ضياء كاظمي ازديني
پيشگفتار
سوءاستفاده از قدرت در جمع مال و ثروت، خصلت شوم و ناپسندي بود كه از دربار پهلوي به وابستگان و اطرافيان تا مسئولين ارگان‌هاي مختلف سرايت كرده بود. نمونه اسناد و مداركي كه از سفارت آمريكا به دست ملت ايران افتاد، نشان مي‌دهد كه آمريكائي‌ها، كاملاً در جريان فساد گسترده رژيم، قرار داشته‌اند. به عنوان مثال به موارد ذيل توجه كنيد:
«علاقه اشرف پهلوي به تجارت و فعاليت‌هاي بازرگاني كه اغلب از مرز «تجاوز از قانون» مي‌گذشت، همچنان شديد است. وي هرگز در استفاده از نفوذ كلام خود، در فراهم كردن قراردادهاي دولتي براي دوستان و آشنايان كه بخواهند «اجرتي بپردازند» ترديد نكرده است.»
«گزارشي در اوايل سال‌هاي دهه 1950 اظهار مي‌دارد كه شاه فكر مي‌كند، اقدامات تجاري اشرف تا زماني كه وي (شاه) نفوذ خود را براي بعضي اقدامات جاري اشرف به كار نگيرد، مانعي ندارد. در مقطعي ديگر، مدير يكي از بانك‌هاي ايران به كارمند سفارت گفت كه وي بعضي از اقدامات تجاري اشرف را كه وي (اشرف) را در موقعيت ناپسنديده‌اي قرار مي‌دهد، به نظر شاه رساند. شاه صرفاً مسئله را بي‌اهميت تلقي كرد.
شهرام فرزند اشرف در بعضي موارد، جاي پاي مادرش را دنبال مي‌كرد. وي به طور وسيع و نامطلوبي در تهران به عنوان معامله‌گر زرنگ، شهرت دارد و حدود بيست شركت، شامل ترابري، كلوپ‌هاي شبانه، ساختماني و تبليغاتي و... بخش عمده‌اي از دارايي‌هاي وي را در خود جاي داده است.»
شاهزاده شمس خواهر بزرگ شاه، مانند بقيه خاندان سلطنتي منافع معتنابهي در تجارت دارد. شمس سالها وجوهات سرمايه‌گذاري حبيب ثابت (ثابت پاسال) برجسته‌ترين تاجر (بهائي) تهران را فراهم مي‌كرد. جديدترين طرح وي يك شهر نمونه در غرب تهران است. وي در آنجا مشغول بناي يك قصر است. چندين شركت ساختماني كه وي در آنها منفعت دارد بر روي اين طرح كار مي‌كنند.
فسادي كه در دربار وجود داشت، حقيقتاً ابعاد وحشتناكي به خود گرفته است. برادران و خواهران شاه، به خاطر واسطگي براي عقد قرارداد بين دولت ايران و شركت‌هايي كه گاه خودشان نيز جزء سهامداران عمدة آنها بودند، حق‌العملهاي كلاني به چنگ مي‌آورند، ولي گرفتاري اصلي در اين قضيه، فقط مسئله رشوه‌خواري يا دريافت حق كميسيون توسط خانواده سلطنتي نبود، بلكه اقدامات آنها الگويي براي تقليد ديگران مي‌شد و به صورت منفي درآمده بود كه جامعه را در هر سطحي به آلودگي مي‌كشاند.
سرانجام فرياد اعتراض ملت مسلمان و شرافتمند ايران، شاه را از خواب خرگوشي بيدار كرد، ولي ديگر خيلي دير شده بود. شاه با تشكيل دولت جعفر شريف‌امامي، چنين وانمود كرد كه در صدد جبران گذشته و مبارزه با فساد است! و در نطقي راديويي ضمن ابراز به اصطلاح ندامت از عملكردش گفت: «من هم صداي انقلاب شما را شنيدم». اما چه كسي باور مي‌كرد؟ مردم با هدايت و رهبري مرجعيت ديني و مجتهدي جامع‌الشرايط و عميقاً آگاه، شخص شاه و خاندان سلطنتي را منشأ تمام فسادها و تباهي‌ها مي‌شناختند. مردم به حق معتقد بودند كه ماهيت رژيم، با فساد آميخته است. انتخاب نخست‌وزيري چون جعفر شريف‌امامي كه سرپرستي قمارخانه‌هاي بزرگ سلطنتي را در مقام عالي‌ترين مسئول بنياد پهلوي به عهده داشته و در تمام مفاسد مالي بنياد متهم به نظارت و سرپرستي بود نيز نتوانست طوفان انقلاب مردم ايران را خاموش سازد و مردم واقعاً ماهيت پر از مكر و نيرنگ رژيم را شناخته بودند و انتخاب نخست‌وزيران متعدد در اين دوره نيز نتوانست پيروزي ملت ايران را به عقب بيندازد. لذا مي‌بينيم كه دودمان پهلوي در 22/11/1357 براي هميشه از اين كشور برچيده شد.
مبناي ثروت شاه و خانواده‌اش را املاك و مستغلات تشكيل مي‌دادند كه رضاخان قزاق به زور سرنيزه، دوز و كلك و زورگويي از طريق غصب املاك شخصي يا دهات خالصه به مالكيت دولت درآمد و تعدادي از آنان نيز به صاحبان اوليه‌شان بازگردانده شد. ولي ديري نپاييد كه محمدرضا پهلوي در اولين فرصت سركوب جنبش آزادي‌خواهانه و ضداستعماري مردم در سال 1328 ماده واحده‌اي از مجلس گذراند كه اين املاك را مجدداً به مالكيت وي بازمي‌گرداند. وي براي سرپوش گذاردن روي اين قضيه مجدد موقوفه‌اي درست كرد و به اصطلاح املاك را وقف امور خيريه نمود.(1)
در سال 1329 در دوران اوج‌گيري مجدد جنبش ضداستبدادي و ضداستعماري، شاه كوشيد تا املاك را بفروشد و به همين منظور بانك عمران را تشكيل داد. ناگفته نماند كه سرمايه يك ميليون دلاري بانك از طريق پانصدهزار دلار كمك ترومن، دويست و پنجاه هزار دلار كمك كمپاني فورد و پنجاه هزار دلار پرداخت اداره املاك تأمين گشت. دولت دكتر مصدق اين نقشه دربار را خنثي نموده و املاك را مجدداً به دولت منتقل ساخت ولي در همين حال متعهد شد كه ساليانه مبلغ 60 ميليون ريال به دربار بپردازد.(2)
با كودتاي 28 مرداد ورق عوض شد و همزمان با الغاء بسياري از دستاوردهاي جنبش، املاك نيز مجدداً به شاه تعلق يافت و در اين زمان املاك سلطنتي عبارت بود از 1277 ده كه تماماً و 706 ده كه قسمتي از آن متعلق به شاه بود به اضافه 1975 مرتع و مشاعاً 2281 قطعه مستغلات.(3)
اين املاك به طور عمده در استان‌هاي ساحلي درياي خزر، قسمتي در كرمانشاه و قسمتي نيز در خراسان قرار داشت و درآمد ساليانه آنها 88 ميليون ريال تخمين زده مي‌شد. شاه كه با يك بار تجربه آموخته بود املاك بزرگ از دست رفتني هستند و نيز براي اجراي نقشة آمريكايي‌ها در مورد فروش زمين به دهقانان و اشاعه مناسبات سرمايه‌داري در ده، به فروش قسمتي از املاك خود ادامه داد. به قول دكتر وليان 517 ده به مساحت 200 هكتار به دهقانان – و البته به بهاي گزاف – فروخته شد. دهقانان مجبور بودند مجموعاً 120 ميليون تومان به بانك عمران، كه مأمور جمع‌آوري اقساط زمين بود بپردازند.(4)
به هر رو، در فروردين ماه 1341 فروش املاك سلطنتي به دهقانان خاتمه يافته اعلام شد. ولي در سال 1345 روزنامه اطلاعات خبر از واگذاري 589 ده و مزرعه از املاك سلطنتي به سازمان اصلاحات ارضي براي فروش و پرداخت بهاي آنها به بنياد پهلوي داد (19 دي 1345) و معلوم شد كه اعلام خاتمه فروش املاك سلطنتي، دروغي بيش نبوده است. درباره فروش اين املاك ديگر هيچ‌گونه اطلاعي منتشر نشد.
