| عروج اسرارآمیز | مراسم ديگرى را نيز آيت‌‌‌اللّه خويى و ساير مراجع و هيأت‌‌‌هاى لبنانى، ايرانى، عراقى، پاكستانى، افغانى و غيره مقيم نجف برگزار كردند. تعطيلى حوزه علميه نجف به صورت بى‌‌‌سابقه‌‌‌اى تا ده روز ادامه پيدا كرد و حتى تصميم بر اين بود كه بيش از اين تا اربعين مرحوم حاج آقا مصطفى ادامه پيدا كند؛ اما امام خمينى (ره) در پايان همين روز اعلام كردند كه درسها نبايد تعطيل شود و آقايان علما درسهاى خود را شروع كنند. امام خمينى (ره) در روز دهم آبان به منظور واداشتن ديگران به شروع كلاسهاى درس، خودشان در كلاس درس و نماز جماعت حاضر شدند.
اما واكنش قشرهاى مختلف مردم ايران نسبت به رحلت فرزند ارجمند حضرت امام (ره) به‌‌‌گونه‌‌‌اى ديگر بود. به محض رسيدن خبر، آثار عزا و تعطيلى در شهرهاى مختلف از جمله حوزه علميه قم نمايان شد. بازار قم تعطيل گرديد و اقشار مختلف مردم به عزادارى پرداختند.
در تهران و ساير شهرستانها نیز بازارها تعطيل و مجالس ختم و بزرگداشتى برگزار گرديد. به همین مناسبت روز دوم آبان 1356 همزمان با سالروز تولد امام رضا (ع) مراسم جشن تعطيل و به عزادارى و سخنرانى پرداخته شد.
به مناسبت هفتمين روز شهادت فرزند ارشد امام خمينى مجلس باشكوهى در مسجد ارك تهران منعقد گرديد. در برپايى اين مجلس، تجار، بازاريان و دانشجويان برخى از دانشگاههاى تهران نقش زيادى داشتند. در يكى از گزارشهاى ساواك در مورد تلاش دانشجويان دانشگاه صنعتى آريامهر (صنعتى شريف كنونى)، چنين آمده است:
«خبر واصله حاكى است كه دانشجويان دانشگاه صنعتى آريامهر به مناسبت فوت مصطفى خمينى، يك برگ آگهى در ساختمان مجتهدى آن دانشگاه نصب و ضمن آن از دانشجويان دعوت نموده‌‌‌اند ساعت 00:13 مورخ 8/8/2536 در مسجد ارك حضور به هم رسانند. مضافا به اين كه در اين زمينه تراكت‌‌‌هاى ديگرى نيز پخش گرديده است. مراتب جهت اطلاع هرگونه پيشگيرى‌‌‌هاى لازم اعلام مى‌‌‌گردد. »
در گزارش ديگرى نيز به تلاشها و سفر طلاب علوم دينى قم به تهران براى شركت در مجلس ختم مسجد ارك، اشاره شده است :
«طبق اطلاع روز 8/8/2536 حدود 3000 نفر از طلاب علوم دينى و اهالى شهر قم با اتوبوس به تهران عزيمت كردند تا در مجلس ترحيم مصطفى خمينى، پسر روح‌‌‌اللّه خمينى كه در مسجد ارك تهران برگزار مى‌‌‌گردد، شركت كنند. خواهشمند است دستور فرماييد پيش‌‌‌بينى‌‌‌هاى لازم براى مراقبت از مجلس مذكور معمول و نتيجه را به اين اداره كل اعلام دارند. »
در گزارش ديگر ساواك به پخش اعلاميه‌‌‌هايى در خيابانهاى اطراف دانشگاه تهران از جمله خيابان شاهرضا (انقلاب اسلامى كنونى)، 21 آذر و ميدان 24 اسفند (انقلاب كنونى) اشاره شده و در آن اعلاميه‌‌‌ها، از درگذشت سيدمصطفى به عنوان شهادت ياد شده است و از دانشجويان خواسته شده كه در مجلس ترحيمى كه قرار است در مسجد ارك برگزار شود، شركت كنند. در هر صورت در موعد مقرر مجلس ترحيم ياد شده، برگزار شد. ساواك تهران، طى گزارشى كيفيت و مسايل مطرح شده را در آن به شرح زير گزارش كرده است :
