| نگاهی به نشست تخصصی «تاریخ نگاری نوین در ایران» | در مراسم افتتاحیه این کنگره «علی محمد ولوی» استاد تاریخ دانشگاه الزهرا(س)، «احسان اشراقی» استاد تاریخ دانشگاه تهران، «الهیار خلعتبری» استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی و «ناصر تکمیل همایون» استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به سخنرانی پرداختند.
بخش نخست در نوبت صبح و دو بخش دیگر در بعدازظهر در محورهای «شخصیت های موثر در جریان تاریخ نگاری نوین در ایران»، «روش، سبک و اسلوب در تاریخ نگاری نوین» و «ساختار آموزش در تاریخ نگاری نوین» برگزار شد.
تاریخ نگاری زن با تاکید بر تاریخ نگاری هما ناطق
«منصوره اتحادیه» استاد تاریخ دانشگاه تهران به بررسی «تاریخ نگاری زن با تاکید بر تاریخ نگاری هما ناطق» در ایران پرداخت و بیان کرد: هما ناطق از نظر روش تاریخ نگاری و از جهت سیاسی شخصیتی بحث برانگیز بوده است. در دهه 1340تا 1350خورشیدی تاریخ نگاری در ایران به واسطه بازگشت گروهی از تاریخ نگاران ایرانی از غرب، دچار یک تحول شده بود که چندین زن هم در میان آنها وجود داشتند. هما ناطق و شیرین بیانی از فرانسه، فرشته نورایی از آمریکا و بنده(منصوره اتحادیه) که از اسکاتلند بازگشته بودیم و در گروه تاریخ دانشگاه تهران تدریس می کردیم. هما ناطق در دوران پیش از انقلاب اسلامی در دانشگاه تهران میان دانشجویان از محبوبیت برخوردار بود؛ زیرا با شهامت تمام از عقاید خود دفاع کرد و با بیانی انتقادآمیز که در آن زمان بی سابقه بود، سخن گفت. وی به دلیل تحصیل در فرانسه از روش تاریخ نگاران فرانسوی پیروی کرد و اعتقاد داشت، تاریخ نگاری استوار باید متکی بر دانش و به یاری اسناد باشد و به داوری، پیش داوری، ارزش گذاری و قضاوت نپردازد.
هما ناطق رساله دکتری خود را درباره «احوال و اندیشه سیدجمال الدین اسدآبادی» ارائه داد، هر چند موضوع رساله در ارتباط با فردی مذهبی بود، اما نویسنده رساله به اصول تاریخ نگاری حرفه ای وفادار ماند و رساله ای به دور از تعصب نوشت. وی بعدها در تاریخ نگاری خود راه بی طرفی در تاریخ را رها کرد و در نوشته های اخیر او، علاقه های شخصی و فرضیه های مورخ حضوری پر رنگ دارد.
خاطراتی از زریاب خوئی
«محمدتقی امامی خویی» استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به زندگی علمی و شخصیت اخلاقی «عباس زریاب خوئی»، از او به عنوان یکی از تاریخ نگاران معاصر نام برد و بیان کرد: زریاب خوئی در علم و ادب همچون دریا بود، اما دریایی که هیچ گاه زمانه و زمان اجازه ندادند که بتوان از این شخصیت به اندازه کافی استفاده کرد.
این استاد تاریخ در ادامه درباره تاریخ و نیاز جامعه به این علم گفت: تا تاریخ یک جامعه به شکل درست نوشته نشود آن جامعه هویت پیدا نخواهد کرد و همیشه بازیچه دست قدرت های دیگر خواهد شد؛ همانگونه که اکنون خاورمیانه در سده 21 میلادی بازیچه دست قدرت های بزرگ شده است. بنابراین آگاهی لازمه جامعه محسوب می شود و این امر با تاریخ و تاریخ نگاری بدست می آید، البته تاریخی که خوب نوشته شود و «انجمن تاریخ» می تواند در این راه موثر واقع شود و در ایران این انجمن به همت «علی محمد ولوی» و «صادق آینه وند» بنیانگذاری شد.
محمدتقی امامی خویی در پایان سخنان خود با اشاره به دانش عباس زریاب خوئی اظهار داشت: وی در حوزه علمیه قم از محضر استادان بزرگی همچون امام خمینی، سید احمد خسروشاهی، سیدتقی خوانساری و چند تن دیگر کسب فیض کرد.
تاریخ نگاری باستانی پاریزی
«سیمین فصیحی» استاد تاریخ دانشگاه الزهرا(س)، به «تاریخ نگاری محمدابراهیم باستانی پاریزی» پرداخت و گفت: باستانی پاریزی درباره تاریخ گفته است که تاریخ علم یک بار مصرف نیست و در حال تحول است؛ بنابراین همیشه قابل مطالعه خواهد بود.
