اهمیت این سند به این است که اولا دست نوشته رئیس اداره امنیت داخلی خوزستان است که این منطقه برای اسرائیل از اهمیت بسیار بالاتر برخوردار بوده است. ثانیا این سند از کفایت آموزشی و عبرت آموزی قابل توجهی نیز برخوردار است:
سند شماره ( ۱۷۲)
گزارش ساواک
استحضارا به عرض می رساند: در اجرای امر، اینجانب سرگرد هدایت امین عشقی رئیس اداره امنیت داخلی ساواک استان خوزستان به اتفاق پنج نفر دیگر از کارمندان اداره کل سوم و اداره کل هشتم به اسامی :
1 - آقای هوشنگ ازغندی - کارمند اداره کل سوم
2 - آقای بهمن نادری پور - کارمند اداره کل سوم
3 - آقای محمد فتاحی - کارمند ادارہ کل سوم
4 - آقای علی اصغر کمالی - کارمند اداره هشتم
5 - آقای حسین خادم - کارمند اداره هشتم در تاریخ چهارم اسفند 1354 به منظور شرکت در سمینار متشکله در تل‌آویو به مدت ۶ روز جهت تبادل تجارب دو سرویس درباره عملیات تروریستی و خرابکاری و ضد جاسوسی به اسرائیل عزیمت، پس از ورود به فرودگاه تل آویو وسیله دو نفر از اعضای سرویس اطلاعاتی کشور اسرائیل و همچنین آقای منوچهر زند کارمند نمایندگی در شهر مذکور که قبلاً به انتظار بوده اند به محل اقامت خود در هتل باسل هدایت و پس از استقرار در هتل ساعت ۱۷۰۰ همان روز به وسیله راهنما و مهماندار خود که به نام آقای شای نامیده می شد به مهمان سرای خصوصی و تحت پوشش سرویس مقابل راهنمایی شدیم. طبق برنامه تنظیمی قبلی بدواً جلسه معارفه اینجانب با مدیرکل ضد جاسوسی و مدیرکل اداره آموزش سرویس مذکور، با حضور آقای منوچهر زند و مترجم گروه انجام و طی جلسه مذکور هر دو نفر ضمن اظهار خوشوقتی از ورود گروه ۶ نفری سرویس اطلاعاتی کشور شاهنشاهی ایران به اسرائیل آرزو نمودند که هر دو سرویس بتوانند در طول سمینار از تجارب هم بهره بگیرند. پس از خاتمه اظهارات نامبردگان اینجانب متقابلاً از حضور خود و همراهانم در اسرائیل و آشنایی با آنان اظهار خوشوقتی نموده و اضافه کردم که امیدوارم با موضوعات و سئوالاتی که در سمینار طرح و مورد بحث قرار می گیرد برای هر دو سرویس مفید و قابل بهره برداری باشد. در خاتمه جلسه معارفه با اینجانب، مدیرکل ضد جاسوسی مهمانسرا را ترک، و مدیرکل آموزش که به نام آقای ابری (EBRY) نامیده می شد و این فرد اطلاعات جامع و دقیقی درباره کلیه موضوعات اطلاعاتی خاصه عملیات تروریستی و براندازی و اعراب داشته است در اتاق دیگری که اعضای گروه اعزامی حضور داشتند حاضر و پس از اظهار خیرمقدم و اشاره چند دقیقه ای به خلاصه ای از تاریخچه مبارزه اسرائیل با اعراب و چریکهای فلسطینی، جلسه معارفه خاتمه پذیرفت.
طبق برنامه تنظیمی از طریق سرویس اسرائیل در طول مدت اقامت گروه اعزامی از ایران برنامه ای به شرح زیر به مورد اجرا درآمد:
۱- روز پنجم اسفند 1354 بحث درباره سیستم کنترل اقلیتها، پوشاندن مناطق، استفاده از منابع زندہ ۲- روز ششم اسفند 1354 بحث درباره عملیات تروریستی و چریکهای فلسطینی و بازجویی از مظنونین
۳- روز هفتم اسفند 1354 بحث درباره عملیات ضد جاسوسی
۴- روز هشتم اسفند 1354 عزیمت به غزه و بازدید از نوار مرزی غزه و کیفیت کار افسر عملیات صحنه و نحوه پوشاندن منطقه