اگر فرض بر اين باشد كه اين 89 ده و مزرعه هم به فروش رسيده‌اند، باز شاه مالك حدود 1000 ده از همان املاك غصب شده رضاخاني است كه محمدرضا پهلوي به زور كودتا مجدداً غصب كرده است. ناگفته نماند كه برخي از دهات به اصطلاح فروخته شده به دهقانان در واقع به خواهران و برادران شاه داده شده بود. به عنوان مثال حدود 3700 هكتار زمين‌هاي دشت‌ناز در 20 كيلومتري شمال شرق ساري و به فاصله 18 كيلومتري دريا به عبدالرضا پهلوي واگذار شد.(5)
اراضي وسيعي بين گنبدكاووس و كلاله را عليرضا برادرشاه به زور از مردم گرفته بود. غلامرضا برادر ديگر شاه در ده آرزوقلعه، زميني مي‌خرد و سپس آب را روي اراضي ديگر مي‌بندد و صاحبان آنها را به واگذاري اراضي خود وامي‌دارد.
غلامرضا همچنين، «آرزو» و «بگورد» سيرجان را صاحب شد. منطقه وسيعي در آذربايجان شرقي شكارگاه سلطنتي اعلام مي‌شود و ساكنان دهات آن منطقه از جمله گل‌خرج، مي‌كرد، شاه مار، كليه داغي، مركن، سياباز، شجاع‌باز كه بيش از ده هزار نفر بودند از آنجا رانده مي‌شوند.(6)
منبع ديگر ثروت شاه و خانواده‌اش خزانه دولتي است. به نظر شاه درآمدهاي شركت نفت، خزانه بانك ملي و غيره همه ملك شخصي اوست و به راستي هم او هر چقدر بخواهد از آنها مي‌گيرد و به هر كس كه خواست بذل و بخشش مي‌‌كند. چندين سال پيش به علت تضادهاي دروني هيأت حاكمه اسنادي فاش شد كه مجله (نيشن) در تاريخ 12 آوريل 1965 آن را مبناي مقاله‌اي تحت عنوان «راز بيليون دلار» قرار داد. در زير برخي از دريافت‌ها و پرداخت‌هايي را كه از حساب شماره 20-214895 بنياد پهلوي در اتحاديه بانك سوئيس، ژنو استخراج شده‌اند، و در مقاله فوق‌الذكر با ذكر تاريخ صدور چك و زمان واريز شده به حساب قيد گشته‌اند، مي‌آوريم. دريافت‌هاي بنياد پهلوي از: شركت ملي نفت ايران 20 ميليون دلار، سازمان برنامه 10 ميليون دلار، وزارت دارايي 25 ميليون دلار، محمدرضا پهلوي 55 ميليون دلار، اشرف پهلوي 6 ميليون دلار، ديگر پهلوي‌ها 15 ميليون دلار.
ناگفته نماند كه اين مقادير تنها طي دو سال و اندي (1960 تا 1963) و فقط به يك شماره حساب بنياد پهلوي واريز و از آن برداشته شده‌اند.(7)
طي سال‌هاي پس از كودتاي 28 مرداد و به ويژه پس از افزايش درآمد نفت مبالغ كلاني به حساب‌هاي بنياد پهلوي سرازير شده و در اختيار شاه و بستگان به رژيم پهلوي قرار گرفته است.(8)
ولي سوءاستفاده‌هاي درباريان از خزانه ملي تنها به اين قبيل دريافت‌ها محدود نمي‌شود. براي مثال فرح پهلوي تحت عنوان «كارهاي عام‌المنفعه» بودجه خاصي از محل درآمدهاي نفت در اختيار داشت، كارهايي كه وظيفه دولت است و بودجه دولت كه بايد توسط سازمان‌هاي دولتي هزينه شود، به نام فرح پهلوي هزينه مي‌شود.(9)
اعضاي خاندان پهلوي در شركت‌هاي متعددي سهيم بودند و فقط نام آنها در فهرست سهامداران و يا اعضاي هيأت مديره اين شركت‌ها امتيازات فراواني داشت.
مصون بودن از تعقيب قضايي تنها امتيازي نيست كه درباريان و شركت‌هايشان از آن برخوردارند. اينگونه شركت‌ها به ندرت ماليات مي‌پردازند. بنياد پهلوي و سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي فرح و وليعهد كه اصولاً بنا به قانون مصوبه مجلسين شاه از پرداخت ماليات معاف هستند، اينگونه شركت‌ها از وام و اعتبارات ارزان دولتي استفاده مي‌كنند. به عنوان نمونه تأسيسات كيش كه بنا به گفته منصف، مديرعامل شركت عمران كيش و فرماندار آن جزيره با وام دولتي ساخته شده است، در اختيار نزديكان شاه قرار داشت.(10)
شهرام پهلوي‌نيا كه نمايندگي يك شركت سازنده دستگاه‌هاي حساب و الكترونيكي را دارد، با سوءاستفاده از قدرت خود و مادرش تعداد زيادي از اين دستگاه‌ها را به مؤسسات دولتي تحميل مي‌نمايد و تنها از قبل اين معاملات در عرض چند سال 50 ميليون دلار حق‌العمل به جيب مي‌زند.(11)
منبع ديگر ثروت سرسام‌آور خاندان پهلوي رشوه‌هاي كلاني بود كه مي‌گرفتند. شاه در هر معامله اسلحه حق حساب مي‌گرفت. او فقط در يك معامله 15 ميلياردي با شركت‌هاي اسلحه‌سازي آمريكا 5/3 ميليارد دلار رشوه گرفته است. ديگر درباريان هم از نعمت حق‌العمل معاملات اسلحه بي‌بهره نمي‌مانند. در كميسيون سناي آمريكا فاش شد كه شهرام پهلوي‌نيا در ازاي كارسازي براي شركت «نورتروپ» چند ميليون دلار وام گرفته است و نيز فاش شد كه شركت «تكسترن» مبلغ 9/2 ميليون دلار به ارتشبد خاتمي داماد شاه رشوه داده است. ناگفته نگذاريم كه دريافت رشوه فقط به معاملات اسلحه محدود نمي‌شود. در هر سفارش بزرگ دولت به خارج، حالا از خريد گندم تا شكر و... پاي درباريان و اخذ رشوه مطرح مي‌باشد. شايع است كه در معامله معروف خريد 150 هزار تن شكر به قيمت هر تن هزار دلار كه پاي معاونان وزارت بازرگاني را به دادگاه كشيد، اشرف از قرار هر تن حدود 200 دلار حق‌العمل گرفت.(12)
منبع پردرآمد ديگر درباريان قاچاق و معاملات مواد مخدر است. هر چند كه در اين مورد نيز اطلاع زيادي در دست نيست، ليكن آنچه هست براي ديدن ابعاد مسئله كافي است. در 17 نوامبر سال 1961 اشرف پهلوي در فرودگاه «سكوان ترن» ژنو، با چمداني پر از مواد مخدر (هروئين) به دام مي‌افتد، كه در اينجا محمدرضا، وارد قضيه شده، خواهر خود را از معركه نجات مي‌دهد.(13)
همين قضيه براي شخصي به نام هوشنگ دولو، رئيس دفتر شاه اتفاق افتاد و وي نيز در سپتامبر 1971 با مقادير زيادي مواد مخدر توسط پليس سوئيس شناسايي گرديد. در همين زمان شاه نيز در «سن موريتس» سوئيس حضور داشته و علي‌رغم درخواست مقامات سوئيس، هوشنگ دولو، همراه با شاه از اين كشور خارج مي‌شود. تنها شخصي به نام قريشي دستگير مي‌شود كه ايشان هم با 750 هزار دلار وجه‌الضمان آزاد مي‌گردد.(14)
درباريان در كشت ترياك به طور وسيعي دست داشتند في‌المثل دهها هكتار اراضي از سوي شاپور محمودرضا به زير كشت خشخاش رفته بود و هر سال خروارها محصول آن به بازار مي‌رفت.(15)
بنا به آمار سازمان جهاني بهداشت در سال 1970 از 18454 كيلو مواد مخدره‌اي كه در ايران توقيف شده بود تنها 329 كيلو را نابود كرده و 152 كيلو را به طور قانوني فروخته بودند، بقيه كه شامل 17973 كيلو مي‌شد، ناپديد گشت.(16)
از اين منابع درآمد بود كه شاه و خانواده‌اش زندگي تجملي و عياشي‌هاي خود را تأمين مي‌كردند. از همين منابع است كه اشرف مي‌توانست در هفته اول فروردين 1353 در يك قمارخانه در شهر «كان» تنها در يك شب 15 ميليون فرانك فرانسه ببازد.(17)
با همين منابع درآمد بود كه شاه و خانواده‌اش بزرگ‌ترين و نيرومندترين گروه سرمايه‌داري خصوصي را در ايران به وجود آورده بودند.
در ادامه براي نمونه، فهرستي از داراييها و اموال خاندان پهلوي را جهت بهتر شناختن عمق قضايا مي‌آوريم:

