و نه تنها مورد استفاده محققان و پژوهشگران قرار مي‌گيرد، بلكه مي‌توان آنها را به سبب ارزش تاريخي، در زمره نوعي ثروت ملي ارزيابي كرد كه به خوبي بيانگر هويت تاريخي اين كشور است. همكاري متقابل مراكز اسناد ايران با مراكز فرانسوي و تهيه ميكروفيلم از آن دسته اسناد قديمه غير موجود در ايران، مي‌‌تواند در غناي آرشيوهاي ملي ايران موثر بوده و تاريخ را از زاويه ديگري براي پژوهشگران ايراني تصوير نمايد.1

------------------------
پي‌نوشت:
1ـ فصلنامه تاريخ روابط خارجي، شماره 16، پائيز 1382، ص 181ـ 184.

فلسفه تاريخ و موضوع پژوهشي تاريخي

انتخابات مجلس پنجم

پيدايش نظميه در ايران

كرونولوژي چيست؟

سرود ملي ايران

خارجي‌ها در ايران (ميلسپو)

ماجراي رضاخان و بليط نمايش

انتقاد از رضا شاه در مطبوعات فرانسوي

مجموعه فرهنگي و تاريخي نياوران

معرفي مراكز اسنادي ايران و جهان (آرشيو ملي فرانسه)