استاد تاریخ دانشگاه الزهرا(س) بیان داشت: محمدابراهیم باستانی پاریزی اهمیت زیادی در تاریخ نگاری معاصر ایران دارد و حذف وی از تاریخ نگاری آسیب بزرگی به تاریخ و تاریخ نگاری خواهد زد. او در موضوع شناسی، انتخاب منابع و سبک نگارش روشی خاص داشت، هر چند که در دانشگاه به امر آموزش پرداخت و به مقام استادی رسید، اما در خارج از دانشگاه شهرت بیشتری پیدا کرد.
دیدگاه محمدابراهیم باستانی پاریزی به تاریخ یک نگاه فراتاریخی بود و در عین حال که تاریخ را مشیت الهی می دانست اما منکر روابط علت و معلولی نبود. تاریخ و نگاه او در واقع فراخوان گذشته در زمان حال بود و اهمیت تاریخ برای وی نماینگر وصف حال و مبین دنیای معاصر محسوب می شد و اعتقاد داشت اگر تاریخ نتواند مشکلی از مردم و جامعه حل کند بی فایده خواهد بود. وی با این نگرش به تاریخ مردم فهم، روی آورد و اینگونه تاریخ را به میان مردم برد و تنها در قالب نظام دانشگاهی باقی نماند و این کار را با آگاهی به ضرورت تاریخ انجام می داد.
سیمین فصیحی در پایان سخنان خود گفت: ویژگی تاریخ نگاری محمدابراهیم باستانی پاریزی خاص بود، تاریخی که او نوشت منبع هویت فرهنگی بود و انبوهی از داده های اجتماعی را در تاریخ نگاری خود جای داد. آن چیزی که برای او مهم بود، قضاوت مردم بود؛ تلاش کرد تا خودآگاهی مردم را نسبت به تاریخ افزایش دهد. باستانی پاریزی می گوید نگارش تاریخ ممکن نیست مگر اینکه تاریخ را از برج ها و کاخ ها به خانه های گلی، چپرها و سیاه چادرهای عشایر این مملکت نقل مکان کند، در آن صورت شاید تاریخ نگاری ما بتواند راهی به ده ببرد و شاید بشود تحول های اجتماعی سده ها و هزاره های این سرزمین عشیره نشین را به صورت قانون علوم اجتماعی درآورد.
تاریخ نگاری صادق آینه وند
«پروین ترکمنی آذر» استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، درباره «تاریخ نگاری آینه وند» اظهار کرد: وی معتقد است که اسلام، تصویر تاریخی واضحی را از هستی و آغاز خلقت تا پایان نشان می دهد. در نگاه ما عنصرهای مهم هستی انسان و جامعه هستند و از دیدگاه اسلام، انسان دارای وحدت است و همانطور که همه بشر مورد خطاب اسلام به شمار می رود، تمامی آنها نیز در ظهور و بروز حادثه های تاریخی دارای مسئولیت هستند. حرکت جامعه در جهت نجات بشر و انسانیت و بیرون آوردن ملت ها از ظلمت و جاهلیت و سپس هدایت به طرف اسلام به عهده انبیاء است.
در نگاه صادق آینه وند تاریخ اسلام یک تاریخ پیوسته است و پیامبر اسلام(ص) رسالت خود را با هماهنگی تقدیر، سنت، هستی و طرح آزادگی انسانیت از شرک و ستم به انجام رساندند، زیرا بدون ارتباط مستمر میان جهان حاضر و جهان غیب هیچ گاه نمی توان نهضتی الهی انجام داد. در اینجا به صورت دقیق تفکر کلامی صادق آینه وند مطرح می شود.
استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه بیان داشت: در نگاه صادق آینه وند، رهبری در جامعه اسلامی ستون اصلی به حساب می آید به همین سبب با توجه به تغییر و تحول رهبری و رهبریت جامعه اسلامی با تکیه بر نبوت امامت و ولایت، تاریخ سیاسی اسلام را بررسی می کند.
او معتقد است که اگر تاریخ اسلام بر محور رهبری مطالعه شود، رهنمودی برای مسلمانان امروزی به شمار می آید. در واقع شناخت گذشته برای آشنایی و هماهنگ شدن با اراده الهی در تاریخ لازم و واجب است و در نگاه او تاریخ بیان حرکت امت در دفاع از امام به شمار می رود.