«از ساعت 00:15 روز 8/8/2536 مجلس ترحيم مصطفى خمينى، پسر روح‌‌‌اللّه خمينى در مسجد ارك تهران با تلاوت آياتى از كلام‌‌‌اللّه مجيد شروع شد و در ساعت 00:16 آقاى روحانى به سخنرانى پرداخت. تعداد افراد شركت‌‌‌كننده حدود 3000 نفر بوده كه در صحن مسجد حتى جايى براى ساير شركت‌‌‌كنندگان نبوده و حدود 1500 نفر از طلاب مدرسه علميه قم و همچنين تعدادى از دانشجويان مراكز عالى آموزشى در اين مراسم شركت نمودند. ضمنا چند نفر از افراد شركت‌‌‌كننده، سعى نمودند با دادن شعار نظم مسجد را مختل نمايند؛ لكن توسط يكى از افراد مذهبى از اين كار منع شدند. آقاى روحانى در مورد شخصيت مذهبى خمينى و همچنين تعداد تلگرافات تسليت رسيده از ساير كشورها، سخنرانى و اظهار داشت: تعداد دو فقره تلگراف از ايران واصل گرديده كه عدم وصول تلگراف را معلول ترس مردم و يا سختگيرى مأمورين دانست. ضمنا تعدادى اعلاميه تحت عنوان «دانشجويان مبارز مسلمان» در طبقه فوقانى مسجد ارك بين مردم توزيع گرديده است. سخنران در خاتمه اضافه نمود كه مجلس ترحيم ديگرى در مسجد قلى واقع در پامنار و مسجد خاتم‌‌‌النبيين واقع در شهررى از ساعت 00:18 منعقد خواهد شد... »
براساس شواهد و قراين موجود، افراد شركت‌‌‌كننده در مراسم مسجد ارك بيش از آن چيزى بود كه ساواك گزارش كرده است؛ زيرا در گزارش‌‌‌ها تناقض بسيارى وجود دارد. مثلاً در يكى از گزارش‌‌‌ها كه نقل شد، فقط طلاب و افرادى كه از قم آمده بودند، سه هزار نفر ذكر شده‌‌‌اند. اگر شركت‌‌‌كنندگان تهرانى را نيز كه از قشرهاى مختلف و با تبليغات فراوان همراه بودند، در نظر بگيريم، آمار شركت-كنندگان حتما بالا مى‌‌‌رود.
در بسيارى ديگر از مساجد تهران نظير مسجد جامع بازار، مسجد امام خمينى، مسجد همت تجريش، على‌‌‌ابن‌‌‌ابيطالب شوش، مسجد وفا، مسجد امام حسين، مسجد جامع نارمك، مسجد آيت‌‌‌اللّه كاشانى در پامنار، مسجد ابوالفضل رباط كريم مجالس باشكوهى برگزار گرديد.
به‌‌‌طور كلى در فاجعه جانگداز شهادت حاج آقا مصطفى خمينى علاوه بر شهرهاى قم و تهران مجالس باشكوه و متعدد ديگرى در سرتاسر ايران و خارج از كشور برگزار گرديد كه به برخى از آنها در گزارش-هاى ساواك اشاره شده است. شهرهاى شيراز، تبريز، كرج، شهررى، مشهد، يزد، قزوين، گرگان، آبادان، خرم‌‌‌آباد، كاشان، ساوه، بهشهر، خرمشهر، دماوند، اهواز، بهبهان و گرمسار و...از جمله شهرهايى بودند كه در آنها مجالس بزرگداشت و ختم برگزار گرديد.
نكته قابل توجه و مهمى كه در فعاليت مبارزين مذهبى در جريان برگزارى مجالس و مراسم يادبود و بزرگداشت ديده مى‌‌‌شود، آينده‌‌‌نگرى و بسترسازى آنها براى روشنگرى افكار عمومى و بسيج آنان براى مراسم چهلم حاج آقا مصطفى مى‌‌‌باشد. مبارزين، به ويژه روحانيون در فاصله هفتم تا چهلم شهادت معظمله، نوارهاى سخنرانى وعاظ و روحانيون را در سطح گسترده تكثير و از طريق نوارفروشيها با مهارت ويژه‌‌‌اى در جامعه پخش كردند.
