| لغو آن پیمان ننگین | ایران با توجه به دارا بودن موقعیت استراتژیک و ذخائر عظیم اقتصادی از جمله نقاط مهم جهان است که در طول تاریخ همواره توجه اقوام دنیا را به خود جلب نموده است. ایرانیان از ابتدای ارتباط با کشورهای اروپایی، امتیازاتی به آنها دادند که در اغلب موارد اعطای این امتیازات یک‌طرفه بود. یعنی فقط اروپائیان از این امتیازات برخوردار بودند و ایرانیان چنین امتیازات و مزایایی را از اروپائیان متقابلاً طلب نمی‌کردند.
اعطای این امتیازات از طرف پادشاهان و حکام ایران در برخی موارد آگاهانه و در برخی موارد ناآگاهانه و بدون شناخت ماهیت و به قصد توسعه تجارت خارجی و با نگاه اقتصادی صورت می‌گرفت. از جمله این امتیازات اعطای حق قضاوت کنسولی یا کاپیتولاسیون بود. اگرچه ریشه این امتیاز به دوران مغولان در ایران برمی‌گردد اما آغاز رژیم کاپیتولاسیون در ایران را به طور رسمی می‌توان در اوایل قاجاریه و به دنبال شکست ایران در جنگ با روس و تحمیل معاهده ترکمان‌چای در 1828 م/1203 ش دانست زیرا فصولی از این عهدنامه مشخصاً به این مهم اختصاص یافت و بیش از یک قرن مبنای سیاست خارجی ایران با دیگر کشورها شد.
کاپیتولاسیون اصل حاکمیت و استقلال کشور را متزلزل می‌ساخت، به قوانین خارجی اعتبار برون‌مرزی و به اتباع بیگانه در ایران جسارت رفتار خلاف عرف و ضد شریعت اسلام را می‌داد و به همین دلیل، مردم ایران نسبت به کاپیتولاسیون عکس‌العمل‌های شدیدی از خود نشان می‌دادند. با پیروزی انقلاب بلشویکی در روسیه و لغو برخی امتیازاتی که در زمان تزارها از ایران اخذ شده بود، همچنین با توجه به وقایع مهمی مثل: تاسیس جامعه ملل، لغو کاپیتولاسیون در برخی کشورها و نیز تدوین قوانین حقوقی در کشور، رضاشاه نیز در سال 1306ش طی دستوری که جنبه تشریفاتی و تبلیغاتی داشت، از نخست‌وزیر وقت خواست تا تشریفات لغو این امتیاز را انجام دهد.
اما در دوران پهلوی دوم و در اوایل دهه چهل خورشیدی با افزایش نفوذ مستشاران نظامی و کارشناسان آمریکایی در ایران رژیم پهلوی در صدد احیاء حق کاپیتولاسیون برای نظامیان آمریکایی در ایران برآمد که این بار با واکنش قاطع امام خمینی روبرو شد. راه حلی که در این ماجرا به ذهن شاه و نخست‌وزیرش اسدالله علم رسید، تبعید امام خمینی به خارج از کشور بود. رژیم پهلوی تصور می‌کرد که با سرکوب قیام مردمی 15 خرداد و تبعید امام، جریان مذهبی مخالف را برای همیشه حذف نموده است. حال آنکه ارتباط مستمر روحانیت انقلابی با رهبری نهضت و انتقال پیام‌ها، سخنرانی‌ها و اعلامیه‌های ایشان به دوردست‌ترین نقاط ایران از طریق شبکه اطلاع‌رسانی مساجد، شعله انقلاب و مبارزه با رژیم را روشن نگه داشت تا اینکه مبارزات مردمی تحت رهبری امام خمینی در 22 بهمن1357 به پیروزی انقلاب اسلامی ایران انجامید.
سه ماه پس از پیروزی انقلاب، پیمان کاپیتولاسیون و امتیازات و ملحقات آن سرانجام در روز 23 اردیبهشت 1358 از سوی شورای انقلاب اسلامی برای همیشه و به طور نهایی لغو گردید. با این اعلام هرگونه حقوق كنسولي و قضايي كه درگذشته تحت عنوان كاپيتولاسيون به كشورها و اتباع خارجي داده شده بود، لغو گرديد. خبر این الغاء را دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه دولت موقت در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد. وی روز 22 اردیبهشت در مصاحبه‌ای اظهار داشت : «ما خود را درگیر اختلاف میان دو ابرقدرت نمی‌کنیم و بی‌طرفی مثبت را پی می‌گیریم و در این مسیر قرارداد کاپیتولاسیون را که در 1343 با آمریکا امضا شد، ملغی می‌دانیم زیرا شرایط جدید را مناسب آن نمی‌دانیم.»(1) روزنامه اطلاعات نیز در 24 اردیبهشت 1358 در این رابطه نوشت:
«دیروز به پیشنهاد هیات وزیران، شورای عالی انقلاب، موضوع لغو قانون کاپیتولاسیون منعقده در مهر 1343 را تصویب کرد. متن قانونی که به تصویب رسیده و به اجرا گذارده شد، به این شرح است : «قانون مصوب 21 مهرماه 1343 را جع به استفاده مستشاران نظامی آمریکا در ایران از مصونیت‌های خاص و معافیت‌های قرارداد وین، لغو می‌شود. – نخست وزیر»(2)
وزارت امور خارجه نیز متعاقباً اطلاعیه‌ای به این شرح انتشار داد:
«بنا به پیشنهاد هیات وزیران و تصویب شورای عالی انقلاب اسلامی، «قانون مصوب 21 مهرماه 1343 را جع به استفاده مستشاران نظامی آمریکا در ایران از مصونیت‌های خاص و معافیت‌های قرارداد وین(کاپیتولاسیون) از تاریخ 23/2/1358 لغو گردید.»(3)
پی نوشت:
1 – دکتر یحیی فوزی، تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، موسسه چاپ و نشر عروج، 1387، ج 1، ص 174
2 - روزنامه اطلاعات ، 24 اردیبهشت 1358، ص 4
3 - همان
| این مطلب تاکنون 1339 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|