بانكها، شركت‌هاي بيمه و مؤسسات سرمايه‌گذاري وابسته به خاندان پهلوي
1. بانك عمران: سرمايه 4 ميليارد ريال، دارايي 110112 ميليون ريال (اسفند 56) بنياد پهلوي كليه سهام.
2. بانك ايرانشهر: سرمايه 3 ميليارد ريال، دارايي 26747 ميليون ريال (اسفند 55) بنياد پهلوي 30% سهام.
3. بانك داريوش: سرمايه 5 ميليارد ريال، دارايي 24146 ميليون ريال (اسفند 56) بنياد پهلوي سهامدار عمده.
4. بانك توسعه و سرمايه‌گذاري ايران: سرمايه 3040 ميليون ريال، دارايي 21642 ميليون ريال (اسفند 55) بنياد پهلوي جزو سهامداران.
5. بانك اعتبارات ايران: سرمايه 2 ميليارد ريال، دارايي 123458 مييون ريال، شفيق‌ها (فرزندان اشرف) سهامدار عمده.
6. بيمه ملي ايران: سرمايه 150 ميليون ريال بنياد پهلوي كليه سهام.
7. شركت عمران ترنيوال ايران: بنياد پهلوي و سه شركت خارجي سهامداران.
8. شركت سرمايه‌گذاري عمران: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
9. شركت ايرانشهر فينانس: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
10. شركت آرياليسينگ: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
11. بانك صنعتي شهريار: سازمان شاهنشاهي خدمات اجتماعي جزو سهامداران.
12. شركت بين‌المللي توسعه و عمران: سرمايه 70 ميليون ريال بنياد اشرف پهلوي و دو شركت خارجي سهامداران.
13. شركت خدمات بيمه‌اي خاورميانه: بنياد اشرف پهلوي كليه سهام.
14. مركز بين‌المللي پروژه‌هاي ايران بروزا پهلوي (زن احمدرضا) و يك شركت آلماني كليه سهام.
15. شركت پس‌انداز وام مسكن كوروش: بنياد پهلوي و خيريه فرح پهلوي جزو سهامداران.
16. شركت وام پس‌اندازان اكباتان: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
17. شركت عمران فينانسيه: مركز در ژنو براي سرمايه‌گذاري در خارج از كشور بنياد پهلوي سهامدار عمده.
18. فرست ويسكانسيس كوريورپش: بنياد پهلوي 5% سهام.

