| سانسور در مطبوعات عصر پهلوی دوم |  گردآورنده: ساجدی
مطبوعات در ایران عصر پهلوی سابقه سیاهی دارند. در مدتی طولانی سعی داشتند اعمال رژیم را توجیه کنند، از مخالفین و حوادث و جریانات واقعی سیاسی حتی اسم نبرند و تنها گاهی آن هم در حدی که شاه به وجود مخالفین اشاره می‌کند، در همان حد از مخالفان یاد کنند. مثلا وقتی که شاه از «مرتجعین سیاه و سرخ» نام می‌برد، هدفش کوبیدن شخص اول روحانیت بود. مطبوعات نیز بلافاصله به طرق مختلف و بدون اینکه نام کسی را ببرند به تحقیر می‌پرداختند. شاید احساس می‌کردند چاره‌ای ندارند. آنها خودسانسوری را پذیرفته بودند و حق نداشتند از خواسته‌های رژیم حاکم منحرف شوند.
در دهه آخر حکومت پهلوی محتوای روزنامه‌ها از چند قسمت تشکیل می‌شد: یک قسمت به اخبار خاندان سلطنت و عکس‌های شاه و اعوان و انصار او اختصاص داشت. مسافرت‌ها را قلم‌فرسایی می‌کردند و از «میهمانان عالیقدر شاهنشاه» داد سخن می‌راندند. در دوران شاه مسافرت‌ها هم زیاد بود و میهمانان از شرق و غرب، از آسیا و آفریقا و آمریکا و اروپا بی‌حساب و کتاب به سوی ایران روان بودند. زمانی هم که کاخ‌های متعدد گلستان و مرمر و سعدآباد و نیاوران و ... کافی نبود، از هتل‌ها استفاده می‌شد. مطبوعات می‌بایست همه این گزارش‌ها و سخنرانی‌های تشریفاتی آن را با آب و تاب و عکس‌های رنگی و غیر رنگی انتشار می‌دادند.
قسمت دیگر مربوط به آگهی‌های تسلیت و اعلانات ترحیم و از همه مهم‌تر و زیادتر آگهی‌های تبریک پست و مقام و شادباش‌ها به شاهنشاه در مورد ابتکارات و اعمال متکی به نبوغ ایشان بود. گاهی در این خصوص ایجاب می‌کرد صفحات خاصی از جراید به این قبیل کلیشه‌های تبریک اختصاص یابد. مثلاً زمانی مشاهده می‌شد تمام دبستان‌ها با یک عبارت به پدر تاجدار خود تبریک می‌گفتند یا این که دیده می‌شد گاهی چهار صفحه بزرگ به تبریک شرکت های بازرگانی در سالگرد تولد ولیعهد اختصاص می‌یافت.
قسمت سوم رپرتاژها را به همراه داشت. هریک از مسئولین مملکت گزارش مفصلی از اقدامات انجام شده در برنامه‌های خود را می‌دادند که این گزارش‌ها با تفصیل هدف‌ها تشریح می‌شد. سردبیران روزنامه‌ها سعی داشتند چیزی نوشته شود که تولید اشکال ننماید.
