|
بلای جنگ جهاني اول برای ایران
در پاییز 1293 و کمی پس از شروع جنگ جهانی اول، دولت ايران به هدف محافظت از منافع ملي و دور ماندن از صحنه‌هاي نبرد، فرمان بي‌طرفي در جنگ را كه در زير مي‌آيد منتشر نمود و براي سفارتخانه‌هاي ايران در كشورها فرستاد:
فرمان همايوني راجع به بي‌طرفي دولت ايران
12 ذي‌الحجة 1332- اول نوامبر 1914
نظر به اينكه در اين اوقات متأسفانه بين دول اروپ، نايرة جنگ مشتعل است و ممكن است اين محاربه به حدود ممالك ما نزديك شود و نظر به اينكه روابط ودادية ما بحمدالله با دول متخاصمه برقرار است براي اينكه عموم اهالي از نيات مقدسة ما در حفظ و صيانت اين روابط حسنه نسبت به دول متحاربه مطلع باشند، امر و مقرر مي‌فرمائيم كه جناب مستطاب اجل اشرف افخم اكرم مهين دستور معظم مستوفي‌الممالك رئيس‌الوزرا و وزير داخله فرمان ملوكانه را به فرمانفرمايان و حكام و مأمورين دولت ابلاغ دارند كه دولت ما در اين موقع مسلك بي‌طرفي را اتخاذ، و روابط دوستانه خود را با دول متخاصمه كماكان حفظ و صيانت مي‌نمايد و بدين لحاظ مأمورين دولت را بايد متوجه نمايند كه نبايد وجهاً من‌الوجوه براً و بحراً كمك به همراهي و يا ضديت هر يك از دول متخاصمه نموده يا اسلحه و ادوات حربيه براي يكي از طرفين تدارك يا حمل كنند و بايد از طرفداري با هر كدام از دول متحاربه پرهيز و احتراز نموده و مسلك بي‌طرفي دولت متبوعة خود را كاملاً رعايت نمايند. و در تكميل حفظ بي‌طرفي و صيانت روابط حسنه باز آنچه هيأت دولت ما مصلحت داند به عرض برسد در اجراي مقررات آن امر ملوكانه شرف صدور خواهد يافت.
روس و انگليس كه براي تقسيم ايران قراردادهاي پيدا و پنهاني با هم بسته بودند هنوز هيچ تغيير داخلي و يا خارجي در مورد ايران را نمي‌پذيرفتند. گرچه حدود پنج سال پيش از جنگ، ايران از روسيه مي‌خواست كه نيروهايش را از ايران ببرد اما چنين نمي‌كرد ولي با شروع جنگ مجدداً دولت ايران اين درخواست را كرد تا بي‌طرفي خود را حفظ كند اما وزيرمختار روسيه در تهران به دولت ايران چنين پاسخ داد:
... به موجب دستورالعمل اولياء دولت اعليحضرت امپراطوري... استحضار مي‌دارد كه احضار قشون روس از آذربايجان فعلاً غيرممكن است زيرا فقط وجود قشون مزبور مي‌تواند موجبات امنيت اتباع روس و خارجه را فراهم آورد. به واسطه عدم وجود قواي دولت عليه ايران اين امنيت ممكن‌الحصول نمي‌باشد و البته اولياء دولت ايران مسبوق و مستحضرند كه در اين اواخر چند فقره اتفاقات ناگوار از طرف اكراد رخ داده است... .
اين پاسخ صريحاً بي‌طرفي ايران را ناديده مي‌گرفت. هدف روسيه در اين جنگ فقط مرزهايش بود و علاوه بر آن تلاش بر تسخير قسطنطنيه و تنگه‌هاي بسفر و داردانل يعني بخش شرقي عثماني را مدنظر داشت و همچنين كوشش مي‌كرد كه منطقه نفوذ خود را به خاك كشورش منضم نمايد و اجازه نمي‌داد تا كشور سومي به اين منطقه بيايد. از اين نظر به محض آن كه ارتش عثماني وارد مناطق غربي ايران شد، روسيه بي‌طرفي ايران را نقض و به آذربايجان نيرو وارد كرد.
از آن سو سياست انگليس فقط بي‌طرفي ايران و مخالفت با اتحاد آلمان و عثماني بود كه مي‌توانست مشكلاتي براي انگليس به وجود بياورد و منافع ستمگرانه و استعماري آن دولت را در خوزستان، افغانستان و هند به خطر اندازد. اما تاريخ نشان داد كه با حملة عثماني به ايران، انگليس هم بي‌طرفي ايران را نقض كرد و قسمت‌هايي از ايران را – با آن همه مخالفت دمكرات‌ها – تسخير نمود.
|