رویکردهای عقلانی در تاریخ نگاری پیشامشروطگی
«محمد سلماسی زاده» استاد تاریخ دانشگاه تبریز، درباره «رویکردهای عقلانی در تاریخ نگاری پیشامشروطگی(مطالعه موردی کتاب مملکت شمس طالع یا دولت ژاپون)» اظهار داشت: وقایع نگاری، رویکردی غالب در تاریخ نگاری ایران تا دوران پیشامشروطگی بوده است اما در این دوره برخی از مورخان با گذر از تئوری های جبری گرایانه، مشیت الهی و نخبه گرایی به دنبال کشف علت رویدادها و پدیده های تاریخی و جایگزینی تبیین و تفسیر به جای نقل های روایی و کسالت بار بودند.
این مورخان با تأثیرپذیری از روش های مرسوم در علوم نوین، رویکرد متفاوتی به تاریخ نگاری ارائه کردند که شامل تبیین های عقلانی و متکی بر دلیل ها و نه علت ها و فهم و تفسیر مدل واره ای از تاریخ بود. این گروه از تاریخ نگاران در آثار خود بر موضوع های مهمی همچون «ترقی» و «پیشرفت» و مدل های آن تمرکز کردند. یکی از این مدل ها کشور ژاپن بود. مورخان این عصر تلاش کردند با مطالعه تاریخ این کشور و ارائه تبیین های عقلانی از دلیل های پیشرفت و ترقی ژاپن سهمی در جنبش ترقی خواهی عصر خود داشته باشند.
بازشناسی مبانی مشترک نظری و ساختاری در رسانه های شنیداری و تاریخ شفاهی
«ویدا همراز» استاد دانشگاه صدا و سیما، به «بازشناسی مبانی مشترک نظری و ساختاری در رسانه های شنیداری و تاریخ شفاهی» پرداخت و گفت: برپایه یک سنت دیرپا، تاریخ نگاران به طور کلی نتیجه های تحقیق های خود را به صورت مکتوب به جامعه ارائه می کنند و دستاوردهای مبتنی بر تاریخ شفاهی نیز تاکنون در ایران مورد تأثیر این سنت بوده است. اما نکته ای که فراموش شده این بوده که تاریخ شفاهی به لحاظ نظری و ساختاری با رسانه های مبتنی بر صوت، وجوه مشترک بسیار دارد و این دو در مرحله های مختلف تولید و سپس انتشار اثر می توانند به یکدیگر یاری برسانند.
دشواره اعتبار علم تاریخ و تبارشناسی
«زهیر صیامیان» استاد تاریخ دانشگاه شهید بهشتی، درباره «دشواره اعتبار علم تاریخ و تبارشناسی ذهنیت دو جایگاهی در تاریخ نگاری معاصر ایران، اهمیت مساله و ضرورت مباحثه»، گفت: یکی از مهمترین دشواره های جامعه دانشگاهی، در دوران کنونی، بحران اعتبار علمی است که در تاریخ نگاری آکادمیک ایرانی تولید می شود. به این معنی که مساله اعتبار معرفتی که به واقعیت گذشته جامعه های انسانی اشاره دارد، هم در جامعه علمی تاریخ و هم در رشته های علوم انسانی به چالش کشیده می شود. دانش تاریخ در آکادمی در دوران معاصر و پس از رویارویی تمدن با دانش تاریخ مدرنیته غربی پدید آمد و علم تازه تاریخ برآیند این تجربه به شمار می رود، در عین حال که این دانش در سنت ایرانی اسلامی نیز مستقر و در حال تولید علم بوده است.
وی در ادامه یادآور شد: وضعیت تازه جامعه ایرانی در این مواجهه تمدنی، موقعیتی را پدید آورد که ذیل مفهوم تجربه «تجدد ایرانی» قابل فهم است. ترجمه میان فرهنگی به واسطه اقتباس انتقال، مونتاژ و تفسیر نظام دانش مدرن در تجربه تجدد ایرانی منجر به بازخوانی نظام علم تاریخ یعنی زمان تاریخی، واقعیت تاریخی و شناخت تاریخی به شکلی تعریف شدند که امکان حضور مفهوم «تاریخ مندی» را در معرفت تولید شده در این نظام دانش سلب می کرده است و می کند. بنابراین ضرورت دارد که خود دانش تاریخ تازه ایرانی به صورت انتظام بخش به مفهوم ها و معرفت تولیدشده در آن، مورد بررسی تاریخی به شکلی تاریخ مند قرار گیرد.
تحول گفتمان تاریخ نگاری در مشروطیت
«فرحناز عزیزی» پژوهشگر تاریخ با اشاره به «تحول گفتمان تاریخ نگاری در دوره مشروطیت» گفت: انقلاب مشروطه مهم ترین تحول در نوع خود در تاریخ ایران است، که بر تمام حوزه های فکری و عملی جامعه تأثیرهای عمیقی بر جای گذاشت.