قسمت دیگر مربوط به خبرها بود. اخبار جنایی، تصادفات، آتش سوزی‌ها و دیگر رویدادها تا آنجا که غیر سیاسی بودند به تفصیل منعکس می‌شد. ولی حوادث سیاسی در صورتی که اجازه چاپ می‌یافت باید قبلاً به تایید نماینده ساواک در روزنامه می‌رسید. بخشی از خبرها نیز مستقیما از طرف حکومت تهیه و تنظیم می‌شد متن خبرهای خارجی نیز نباید به گونه‌ای منعکس می‌شد که آمریکا، اسرائیل، انگلیس و دیگر هم‌پیمانان شاه را متهم سازد. مثلاً حوادث جنگ ویتنام باید به گونه‌ای منتشر می‌شد که در آن آمریکایی‌ها جنایتکار معرفی نشوند. گاهی سفارت آمریکا در تهران به فلان روزنامه داخلی دستور می‌داد فلان خبر چاپ نشود و این دستور رعایت نیز می‌شد. اخبار مربوط به جنگ‌های اسرائیل علیه کشورهای اسلامی نیز به همین گونه بود و بهترین حالت این بود که در متن خبر باید بی‌طرفی میان اعراب و اسرائیل در شکل انعکاس خبر رعایت می‌شد. در یک سند ساواک که تاریخ تیر ماه ۱۳۵۵ را دارد با اشاره به ۱۴ مورد رویداد، به مطبوعات دستور داده شده که آن موارد چاپ نشود! در یک سند که تاریخ مرداد ۱۳۴۳ را دارد بعد از ابراز نارضایتی شاه از یک انتقاد منتشر شده در یک روزنامه، ساواک دستور داد گزارش هیچیک از سوء استفاده‌ها و دزدی‌های دولتی از این پس منتشر نشود و سانسور شدیدی در این موارد به اجرا درآید.
اسناد منعکس شده در این صفحه، نمونه‌هایی از اسناد ساواک است که بیانگر وجود پدیده سانسور در مطبوعات عصر پهلوی است. اینک متن اسناد:
سند شماره 1 :
تاریخ سند: 7 تیر 1355
متن سند:
از: 302 به: عرض میرسد شخصی بنام آقاخانی تلفنی با نامبرده فوق در باشگاه تاج تماس حاصل و پس از احوالپرسی اظهار داشت دستور بدهید که مطالب زیر در نشریه ورزشی تاج منعکس نشود:
1 - سرلشگر شهیر مطلق بفرماندهی لشگر خراسان منصوب شده خبر انتصاب وی چاپ نشود.
2 - مصاحبه شاهنشاه آریامهر با تلویزیون مصر قابل چاپ نیست.
3 - نماینده آذربایجانغربی در مجلس پیشنهاد کرده که نام استان آذربایجانغربی به استان رضائیه تغییر کند که خبرش نباید چاپ شود.
4 - خبرخبرگزاری فرانسه در مورد اینکه پرزیدنت سادات در دیدار خود از ایران یک میلیارد دلار وام خواهد گرفت قابل چاپ نیست.
5 - مصاحبه ای داشته آقای بهبود با احمد شاملو در کیهان بیست و هفتم در آن ویژه نامه بفرمایید که آن را نگیرند و هیچ مطلبی از آقای شاملو کمافی‌السابق چاپ نمی شود و همانطور ممنوع القلم است.
6 - آقای جک رابرت سون طراح وناظر شهرستان پهلوی در یک مصاحبه رادیو تلویزیونی مطالبی درباره آپارتمان سازی بیان داشته که اگر خواستید استفاده بفرمائید در حد روزنامه رستاخیز روز بیست و نهم فقط باشد.
7 - از مصاحبه‌های انورالسادات که شما چیزی چاپ نمی‌کنید چون یکی دو مطلب باید اصلاح شود (سوژه جواب داد از ایشان مامطلبی چاپ نمی‌کنیم).
8 - یکی دو سئوال از کنکور اشتباه بوده بفرمائید چاپ نشود.
9 - راجع بمحدوده و خارج از محدوده حتی یک کلمه مطلب نباید نوشت.
10 – هیچگونه خبر و مطلبی از هیچ منبعی در مورد وام دادن به مصر از طریق ایران قابل چاپ نیست.
11 - پیام شاهنشاه آریامهر به مناسبت دویستمین سال استقلال آمریکا در مجله تایمز چاپ شده که دستور بفرمایید نقل نکنند.
12 - خبرگزاری‌ها و همچنین رادیوهای خارجی گزارش داده‌اند که در شمال عراق بار دیگر جنگ بین ارتش عراق و کردها به طور پراکنده شروع شده که از هر منبع و مأخذی به دست شما رسید نباید چاپ شود.