۵ - روز نهم اسفند 1354 عزیمت به اورشلیم و بازدید از مناطق مختلف این شهر
۶- روز دهم اسفند 1354 یادآوری آنچه که در طول سمینار مطرح شده بود و نتیجه گیری و انجام تشریفات تودیع با شرکت کنندگان در سمینار
توضیحا به عرض می رساند از لحظه ورود به کشور اسرائیل تا لحظه خروج مجموعا با ۱۰ نفر از پرسنل سرویس مذکور ملاقات کردیم و آشنا شدیم. اینک اهم مطالب و موضوعاتی که در جریان سمینار وسیله سرویس مقابل طرح و مورد بررسی و بحث قرار گرفته به شرح زیر از عرض می گذرد :
۱- سیستم کنترل اقلیتها :
طی این جلسه عنوان شد که حدود یک میلیون و نیم عرب در کشور اسرائیل که خود نزدیک به چهار میلیون جمعیت دارد زندگی می کنند، باتوجه به اینکه عرب همیشه دشمن اسرائیل بوده است، برای یک سرویس اطلاعاتی در چنین وضعیتی و برای اینکه قادر باشد نقش سازنده و مؤثری در حفظ موجودیت کشور خود اجرا کند یک راه می ماند آن هم تلاش شبانه روزی برای پوشاندن مناطق و کنترل این اقلیتها و یا هر هدف دیگری که نمایان گردد.
اضافه شده : ما برای پوشاندن و کنترل این هدف روش خاصی را در پیش گرفته ایم که بسیار مؤثر و موفق بوده: گو اینکه به کار بستن روش فوق مستلزم پرسنل عملیاتی متعدد و زمان کافی می باشد لیکن قدر مسلم این است که موفق هستیم و پیشنهاد می کنیم چنانچه به صلاح باشد این روش پس از منطبق ساختن آن با شرایط ایران در آنجا هم پیاده شود. توضیحاً به عرض می‌رساند پس از استماع شگرد کار سرویس مقابل در امر پوشاندن اهداف که ذیلاً مشروح آن به عرض خواهد رسید، پاسخ داده شد. روش فوق با مختصر تغییراتی که آن هم بستگی به کمیت و کیفیت اقلیتها و میزان فعالیت آنها و همچنین موقعیت جغرافیایی کشور شاهنشاهی دارد همین روش، روش پوشاندن اقلیتها و مناطق وسیله سرویس مذکور به شرح زیر عنوان شد :
1 - تقسیم بندی مناطق بزرگ و پرجمعیت به مناطق کوچک
الف - تخصیص افسر عملیات به هر یک از این مناطق با در نظر گرفتن تراکم جمعیت و وسعت منطقه
ب - استفاده از منابع زنده
توضیح : منبع زنده با مأمور فرق کلی دارد چون :
(۱)- منبع زنده در داخل هدف قرار ندارد و یا اینکه عضو گروه برانداز و خرابکار نیست، در صورتی که مامور عضو گروه خرابکار و برانداز می باشد و در داخل هدف قرار دارد.
(۲) - منبع زنده وظیفه تهاجمی ندارد، در صورتی که مأمور وظیفه دارد طبق دستور عملیات گروه را به موقع خنثی سازد، به تأخیر اندازد و یا متلاشی نماید.
(۳)- به منبع زنده وظیفه ماموریت عملیاتی ارجاع نمی شود بلکه فقط وظیفه دارد مشاهدات خود را در اعمال و رفتار انسانهای اطراف خود و احتمالا مظنونین منطقه و یا افرادی که امکان دارد به خاطر داشتن شرایط ویژه درآینده مورد توجه افراد مظنون و گروههای خرابکار قرار گیرند گزارش نماند.
پس از بحث طولانی روی منابع زنده معلوم شد منظور سرویس اسرائیل از منابع زنده همکاران و منابع هدفیاب هستند و در شروع همکاری در داخل هدف قرار ندارند لیکن قادر هستند حرکات آشکار (ترددها، تماس با افراد مختلف - معاشرین، حالات روحی) سوژه را توصیف نماید و وظایفی به شرح زیر:
۱- کسب خبر از محیط خود و انسانهایی که در آن منطقه مقیم هستند، این کسب خبر شامل :
اوضاع جغرافیایی طبیعی محیط (جاده ها، ارتفاعات، غارهای قابل زیست و جایی که امکان دارد به عنوان مخفیگاه مورد استفاده قرار گیرد، چشمه ها، رودخانه ها، جنگلها، دره ها، اب و هوای مختلف سال) اوضاع اقتصادی منطقه: شامل اهالی، آداب و سنن منطقه و غیره) همه آن معلوماتی است که یک رهبر عملیات از منبع زنده می خواهد. ضمنا اضافه شد که در سرویس اسرائیل رهبر عملیات موظف است با تردد به مناطق تحت مسئولیت خود و مراجعه به مردم، اطلاعات فوق را راسا جمع آوری کند.
2 – جمع آوری اخبار از فعالیتهای منطقه ماموریت خود، ساعات ورود و خروج سوژه، تعیین تماس تهیه کرد که محل زیست و در صورت امکان کروکی داخل محل زیست سوژه با استفاده از پوششی های مناسب به نحو رفت و آمد خانوادگی.
۳- داشتن شرایط لازم برای مأمور شدن و نفوذ در هدف و همرنگ نشان دادن و طرفداری از فعل و انفعالات در آینده بوجود خواهد آمد به منظور امکان پذیرش وی از طرف عناصر گروه خرابکار. منبع زنده دارای شرایطی به شرح زیر است :
- قدرت و امکانات : یعنی فردی باشد که در منطقه مورد قبول اکثریت باشد و قادر به تأمین نیازمندیهای اطلاعاتی.
- انگیزه همکاری
- دسترسی به هدف
نحوه انتخاب منبع زندہ: برای انتخاب منبع زنده سرویس اسرائیل روش بسیار عالی در پیش گرفته است و به نظر می رسد چنانچه تصویب فرمایند این روش در سرویس اطلاعاتی ایران نیز پیاده گردد بسیار مفید خواهد بود (توضیحا به عرض می رسد در حال حاضر روش ساواک تقریبا بمانند روش سرویس مقابل می باشد لیکن تشکیل پرونده خاصی برای هر منطقه که به نام گزارش زمینه اطلاعاتی نامیده می شود اجرا نمی شود. در صورتی که این پرونده بهترین راهنما و هدایت کننده برای رهبر عملیات در امر پوشاندن مناطق تحت مسئولیت خود می باشد، گزارش زمینه اطلاعاتی و یا پرونده روشن کننده خط مشی رهبر عملیات از سوابق و مدارک زیر تشکیل می شود:
1 - اطلاعاتی درباره اوضاع جغرافیایی طبیعی، انسانی و اقتصادی منطقه
2 - شناسایی جمعیت منطقه از نظر خصوصیات و آداب و سنن، عشیره ای
3 - بررسی و درج روابط بین طایفه ها، عشیره ها در گذشته و حال، تعیین وجود اختلافات و صمیمیت بین عشیره ها و طوایف و حتی بررسی اینکه احتمالا در آینده قدرت در دست کدام طایفه یا عشیره خواهد بود.
4 - تعیین مشاغل اهالی آن منطقه
5 - تهیه لیستی از اسامی کارمندان، کدخدایان، آموزگاران منطقه به منظور مراجعه و اخذ اطلاعات لازم در أوضاع جغرافیایی - مشاغلی، خصوصیات عشیره ای و انسانی محیط
6 - طبقه بندی نوع فعالیتهای موجود در منطقه
7 - طبقه بندی حدود سنی افراد فعال در اهداف آن منطقه در گذشته و حال
8 - تعیین حرفه افراد فعال به منظور بهره گیری در تعیین و انتخاب منبع در محل های مختلف
9 - تهیه جدول پوشش منطقه از نظر منابع(تعیین تعداد منابع مورد نیاز در محل ها و حرفه های مختلف) و اینکه چه تعداد منابع در کدام هدف و یا در کدام گروه و دسته و جمعیتی لازم است.
10 – تهیه جدول کمک کننده در انتخاب بهترین کاندیدا.
