| كتابخانه ملك؛ گنجينه هنر و ادب ايران | کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، یکی از گنجینه های بزرگ نسخ خطی ایران است. چهار گنجینه دیگر نسخ خطی کشور عبارت اند از کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. در این میان، امتیاز کتابخانه ملک به نفاست و ارزش هنری آثار است.
همچنین این کتابخانه دارای حدود ۱۰۰ هزار کتاب چاپی، ۳۵۶۸ کتاب چاپ سنگی و ۵۴۸ عنوان نشریه ادواری در ۶۰۰۰ مجلد است. بخش قابل توجهی از کتاب های چاپی متعلق به پیش از سال ۱۳۲۰ خورشیدی هستند و در زمره نخستین کتاب های چاپی ایران قرار می گیرند. کتابخانه ملک پیوسته با خرید کتاب های خطی و چاپی از محل عواید موقوفات ملک غنی‌تر می‌شود.
غیر از مخازن کتاب و تالارهای مطالعه، بخش های مجهزی هم برای انجام امور فنی از قبیل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و ... ایجاد شده اند.
موزه ملی ملک از ۶ مجموعه بدین شرح تشکیل شده است:
۱- مجموعه سکه شامل بیش از ۱۰ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکه هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی.
۲- مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمال الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان.
۳- مجموعه هنر لاکی شامل ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده اند و برخی شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند.
۴- مجموعه تمبر شامل بیش از ۱۰۰ هزار قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر.
۵- مجموعه فرش شامل ۴۴ تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که بوسیله زبده ترین بافندگان دو سده اخیر بافته شده اند.
۶- مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به ۴۷ اثر می رسد. این مجموعه در سال ۱۳۸۵ توسط بانو عزتملک ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شده است.
۷- مجموعه آثار خوشنویسی که آثاری از بزرگ ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام مانند یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و... را در خود جای داده است.
هر كس با كتاب و كتابخانه سروكار دارد نام كتابخانه ملي ملك را شنيده است. اهل فضل و دانش مي‌دانند كه اين كتابخانه يكي از چند كتابخانه مهمي است كه در پنجاه سال اخير در ايران بوجود آمده است ولي محققا بسيار كمند آنهائي كه خبر دارند چه گنجينه هائي از آثار انديشه و ذوق و هنر مردم ايران در آن گردآمده است. هزاران جلد كتاب خطي کمیاب، هزاران كتاب چاپي، تابلوهاي نفیس كمال الملك - مجموعه هاي تمبر، سكه و قلمدان در اين كتابخانه گرد آمده است.
آنچه به يك كتابخانه ارزش و اهميت مي‌دهد تعداد كتابهاي خطي و نسخه هاي منحصر به فرد يا كمياب آن كتابخانه ا ست. چون غالب مجلدات كتابهاي خطي کتابخانه شامل چندين كتاب و رساله است از اين رو داراي دهها هزار عنوان فيش، كتاب و رساله خطي است و آنچه باعث اهميت اين مجموعه است اين است كه در ميان اين رقم آثار منحصر به فرد و به اصطلاح كتابشناسان «نسخه » و كتابهاي كمياب بسيار ا ست.
از نسخه هاي بي نظير و منحصر به فرد كتابخانه ملك می‌توان از كتاب‌العين‌خليل‌بن احمد نحوي، كتاب المحيط صاحب بن عباد، مقدمه الادب فارابي در لغت و مشکلات ابن هيثم در هندسه و كتاب اثمار بخاري در نجوم نام برد. كتاب اثمار بخاري به خط و قلم سرآمد شاعران و نويسندگان طنزپرداز ايران عبيد زاكاني است. در صفحه پشت اين كتاب اسحاق پسر عبيد پس از فوت پدرش تملك كتاب را تسجيل كرده ا ست.
كتابهاي چاپي كتابخانه ملك شامل آثار فارسي و عربي و تركي و فرانسوي و انگليسي و آلماني و روسي مي‌باشد. اين كتابها نيز همه با دقت و ذوق انتخاب شده و در ميان آنها مجلداتي هست كه كمياب و گرانبها است و رويهم رفته مجموعه دست چيني است.