13 - خبرگزاری فرانسه به شماره ۱۱۶ خبری می دهد که شیخ نشین‌های متحده عرب قراردادی امضا کردند برای تاسیس خبرگزاری مشترکی به نام خبرگزاری خلیج که باز به هیچ وجه قابل چاپ نیست.
14 - در مجلس شورای ملی دیروز (1/4/35) نمایندگان مجلس در مورد خاموشی برق سوالاتی کرده‌اند دستور فرمایید چاپ نشود. (آقاخانی در جواب سوژه‌ای که اظهار داشت دیروز تمام کارخانه‌های ورامین به علت قطع برق تعطیل بوده و اگر هیچکس چیزی چاپ نکند که اینها همین طوری می نشینند و دست روی دست می‌گذارند. پاسخ داده که فقط در مورد مطالبی که در مجلس گفته شده چیزی نوشته نشود) سپس سوژه با آقاخانی مطالبی در مورد وضع نشریه تاج و مطالب مندرج در آن که از روی بی طرفی و بدون غرض چاپ می شود صحبت کرد. / س
سند شماره 2 :
از: 303 تاریخ: 12/2/1346
شماره: 82
موضوع: سفارت آمریکا و جراید
کیهان‌زاده رئیس اخبار و حوادث روزنامه کیهان که بعدازظهرها به عنوان سردبیر اخبار در وزارت اطلاعات کار می کند به طور خصوصی به یکی از دوستان خود اظهار داشته:
صبح روز گذشته (11/2/46) سفیر کبیر آمریکا شخصاً به وسیله تلفن با سناتور عباس مسعودی تماس گرفته و از اینکه اخبار ضد آمریکایی حوادث ویتنام در روزنامه اطلاعات چاپ می‌شود اظهار گله نموده و علت را جویا گردیده است و متعاقب آن مسعودی به کلیه سرویس‌های خبری خود دستور داده است که اخبار ضد آمریکایی در ویتنام را در روزنامه منعکس ننمایند.
نظریه: چون طبق مقررات دیپلماسی و بین‌المللی تماس سفرای کبار با ادارات دولتی و مؤسسات ملی و با مدیران جراید باید از طریق اداره تشریفات وزارت امور خارجه انجام گیرد لذا این اقدام سفیر کبیر آمریکا غیرعادی به نظر میرسد.
در پرونده عباس مسعودی م- س-90 بایگانی شود. 16/2/46
سند شماره 3 :
شماره: 1454/326
تاریخ گزارش: 25/5/43
موضوع: جراید کشور
مصطفوی مدیر مجله روشنفکر به یکی از همکاران خویش ضمن صحبت‌های خصوصی دیگری گفته است: چند ماه قبل روزی آقای منصور نخست‌وزیر و نصرت‌الله معینیان وزیر اطلاعات به حضور اعلیحضرت همایون شاهنشاه شرفیاب شده‌اند شاهنشاه مشغول مطالعه روزنامه‌ها و مجلات داخلی بوده‌اند و بعد از فراغت از مطالعه جراید به شخصی که جراید روزانه را برای شاهنشاه می‌برند می‌فرمایند این روزنامه‌ها را ببرید همه‌اش انتقاد است.
مصطفوی گفته است همین لفظ انتقاد که از بیان شاهنشاه شنیده شده موجب گشته سانسور شدیدی در جراید کشور به وجود آید و حتی اجازه نمی‌دهند اخبار مربوط به سوءاستفاده‌ها و دزدیها افراد در سازمانهای دولتی در جراید منعکس شود و در حقیقت این سانسور به نفع افراد ناپاکی است که در گذشته از ترس روزنامه‌ها کمتر پیرامون فساد می‌کشند و امروز آن نگرانی را ندارند.
عیناً جهت اقدام به اداره 325 ارسال می‌گردد. شماره 25/5
| این مطلب تاکنون 1556 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|