در دومين روز شهادت حاج آقا مصطفى، مديركل اداره سوم ساواك، دستور زير را به كليه ساواكها صادر كرد. «سيدمصطفى خمينى، فرزند ارشد روح‌‌‌اللّه خمينى در اثر سكته قلبى در عراق فوت نموده است و چون از جانب روحانيون، مجالس ختمى به اين مناسبت برگزار خواهد شد، پيش‌‌‌بينى لازم، معمول و چنانچه اين مجالس به‌‌‌طور ساده برگزار شود بلامانع به وعاظ و سخنرانان فقط درباره متوفى صحبت و حساسيتى درباره خود خمينى نشان داده نشود؛ ولى در صورتى كه وعاظ و سخنرانان در مجالس برخلاف مصالح كشور مطالبى عنوان و يا در خارج از محيط مجالس، عناصرى دست به تظاهرات و يا تحريكاتى بزنند، شهربانى محل با تدابير لازم از اين اقدامات جلوگيرى به عمل آورد.»
چنان كه ملاحظه مى‌‌‌شود، ساواك در مكاتبات و گزارشهاى خود سعى مى‌‌‌كند كه از عبارت «سكته قلبى» براى علت شهادت حاج آقا مصطفى استفاده كند تا بدين وسيله اين واقعه را يك مسأله عادى و معمولى نشان دهد؛ اما اسناد و مدارك فراوانى در دسترس است كه در تمام مجالس ترحيم برگزار شده، سخنرانان علت رحلت حاج آقا مصطفى را به ساواك نسبت داده‌‌‌اند و مجالس ترحيم به تدريج به مجالس انتقاد از حكومت پهلوى، تبديل گرديد.
واكنش جهانى
شهادت آيت‌‌‌اللّه سيدمصطفى خمينى، واكنشى عظيم در ميان مسلمانان جهان و كشورهاى اسلامى در پى داشت. حاج آقا مصطفى در طول حيات سياسى دوازده ساله خود در تبعيدگاه ثانوی، نقش مؤثر و آشكارى در ارتباط با فعال نگهداشتن نهضت امام خمينى (ره) با نيروهاى اسلامى مبارز در اروپا، امريكا و بسيارى از كشورهاى اسلامى داشت و براين اساس جايگاه و نقش منحصر به فرد ايشان در هدايت و هماهنگى ياران امام در نهضت، كاملاً مشخص بود.
وفات اسرارآميز ایشان و احتمال بسيار زياد دخالت ساواك در اين ضايعه دردناك، موجبات واكنش همه مبارزين مسلمان را در سراسر جهان پديد آورد. علاوه بر موج توفنده‌‌‌اى كه در ايران ايجاد شد، با تلاش و برنامه‌‌‌ريزيهاى مبارزين خارج از مرزهاى ايران، ارسال هزاران پيام تسليت و برگزارى مجالس ترحيم و كشاندن آن به رسانه‌‌‌هاى ارتباط جمعى، بُعد جهانى نيز به خود گرفت و حتى گذشت زمان نيز موجب كاهش و فرو نشستن امواج نشد، بلكه برخلاف تصور و پيش‌‌‌بينى‌‌‌هاى ساواك و ديگر عوامل رژيم پهلوى، روز به روز به ابعاد آن افزوده شد.