در این دوره در پی ارتباط بیشتر با غرب و ورود اندیشه های نوین، دگرگونی هایی در ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه به وجود آمد. تاریخ نگاری نیز به عنوان یکی از مهمترین حوزه های فرهنگی تحول یافت و از دوره های پیش جدا شد. البته آشنایی با تاریخ نگاری نوین از میانه های عصر ناصری آغاز شده بود. در دوره قاجار، مورخان به شیوه سنتی تاریخ نگاری انتقاد کردند و روش های نوین غربی را در این مقوله دنبال کردند، اما این روند در میان مورخان به طور کامل دنبال نشد، در دوره مشروطه در پی شناخت بیشتر مورخان با اندیشه های تاریخ نگاری غرب تحول هایی هم در بینش و روش تاریخ نگاری آنها ایجاد شد و زمینه های علمی شدن تاریخ نگاری و شکل گیری گفتمان های جدید در عرصه فهم تاریخ و تاریخ نگاری ایجاد شد.
تحلیل طرح روی جلدها و سیر تحول آن
«علیرضا مولایی توانی» استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی درباره «تحلیل طرح روی جلدها و سیر تحول آن در کتاب های تاریخ معاصر دبیرستان»، گفت: کتاب های درسی یکی از رسانه های کارآمد و اثربخشی آموزشی محسوب می شوند و در فرآیند یادگیری به شکل ابزار آموزشی از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند، زیرا فعالیت و تجربه های آموزشی با راهنمایی معلم و مشارکت دانش آموزان بر محور کتاب های درسی سازماندهی می شود.
وی در ادامه اظهار داشت: یکی از اجزای اصلی کتاب های درسی جلد و پوشش ظاهری آنها است که ارتباط نخستین مخاطبان با این آثار مانند هر کتاب دیگری در درجه اول بر مبنای طرح جلد آنها صورت می گیرد و به نوعی جلدها بسته بندی این محصول های فرهنگی و آموزشی محسوب می شوند.
البته در ایران کمتر اصل های زیباشناختی و معرفت شناختی در طراحی جلد کتاب ها مورد توجه قرار گرفته است. هر چند باید گفت که کتاب های تاریخ از یک طرف نقش مهمی در انتقال هویت فرهنگی و تاریخی به آیندگان دارند و از طرف دیگر باعث تامل و نزدیکی بیشتر دانش آموزان با برهه های تاریخی و نیازهای سنی و هویتی آنان می شود.
تاریخ نگاری درسی در عصر ناصری و مظفری
«محمدرضا عسکرانی» استاد تاریخ دانشگاه پیام نور شاهین شهر، درباره «تاریخ نگاری درسی در عصر ناصری و مظفری و تاثیر آن بر نهضت مشروطیت ایران(1264 تا 1324 ق)» بیان داشت: در دوران ناصرالدین شاه فعالیت هایی برای نوسازی نظام آموزشی ایران صورت گرفت که گشایش دارالفنون یکی از این تکاپوها است. بازنگری در شیوه های آموزش سنتی، تغییر در محتوای آموزشی را نیز در پی داشت و به ویژه در دوره مظفرالدین شاه کتاب هایی برای تدریس تاریخ نوشته شد. محتوای این آثار درسی نشان می دهد که برخی از پایه گذاران نظام نوین آموزشی بر تاریخ باستانی ایران تاکید کرده اند.
وی در ادامه سخنان خود با توصیف تاریخی روند تدوین کتاب های درسی تاریخ در دوره ناصری و مظفری، با استفاده از محتوای روزنامه های تاریخی، خاطره ها و دیگر منابع دسته اول را مورد بررسی قرار داد.
میزان علاقه دانش آموزان به درس تاریخ
«نورالله پهلوان» مدرس دانشگاه علمی و کاربردی مازندران، به بررسی «میزان علاقه دانش آموزان به درس تاریخ و نقش عوامل گوناگون در ایجاد این علاقه» پرداخت و اظهار داشت: در زمینه ضرورت درس تاریخ و اهمیتی که جامعه های گوناگون به آموزش آن می دهند، مطالب فراوانی در منابع گوناگون آمده و از زبان افراد بسیاری شنیده شده است.
درباره میزان علاقه دانش آموزان به درس تاریخ در مدرسه های ایران باید گفت که دانش آموزان خواهان جمع آوری و ارائه مطالب به جای کتاب از طرف معلم های خود هستند و نسبت به رسانه های دیداری، بهتر از نوشتاری، روی خوش و اقبال نشان می دهند، آنان به گفته های دبیران خود اعتماد کامل دارند و به همین دلیل تأثیر رسانه های گوناگون کمتر از معلمان آن ها است. با این حال از انتخاب این رشته به عنوان شغل آینده گریزان هستند.
در پایان جلسه، پرسش هایی از طرف حاضران مطرح شد که کارشناسان به آنها پاسخ دادند.منبع:ایرنا | این مطلب تاکنون 3202 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|