صنايع فلزي
1. شركت جنرال موتورز ايران: سرمايه 900 ميليون ريال، بنياد پهلوي اكثريت سهام
2. شركت جيپ: سرمايه 600 ميليون ريال بنياد پهلوي اكثريت سهام.
3. شركت هپگو: مونتاژ ماشين‌هاي راه‌سازي و ديگر خودروهاي سنگين، سرمايه 700 ميليون ريال، بنياد پهلوي سهامدار عمده.
4. شركت توليد شاسي و بدنه اتومبيل در ايران: سرمايه 600 ميليون ريال بنياد پهلوي و شركت آلماني تيسن كليه سهام.
5. شركت پيشتازان: مونتاژ موتورسيكلت و دوچرخه، شهناز پهلوي با مشاركت شركت هونداي ژاپن، كليه سهام.
6. شركت توليدي تيزرو: شهناز پهلوي با مشاركت شركت هونداي ژاپن، كليه سهام.
7. شركت پرشيال متال فورنر: توليد پروفيل فلزي و جراثقال سقفي سرمايه 108 ميليون ريال، پهلبدها سهامدار عمده.
8. گروه كارخانه‌هاي نورد آلومينيوم: عبدالرضا پهلوي سهامدار عمده.
9. شركت ايران – جان دير: مونتاژ تراكتور، سرمايه اوليه 700 ميليون ريال عبدالرضا پهلوي سهامدار عمده.
10. شركت كارخانجات نورد و پروفيل ساوه: منيژه پهلوي (همسر غلامرضا) سهامدار عمده
11. شركت بورد و لوله اهواز: سازمان شاهنشاهي و خدمات بنياد پهلوي جزو سهامداران.
12. شركت صنعتي ايرتراكستون: ساختن جرثقيل، اهرم و غيره، بنياد پهلوي جزو سهامداران
13. شركت ابرفو: قالب‌سازي و ريخته‌گري، بنياد پهلوي جزو سهامداران.
14. شركت داك تيران: توليد لوله‌هاي چدني بنياد پهلوي جزو سهامداران.
15. شركت آلوم پارس: توليد وسايل آلومينيومي، شمس پهلوي جزو سهامداران.