در كشورهاى اروپايى و امريكا، بيشترين فعاليت و قابل توجه‌‌‌ترين واكنش از سوى اتحاديه‌‌‌هاى انجمن‌‌‌هاى اسلامى دانشجويان در اروپا، امريكا و كانادا بود. يكى از اعلاميه‌‌‌هاى اتحاديه انجمن‌‌‌هاى اسلامى دانشجويان در اروپا كه به تاريخ يكشنبه اول آبان 1356 برابر با 22 اكتبر 1977 م. در واكنش به درگذشت فرزند برومند امام صادر شد، به شرح زير است :
«خواهر و برادر - هم‌‌‌اكنون، اطلاع حاصل كرديم كه برادر مبارز و گرانمايه ما حضرت حجت‌‌‌الاسلام آقاى حاج سيد مصطفى خمينى، فرزند ارشد مرجع عاليقدر جهان تشيع حضرت آيت‌‌‌اللّه خمينى نيمه شب گذشته در نجف به ديار ابد پيوست. درگذشت برادر فقيد ما به قرار اطلاعاتى كه از نجف به دست ما رسيده، به‌‌‌طور مرموزى صورت گرفته است.
مرحوم حاج آقا مصطفى خمينى در وقايع سال‌‌‌هاى 1342 و 1343 (15 خرداد و احياى كاپيتولاسيون) در كنار پدر ارجمند خود بود و پس از گذراندن يك دوره زندان، همراه معظمله از ايران به تركيه و سپس به عراق تبعيد گرديد. بيوگرافى اين برادر فقيد به زودى در اختيار همگان قرار خواهد گرفت. ما ضمن ابراز تأثر شديد و عميق خود از اين ضايعه دردناك، درگذشت نابهنگام و مرموز برادر گرانقدر خود حجت-الاسلام آقاى حاج سيدمصطفى خمينى را به پيشگاه قائد زمان، مجاهد بزرگ و مرجع عاليقدر جهان شيعه آيت‌‌‌اللّه خمينى تسليت گفته، از خداوند براى رهبر خردمند و نستوه خود طول عمر و براى كليه بازماندگان آن مرحوم، صبر و تحمل مسألت مى‌‌‌داريم. كليه واحدهاى اتحاديه انجمن‌‌‌هاى اسلامى دانشجويان در سراسر اروپا و سازمانهاى اسلامى دانشجويان وابسته به انجمن اسلامى دانشجويان در امريكا و كانادا و نيز انجمن‌‌‌هاى اسلامى دانشجويان در هند، روزهاى جمعه و شنبه 6 و 7 آبان ماه (28 و 29 اكتبر) برابر با 14 و 15 ذيعقده مراسم يادبود و فاتحه برگزار خواهند كرد - اتحاديه انجمن‌‌‌هاى اسلامى دانشجويان در اروپا»
پس از انتشار خبر شهادت حاج آقا مصطفى، در كشورهاى پاكستان (شهرهاى كراچى، لاهور و كويته)، افغانستان، بحرين، قطر و امارات متحده عربى و هندوستان، مراسمى به اين مناسبت برگزار شد و اعلاميه‌‌‌هايى نيز منتشر گرديد. برخى از اين مراسم، از جمله مراسم شهر كابل، بسيار عظيم و كم سابقه بود. در كشورهاى اروپايى به ويژه فرانسه، انگلستان و سوئد نيز اعلاميه‌‌‌هايى را مسلمانان و مبارزان ايرانى مقيم آن كشورها صادر كردند و مراسم ختمى برگزار شد. اين واكنش‌‌‌ها در شهرهاى لندن و پاريس قابل ملاحظه بود. در اين مراسم نيز همچون مجالس منعقده در ايران و نجف‌‌‌اشرف، حكومت ايران و ساواك، عامل شهادت حاج آقا مصطفى معرفى شده و سخنرانان كه مبارزين مسلمان ايرانى بوده‌‌‌اند، ضمن تجليل از مقام ايشان و مرجعيت و رهبرى امام خمينى (ره)، از رژيم ايران نيز به شدت انتقاد كردند. در گزارشهاى ساواك نيز به بيانيه «جنبش آزادى ايران» در پاريس و اعلاميه «روحانيون مبارز ايران» در آن شهر و تلگراف تسليت «جمعيت علماى اماميه كراچى»، انتشار نشرياتى در كويت، بيانيه «مسلمانان انگليس» ، مطالب روزنامه فرانسوى زبان المجاهد، چاپ الجزاير و غيره اشاره شده است.
برگرفته از : امید اسلام، شهید آیت الله سید مصطفی خمینی به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی، بهار 1388، بخش زندگینامه
|
|
|