سهم ايرانِ بی طرف
از جنگ جهاني اول | ورود نظامیان روسیه به شهرهای تبریز، ارومیه، همدان، قزوین، زنجان و کرمانشاه که در زمستان 1293 و در تمام طول سال 1294 ش صورت گرفت نتیجه همین توافقنامه ها بود. روسها این قرارداد را به بهانه فراهم شدن زمینه مقابله با پیشروی نیروهای عثمانی در ایران امضا کردند. در زمان انعقاد این پیمان، عثمانیها تبریز را در اشغال خود داشتند.
روسها در مرداد 1294 حتی تا پشت دروازه های تهران جلو آمدند. این تعرض سبب شد بسیاری از علما، نمایندگان مجلس و رجال مذهبی سیاسی کشور در اعتراض، به قم مهاجرت نمایند. از یکسو این مهاجرت مجلس سوم را از اکثریت انداخت و به تعطیلی کشاند و از سوی دیگر تصمیم احمدشاه قاجار برای انتقال پایتخت به اصفهان منجر به انصراف روسها از اشغال تهران گردید. انگلیسیها نیز متعاقب انعقاد این پیمان در نواحی جنوبی کشور پیشروی های چشمگیری داشتند و قیام مشهور «دلیران تنگستان» در مرداد 1294 (به رهبری رئیسعلی دلواری از مبارزین جان برکف آن خطه) نمادی از مقاومت مردم سلحشور جنوب ایران در برابر آنان بود. انگلیسیها چنان به نفت خلیج فارس چشم دوخته بودندکه تحت هیچ شرایطی حاضر نبودند حتی به حصر تاسیسات نفتی ایران در بنادر جنوبی پایان دهند. آنان با مشارکت نظامیان هندی تحت فرمان خود در جنوب ایران نیروی نظامی «پلیس جنوب» را شکل داده آنان را ابزار اراده خود کرده بودند و روسها نیز در شمال نیروی موسوم به «قزاق» را به وجود آوردند.
جنگ جهانی اول دنیای جدیدی را در برابر مردم ایران گشود و پیروزیهای اولیه آلمان امیدهایی را در دل آنان ایجاد کرد. آلمان از نظر ایرانیان دولتی استعمارگر نبود و دست کم در روابط با ایران سابقه استعماری نداشت. ایرانیان از اینکه می دیدند آلمان با روس و انگلیس یعنی دو دولت بد سابق آنها وارد جنگ شده شادمان بودند و پیروزی آلمان را به معنی پیروزی خود می دانستند. زیرا تلقی عموم مردم این بود که با شکست روسیه و انگلیس، ایران نیز از قید نفوذ سیاسی و سلطه اقتصادی آنها آزاد می شود. سیاستمداران آلمان نیز از این گرایش استفاده فراوانی کردند و فعالیت های خود را در ایران گسترش دادند، به آزادیخواهان ایرانی نزدیک شدند و ایلات و عشایر را بر ضد انگلیس شوراندند. آلمانی ها حتی در برلین میزبان طیفی از روشنفکران ایرانی شدند که تلاش می کردند تا زمینه نفوذ سیاسی آلمان در ارکان ایران را فراهم سازند. ولی این باورها با ورود آمریکا و فرانسه و انگلیس به صحنه های جنگ و شکست مرحله به مرحله آلمان و عثمانی به تدریج رنگ باخت و به یاس تبدیل شد. در سالهای جنگ اول جهانی موجی از قحطی، فقر، گرسنگی، قتل و غارت همراه با شیوع انواع بیماری های مسری به ویژه تیفوس در منطقی که شاهد تاخت و تاز نیروهای بیگانه بود بیداد می کرد. تشکیل سازمانی تروریستی به نام «کمیته مجازات» که محصول بی ثباتی سیاسی داخل کشور بود، نیز رعب و وحشت زیادی در دلها افکنده بود.
در جریان 4 سال جنگ اول جهانی، ایران دست کم 15 بار شاهد ظهور و سقوط کابینه های مختلف کم دوام بود و عمر متوسط هر دولت تحت تاثیر هرج و مرج سیاسی ناشی از جنگ، از 100 روز تجاوز نمی کرد.
منبع : دائره المعارف انقلاب اسلامی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، 1389، ج 2، ص 38 و 39
|
|
|