صنايع متفرقه
1. شركت بريجستون ايران: سرمايه 185 ميليون ريال، محمودرضا پهلوي با مشاركت دو شركت ژاپني سهامدار عمده.
2. شركت توليدي كيان‌تاير: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
3. شركت زگالش: ساخت آند، كاتدوالكترولو، بنياد پهلوي سهامدار عمده.
4. شركت تارابگين: ساخت انواع عايق‌هاي حرارتي و صوتي، بنياد پهلوي سهامدار عمده.
5. شركت كارخانه‌هاي مداد ايران، موقوفه آرامگاه پهلوي كليه سهام.
6. شركت لادال: توليد مواد شيميايي، بنياد پهلوي اكثريت سهام.
7. گروه صنايع كاغذ پارس: سازمان شاهنشاهي خدمات سهامدار عمده.
8. شركت حرير پارس: سازمان شاهنشاهي خدمات سهامدار عمده.
9. شركت داروپخش: سرمايه 120 ميليون ريال، داروسازي، سازمان شاهنشاهي خدمات كليه سهام.
10. شركت توليدي و صنعتي آبگينه: توليد شيشه جام با مشاركت شركت گلاوريل بلژيك، خيريه فرح پهلوي جزو سهامداران.
11. شركت شل شيميايي ايران: توليد مواد شيميايي و سموم دفع آفات نباتي با مشاركت شركت شل – هلند، شهرام پهلوي‌نيا سهامدار عمده.