پس از تکمیل جدول راهنمای انتخاب کاندیدا، با یک بررسی اجمالی معلوم می شود کدام کاندیدا بیشتر می تواند از نظر همکاری مفید واقع شود. به طور مثال در یک آبادی مرزی کسی که تردد غیرمجاز دارد و یا به امر قاچاق اشتغال می ورزد و یکی از بستگانش متواری و به گروههای مخالف پیوسته است بهترین کاندیدا در بین سایرین خواهد بود. بدیهی است به دنبال تهیه و تکمیل جدول فوق و انتخاب مرحله تحقیق شروع می شود و رهبر عملیات وظیفه دارد تحقیقات همه جانبه ای از جهات مختلف درباره کاندیداها اعمال نماید تا در صورت مثبت بودن پاسخ سؤالات قابل طرح درباره خصوصیات کاندیدا به مرحله اجرا درآید.
توضیح:
به دنبال بحث و سؤالاتی که درباره تعداد و کیفیت پوشش مناطق و علت تردد آشکار و علنی رهبر عملیات به صحنه و ملاقات با ساکنین آن به عمل آمد پاسخ دادند به علت تراکم جمعیت و یا وسعت مناطق شهری ما سعی کرده ایم یک حالت روانی در بین مردم ایجاد کنیم که همه تصور کنند شخص دیگری منبع دستگاه است در صورتی که عملاً چنین نیست و ما فاقد چنین حالتی و امکاناتی هستیم ولی آنچه ... همین مسأله در به وجود آوردن آرامش و امنیت در مناطق کمک می کند و بهتر است این حالت در مردم اشاعه داده شود که تمام تصور کنند هر کدام از دوستان و معاشرین آنها برای دستگاه اطلاعات جمع آوری خبر می کند، همچنین اضافه نمود که ما به مردم تفهیم کرده ایم که اگر کار خلاف نکنند هستند و دولت و دستگاه کاری به کار آنها ندارد ولی اگر مرتکب خلاف بشوند به شدت تنبیه خواهند شد.
جلسات بعدی : بحثهایی درباره :
عملیات تروریستی و سازمان چریکهای فلسطینی که شامل تاریخچه گروههای منشعب از گروه الفتح، سازمان کا.گ.ب و جی.آر.یو (دو دستگاه اطلاعاتی شوروی) و اینکه اکثر کارمندان و پرسنل وابسته های نظامی و اعضای سفارت و کنسولگری ها در کشورهای مختلف عضو دو سرویس اطلاعاتی فوق می باشند و هر یک از این افراد در کشوری که مأمور خدمت هستند، مأموریتهایی را به نفع سرویس های خود کا.گ.ب و جی.آر.ی انجام می دهند... شد که کلیه مطالب مطروحه در ادارات کل سوم و هشتم موجود است و مطلب جدیدی را به آنها اضافه کردند لذا از عنوان مشروح آنها خودداری شد. استحضارا به عرض می رساند در موقعیتهای مختلفی که خارج از کلاس به دست آمد و با مدیرکل آموزش به طور دوستانه بحث شد مطالبی بشرح زیر بهره کشی گردید :
س - در مورد کیفیت و نحوه در اختیار گرفتن پرسنل برای سرویس اسرائیل سؤال شد.
ج - در پاسخ اظهار داشت در کشور ما سرویس اطلاعاتی برای تأمین پرسنل مربوط با محظورات قابل توجهی روبرو نیست، چون افرادی را داریم که فوق لیسانس در رشته حقوق بوده و اجازه وکالت گرفته اند معهذا راسا به منظور انجام دین خود به کشورش تقاضای استخدام در سرویس می کند که پس از بررسی اقدام می شود. همچنین اضافه نمود از افسران جوان با بررسیهای لازم و تبادل نظر با مسئولین ارتش افراد واجد شرایطی را انتخاب می کنیم و به سرویس دعوت می شوند. پس از ورود به خدمت سرویس و ارزیابی روی فرد فرد آنها، آن تعدادی که استعداد کافی دارند به هزینه سرویس به دانشگاه معرفی تا در رشته علوم اجتماعی به اخذ لیسانس (حداقل مدرک تحصیلی) نائل شوند و سپس تعهد اخذ می گردد که حداقل ده سال در خدمت سرویس باشند، ضمنا با شرایطی که دولت اسرائیل و ملت اسرائیل با آن روبرو هستند، مردم متوجه شده اند که برای حفظ موجودیت خود باید به هر ترتیبی که میسر است فداکاری کنند.
