این تجربیات تلخ برای نیروهای مذهبی کافی بود تا به نیروهای لیبرال و ملی‌گرا با دیده بدبینی نظر کنند و از آن به بعد خود به طور مستقل هدایت تحولات را به دست گیرند. در حقیقت شکست‌های متوالی جنبش‌‌های اصلاحی در ایران راه را برای اندیشه ملی- مذهبی و حاکمیت نیروهای مذهبی هموار کرد. از این رو جنبش ملی شدن صنعت نفت و جنبش مشروطه به یک معنا دو روی یک سکه هستند و تکرار تاریخ را نشان می‌دهند.
|