صنايع نساجي
1. شركت شه‌باف: سرمايه 480 ميليون ريال، محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
2. شركت ايران پوپلين: سرمايه 200 ميليون ريال، محمودرضا پهلوي جزو سهامداران.
3. ريسندگي و بافندگي آذر اصفهان: شهرام پهلوي‌نيا جزو سهامداران.
4. شركت ريسندگي و بافندگي كرج: غلامرضا پهلوي و خانواده، اكثريت سهام.

صنايع ساختماني
1. شركت سيمان فارس و خوزستان: سرمايه هفت ميليارد ريال، بنياد پهلوي، اكثريت سهام.
2. شركت سيمان آبيك قزوين: بنياد پهلوي، اكثريت سهام.
3. شركت سيمان تهران: بنياد پهلوي، سهامدار عمده.
4. شركت صنايع سيمان غرب: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
5. شركت پارسوئد: ايجاد قطعات پيش‌ساخته ساختماني، سازمان شاهنشاهي خدمات جزو سهامداران.
6. شركت آجر جنوب: محمودرضا پهلوي، اكثريت سهامداران.
7. شركت گچ تهران: بنياد پهلوي و شهرام پهلوي‌نيا، جزو سهامداران.
8. شركت ايرانيت: بنياد پهلوي، جزو سهامداران.
9. شركت پلاست ايران: توليد لوازم ساختماني، بنياد پهلوي جزو سهامداران.
11. شركت آهك چالوس: مهدي بوشهري (شوهر اشرف) جزو سهامداران.