نظریه و پیشنهاد:
۱- با استحضار به کمبود پرسنل عملیاتی در کادر عملیاتی ساواک چنانچه ترتیبی اتخاذ فرمایند که از بین دانشجویان و حتی دانش آموزان دبیرستان نظام و دانشکده افسری با بررسی های همه جانبه افراد واجد شرایطی نشان، انتخاب و در خدمت سرویس گرفته شوند، و به هزینه سرویس در یکی از رشته های مورد نیاز به تحصیل اشتغال و تعهد اخذ گردد که در خاتمه تحصیل و اخذ درجه لیسانس به خدمت سرویس در آیند. منتهی از نظر روش تکلیف کارمند و ارتش شاهنشاهی از همان لحظه ورود به دانشکده از کسوت سربازی خارج شوند و از نیروی زمینی شاهنشاهی کسر گردند، بتوان ضمن پوشاندن دانشگاهها از این طریق نیز در رفع کسری پرسنل موفق شد.
۲- چنانچه سیاست کلی بر این است که با اعزام گروه هایی از سرویس اطلاعاتی کشور شاهنشاهی ایران به سرویس مقابل و ایجاد تفاهم و صمیمیت بیشتر بشود مدت تعیین شده (یک هفته) که دو روز آن هم برای رفت و برگشت اختصتص داده می‌شود کافی به نظر می‌رسد. لیکن در صورتی که اراده عالی براین است که واقعا اخبار و اطلاعات و تبادل تجارب حرفه ای بشود مدت تعیین شده کافی نبوده و بهره جالبی بدست نمی آید. پیشنهاد می نماید در صورت تصویب زمان دوره در آینده حداقل به ۲۱ روز (سه هفته) افزایش یابد.
۳- به علت کوتاه بودن زمان، سرویس مقابل در اکثر موضوعات و مطالب طرح شده صرفا به ارائه تیتر مطالب و شرح مختصری اکتفا می نمود و اگر بحثی پیش می آمد امکان نتیجه گیری عالی و منطقی که هر دو سرویس را راضی نماید عملی نبود، لازم به یادآوری می داند که طی دوره اخیر حضور بیش از ۸ ساعت روزانه در سر کلاس و ارائه علاقه مندی و رعایت ضوابط کلاس و انضباط کامل از طرف افراد اعزامی از ایران سعی می شد حداکثر بهره از جلسات گرفته شود.
۴- در بررسی کلی روی گروه اعزامی ۶ نفری از ساواک به سرویس اطلاعاتی اسرائیل و موضوعات طرح شده و همچنین بحثهایی که پیش آمده چنین استنباط گردید که اطلاعات و تجارب سرویس خودی کمتر از سرویس مقابل نیست به طوری که طی چند جلسه بحث عملیاتی نظریات ما را با خوشرویی پذیرفتند، و آنچه که مسلم است دوره مذکور مفید بود.
۵ - نحوه برخورد، رفتار، منش و پذیرایی پرسنل شرکت کننده از سرویس اسرائیل در سمینار بسیار دوستانه و خوب بوده است و سعی داشتند رضایت افراد گروه را جلب کنند.
ارشد گروه اعزامی به کشور اسرائیل
سرگرد هدایت امین عشقی

منبع:اتفاقات تاریخی به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ج 2، بهار 1394، ص 306 تا 313

باشکوه‌ترین رفراندوم تاریخ معاصر ایران

نخستین خیابان آسفالته ایران

نامه اي بدون نقطه در زمان قاجار

قدیمی‌ترین خاستگاه تمدن بشری در نزدیکی کاشان

سندی از همکاری موساد با ساواک

دفتر «سیا» در داخل «حزب ایران نوین»

خاطراتی که با رضاخان دارم

تاریخ ایران در کتب درسی کشورهای دیگر

نقد كتاب
«اقتدار گرایی ایرانی در عهد قاجار»