معادن
1. شركت معدني سنگواره: بنياد پهلوي، 40% سهام.
2. شركت آبسنگ: خيريه فرح جزو سهامداران.
3. شركت فيروزه مشهد: محمودرضا پهلوي، اكثريت سهام.
4. شركت صنعتي شهوند: محمودرضا پهلوي، سهامدار عمده.
5. شركت معدني دونا: محمودرضا پهلوي، سهامدار عمده.
6. شركت معدني ايران و روماني: محمودرضا پهلوي، جزو سهامداران.
7. شركت دونا سنگ: بنياد پهلوي و محمودرضا پهلوي جزو سهامداران عمده.
8. شركت معادن نوركان: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.

شركت‌هاي ساختماني
1. سازمان نوسازي و عمراني ارضي غرب تهران: بنياد پهلوي، كليه سهام.
2. سازمان عمران كيش با سرمايه‌گذاري حدود 200 ميليون دلار، بنياد پهلوي كليه سهام.
3. شركت عمران و آپارتمان‌سازي خوردين، بنياد پهلوي كليه سهام.
4. شركت ساختماني عمران تكلار: بنياد پهلوي و دو شركت يوناني و دانماركي، كليه سهام.
5. شركت عمراني و شهرسازي شميران‌نو: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
6. شركت ساختماني فرانكور ايرانين: بنياد پهلوي كليه سهام.
7. شركت ساختماني آربيتا: بنياد پهلوي كليه سهام.
8. شركت مونتكس ايران: بنياد پهلوي و يك شركت آلماني كليه سهام.
9. شركت آتي‌ساز: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
10. شركت خانه‌سازي اسكان ايران: بنياد پهلوي و شركت آمريكايي رينولدز كوشتراكشن كليه سهام.
11. شركت لتمال كن: بنياد پهلوي، اكثريت سهام.
12. شركت نوكار: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
13. شركت ساختماني گلزار: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
14. شركت ساختماني كلبه: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
15. شركت م. ج. م: محمودرضا پهلوي اكثريت سهام.
16. شركت عمران ملك‌شهر (ساختمان يك شهرك در نزديكي اصفهان): محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
17. شركت خانه‌سازي و توسعه تهران بزرگ: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
18. شركت شهرسازي و ساختماني فرح‌آباد: محمودرضا پهلوي اكثريت سهام.
19. شركت فشيران: كيوان پهلوي‌نيا، پسر فاطمه پهلوي اكثريت سهام.
20. گروه مهندسي مشاور لوترك: كيوان پهلوي‌نيا اكثريت سهام.
21. شركت سهامي مهندسي و نوسازي ايران مونير: شهرام پهلوي‌نيا با مشاركت يك گروه فرانسوي، كليه سهام.
22. شركت كايدسميت اينترنشنال: شهرام پهلوي‌نيا با مشاركت يك گروه خارجي، كليه سهام.
23. شركت خانه‌سازي الهيه: شهرام پهلوي‌نيا اكثريت سهام.
24. شركت مهندسي و ساختماني ايران نيهون: شهرام پهلوي‌نيا به اضافه يك گروه شركت‌هاي ژاپني، كليه سهام.
25. شركت مهستان: بنياد اشرف پهلوي كليه سهام.
26. شركت گسترش شمال شهياد: سرمايه 1000 ميليون ريال، اشرف پهلوي كليه سهام.
27. شركت سازانكو: بنياد اشرف پهلوي و يك شركت خارجي كليه سهام.
28. شركت ث. ژ. آ: مهدي بوشهري و يك گروه خارجي، كليه سهام.
29. شركت عمراني شهر صنعتي ساوه: شهباز پهلبد پسر شمس پهلوي اكثريت سهام.
30. شركت فياتك: شهر آزاد پهلبد، دختر شمس و يك شركت ايتاليايي اكثريت سهام.
31. شركت آناهيتا: شهباز پهلبد كليه سهام.
32. شركت ايران موبيل هرمز: شهباز پهلبد پسر شمس اكثريت سهام.
33. شركت ساختماني فرامين: شهباز پهلبد اكثريت سهام.
34. شركت شهر صنعتي كورش: شهباز پهلبد اكثريت سهام.
35. شركت كورش بنا: شهباز پهلبد جزو سهامداران.
36. شركت ساختماني و مهندسي مهرشهر: شهباز و پهلبد اكثريت سهام.
37. شركت ايراسر: شهباز پهلبد اكثريت سهام.
38. شركت سازگان: شهباز پهلبد اكثريت سهام.
39. شركت ايرا – اسبي كاپاك: پهلبدها و يك شركت فرانسوي كليه سهام.
40. شركت ساختماني خطوط لوله ايران: پهلبدها يك سهم.
41. شركت سامان ايران: شهرام پهلوي‌نيا جزو سهامداران.
42. شركت شيشان: غلامرضا پهلوي 40% سهام.
43. شركت اينداستريال هومز اينترنشنال: غلامرضا و منيژه پهلوي كليه سهام.
44. شركت سودنك ايران: شفيق‌ها سهامدار عمده.
صنايع غذايي به واحدهاي كشاورزي و دامداري
1. شركت توليدي قند كرج: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
2. شركت قند پارس: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
3. شركت قند مرودشت: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
4. شركت توليدي كارخانه قند و تصفيه شكر اهواز: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
5. شركت قند دزفول: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
6. شركت قند فسا: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
8. شركت قند كرمانشاه: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
9. شركت قند لرستان: بنياد پهلوي اكثريت سهام.
10. شركت زرنوش: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
11. شركت كشت و صنعت جيرفت: بنياد پهلوي 20% سهام.
12. شركت ايران شل – كات: بنياد پهلوي 10% سهام.
13. شركت دامداري و كشاورزي ايران اسكاتيش: بنياد پهلوي و شمس پهلوي اكثريت سهام.
14. شركت توليد و بسته‌بندي گوشت زياران: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
15. شركت توليدي وردا: كارخانجات سركه‌سازي و توليد مواد غذايي، نيلوفر پهلوي‌نيا دختر حميدرضا سهامدار عمده.
16. شركت كشت و صنعت شهبازان: محمودرضا پهلوي اكثريت سهام.
17. شركت كشاورزي كيان‌شهر: محمودرضا پهلوي اكثريت سهام.
18. شركت كشاورزي و دامپروري ايران: محمودرضا پهلوي اكثريت سهام.
19. شركت كشت و صنعت و مجتمع گوشت فتك خشكه رود: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
20. شركت صنايع كشاورزي گل‌تپه: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
21. شركت عمران روستاي ايران: شهرام پهلوي‌نيا، سهامدار عمده.
22. كارخانه كشمش تاكستان: بنياد پهلوي كليه سهام.
23. شركت توليد عمران دشت: توليد خوراك دام و طيور و توليد الكل، بنياد پهلوي اكثر سهام.
24. شركت كشاورزي و آبياري نيولا: كيوان پهلوي‌نيا اكثريت سهام.
25. شركت صنايع روغن‌نباتي، شكوفه آريا: بنياد پهلوي و فاطمه پهلوي اكثريت سهام.
26. شركت كي دشت: شهناز پهلوي و شوهرش خسرو جهانباني اكثريت سهام.
27. شركت جهان‌مورا: شهناز پهلوي و شوهرش خسرو جهانباني اكثريت سهم.
28. شركت توليد ابريشم ايران: شهرام پهلوي‌نيا و يك گروه ژاپني كليه سهام.
29. مجتمع دامپروري و شير پاستوريزه شهفر: شهرام پهلوي‌نيا جزو سهامداران.
30. شركت گله: ايجاد واحدهاي كشت و صنعت، اشرف پهلوي كليه سهام.
31. شركت بذر پيشرو: عبدالرضا پهلوي سهامدار عمده.
32. سازمان كشاورزي دشت‌ناز: عبدالرضا پهلوي‌نيا كليه سهام.
33. شركت شهيرين: احمدرضا و روزا پهلوي كليه سهام.
34. شركت تهران يوزه: واردات گوشت و غلات احمدرضا و روزا پهلوي اكثريت سهام.
35. سازمان كشاورزي علي پهلوي، علي پهلوي پسر عليرضا كليه سهام و...

شركت‌هاي بازرگاني
1. شركت بهداشتي عمران: واردات مواد دارويي و لوازم آرايش بنياد پهلوي سهامدار عمده.
2. شركت ماشين‌آلات عمراني: واردات ماشين‌آلات راه‌سازي و ساختماني محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
3. شركت سولرز ايران: واردات و حق‌العمل‌كاري مهدي بوشهري اكثريت سهام.
4. شركت آپريل موزيك: پخش نوار و صفحه مهدي بوشهري اكثريت سهام.
5. شركت توليدي و بازرگاني مهرآفرين: واردات و نمايندگي شهباز پهلبد اكثريت سهام.
6. شركت توسعه تجارت شهاوران: احمدرضا پهلوي، سهامدار عمده.
7. شركت بي. اند. اف،‌ واردات و نمايندگي: بهمن پهلوي پسر غلامرضا، اكثريت سهام.

شركت‌هاي خدماتي
1. شركت ان. سي. آر. ايران: پخش لوازم الكترونيكي در ايران، بنياد پهلوي 28% با مشاركت نشنال كش رجيتر آمريكا.
2. شركت حفاري سد ايران و عمليات حفاري و تعمير چاه‌هاي نفت و گاز بنياد پهلوي با مشاركت سد كوانيك.
3. شركت خدمات دريايي ايران: بنياد پهلوي كليه سهام.
4. بنگاه بخت‌آزمايي ملي: سازمان شاهنشاهي خدمات كليه سهام.
5. شركت فوتبال ايران: بنياد پهلوي، سهامدار عمده (تيم پرسپوليس).
6. شركت تداركات و خدمات دريايي باسكو: محمودرضا پهلوي سهامدار عمده.
7. شركت سي. آر. سي: فاطمه پهلوي سهامدار عمده (ساختمان بولينگ).
8. شركت خدمات هواپيمايي ژاپن: شهرام پهلوي‌نيا سهامدار عمده.
9. شركت هواپيمايي ارتاكسي: شفيق اكثريت سهام.
10. شركت هواپيمايي خدمات ويژه: شفيق‌ها جزو سهامداران.
11. انجمن قايقراني بادباني: شهريار شفيق.
12. شركت خدمات سينمايي و فيلمبرداري: مهدي بوشهري اكثريت سهام.
13. شركت آبهاي معدني دماوند: مهدي بوشهري و يك شركت فرانسوي.
14. كانون ورزشي مهر: مهرداد پهلبد شوهر شمس.
15. كلوپ ورزشي درياكنار: غلامرضا پهلوي و بنياد پهلوي كليه سهام.
16. شركت مزون و دكور: سيمين‌دخت آتاباي (نوه رضاشاه) كليه سهام.
17. شركت ايران شكار: كامران آتاباي.
18. شركت جهانگردي ايران و ژاپن: بنياد پهلوي جزو سهامداران.
19. شركت ايران ساسو (كاميون برنارد) مقاطعه‌كاري و اداره اموال شفيق‌ها جزو سهامداران.
20. شركت ليزينگ ايران: عمليات ليزينگ شفيق‌ها جزو سهامداران.
21. شركت سافريدان: معاملات رهن، شفيق‌ها جزو سهامداران.
22. سافريناس: شفيق‌ها جزو سهامداران.
23. شركت هتل‌هاي لوكس ايران: بنياد پهلوي كليه سهام.
24. سازمان عمراني و توريستي نمك‌آبرود: بنياد پهلوي سهامدار عمده.
25. شركت هتل‌هاي ايران: بنياد پهلوي 50% سهام.
هتل‌هايي كه بنياد پهلوي با كليه سهام آنها را در دست داشت و يا در سهام آنها سهيم بود،‌ از جمله عبارتند از: هتل‌هاي بابلسر، ونك، رامسر، آريا، شرايتون، كوروش، چالوس، داريوش، گامرون، هتل پرسپوليس، هايت خزر، هايت مشهد، هيلتون تهران، تخت‌سر آبعلي، شاهي، بوعلي همدان و...(18)
نتيجه‌گيري
پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357 عوامل و دلايل گوناگوني داشت و كارشناسان بسياري در داخل و خارج كشور در اين زمينه قلم‌فرسايي كرده‌اند. برخي از اين كارشناسان معتقدند فساد مالي خاندان پهلوي يكي از دلايل انقلاب ايران مي‌باشد. ما نيز در اين مقاله سعي كرديم با توجه به اسناد موجود گاهي كوتاه و مجمل به پرونده مفاسد و دارايي‌هاي رژيم پهلوي بيندازيم كه در سرنگوني آن بي‌تأثير نبوده است. اشرف پهلوي كه در فرانسه لقب پلنگ سياه به او داده‌اند، يكي از فاسدترين اشخاص اين خاندان بود كه حتي در دوران حكومت ملي مصدق نيز به خاطر همين مفاسد به خارج از كشور تبعيد شد و پس از كودتاي 28 مرداد به ايران بازگشت و تا پيروزي انقلاب اسلامي به غارت و چپاول ثروت‌هاي اين كشور ادامه داد. در بسياري از معاملات و پروژه‌هاي بزرگ اقتصادي رد پاي يكي از درباريان پيداست. در رأس آنان برادران و خواهران محمدرضا، برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌هاي او حضور داشتند كه اين مفاسد از چشم تيزبين مردم ايران دور نمي‌ماند و با افشاگري روحانيون و به ويژه حضرت امام خميني كه رهبري انقلاب را بر عهده داشتند و ديگر گروه‌هاي مبارز و انقلابي توانستند سرانجام سرچشمه و منشأ فساد را از اين كشور بيرون برانند و نظام جمهوري اسلامي را جايگزين نظام شاهنشاهي كنند.(19)

پي‌نوشت‌ها:
1. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 3051.
2. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
3. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
4. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
5. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
6. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1/3050.
7. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
8. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 3264.
9. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 19، عبدالمجيد مجيدي.
10. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 2/3050.
11. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
12. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
13. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 4010، اشرف پهلوي.
14. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 737، اميرهوشنگ دولو قاجار.
15. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 638. محمودرضا پهلوي.
16. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
17. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1002، اشرف پهلوي.
18. آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي، كد 1773.
19. اسناد ضميمه مقاله از آرشيو مركز اسناد انقلاب اسلامي كد 12168 تهيه شده است.

روايت امام خميني از تاريخ معاصر ايران

تاريخ‌نگاران بزرگ ايران در سده‌هاي آغازين اسلام

فساد مالي و فروپاشي رژيم پهلوي

همايش پژوهشي اسناد دفاع مقدس

خواندني‌هايي از عصر پهلوي دوم

باستان‌گرايي و اسلام‌ستيزي در عصر پهلوي

گزارش سفارت آمريكا از جامعه عصر رضاشاه

وزيرمختار بدشانس

آخرين سفير شاه در لندن:
ما در برابر انگليسي‌ها به خاك افتاديم

معرفي كتاب
«خاطرات محمدعلي مجتهدي»