كتابخانه ملي ملك مانند بسياري از كتابخانه هاي بزرگ و معروف جهان موزه تاريخي مهمي دارد كه در آن بسياري از نمونه های آثار هنري و تاريخي گرد آمده كه باختصار و اجمال بدانها نيز اشاره مي‌شود. در مجموعه مينياتورهاي كتابخانه تصوير خواجه نصيرالدين طوسي همراه با آثاري از بزرگان اين هنرديده مي شود. در ميان مجموعه صدها قطعه خط ممتاز كتابخانه خط بزرگان و ناموراني چون نورعلي شاه و بايسنغر و ميرزا غلامرضا و عليرضاي عباسي و ميرعلي هروي و ميرعماد و ساير بزرگان و استادان نامور به چشم مي خورد. در قسمت اسناد و اوراق تاريخي قباله عقد و ازدواج ميرزا تقي‌خان اميركبير با عزت الدوله خواهر ناصرالدين شاه جلب نظر مي‌كند.
كتاب العين خليل بن احمد نحوي، كتاب المحيط صاحب بن عباد، مقدمه الادب فارابي از دیگر آثار نفیس موجود در كتابخانه ملي ملك است.
مجموعه سكه موزه كتابخانه ملي ملك در نوع خود بي همتا و فوق العاده مهم است. در ميان چهار تا پنج هزار سكه طلا و نقره و مس كه در اين مجموعه گردآمده است سكه هائي ديده مي‌شود كه در هيچ مجموعه اي نظير آن نيست. مانند سكه طلاي بهرام اول پادشاه ساساني كه از لحاظ ضرب هم جالب و قابل توجه است، سكه فتحعليشاه قاجار در لباس ايلي (تركمن)، سكه حسينعلي ميرزا قاجار كه پس از مرگ فتحعليشاه و قبل از ورود محمدشاه به تهران پنجاه روز در شيراز نام پادشاه برخود نهاده بود و سكه به نام خود زده بود و همچنين چند سكه مانند از سكه هاي دوران ولايتعهدي حضرت رضا (ع).
مجموعه سكه كتابخانه ملك علاوه بر اين خصوصيات از لحاظ جامع و كامل بودن يعني شامل بودن سكه شاهان قبل و بعد از اسلام نيز اهميت دارد.
مجموعه تمبر موزه كتابخانه ملك از جهات عديده داراي اهميت است. اهميت عمده آن در اين است كه اين مجموعه اختصاص به تمبر ايران ندارد و شامل مجموعه از تمبرهاي تمام كشورهاي جهان تا 15 سال پيش و ازجمله بهترين مجموعه تمبر كشور اتريش در آن ميان است.
شرح بقيه آثار موزه باعث طولاني شدن اين نوشته مي‌شود و فقط به دوچيز جالب ديگر اين موزه اشاره كرده و مي‌گذریم. در موزه كتابخانه در حدود نود قلمدان وجود دارد كه تقريباً مي‌توان گفت از تمام آثار هنرمندان بزرگ اين هنر زيباي ملي از قبيل محمودخان ملك الشعراء آقازمان - آْقا نجف در آن ميان ديده مي‌شود و مجموعه بالنسبه كاملي ا ست.
دوازده تابلو برجسته از آثار نقاش نامور و هنرمند بزرگ كمال الملك نيز از آثار گرانقدر اين موزه و كتابخانه است. مرحوم ملك تا 15 سال پيش كه خريداران اين آثار در ايران فراوان نبود و بهاي اين آثار با همه اهميتي كه دارد بالنسبه ارزان بود، و خريدار شايد فقط خود ملك بود به جمع آوري اين آثار ابراز علاقه مي‌كرد. ولي از 15 سال پيش كه خريداران اين آثار به تدريج روبه فزوني نهاد و بهاي آثار هنري بالا رفت مرحوم ملك خريدهاي خود را متوقف ساخت و در سالهاي آخر عمر چيزي بر اين گنجينه نيفزود. ولي آنچه از او به يادگار مانده كافي است كه تا نام او را زنده و باقي نگاه دارد. سهم و همت و كوشش و پايمردي مرحوم ملك به جاي خود محفوظ، ولي در بوجود آوردن اين كتابخانه و موزه شخص ديگري هم دست اندركار بوده و غالب آثار نفيس موزه و كتابخانه به دست او و به تلاش و اصرار و ابرام او فراهم شده است. مرحوم ملك مال و عمر خود را صرف بوجود آوردن كتابخانه کرد و جواني و زندگاني و مايه علمي و هنري و ذوق خود را يكسره وقف بوجود آوردن اين كتابخانه نمود و اين شخص شاعر و نويسنده محقق و خطاط و هنرمند و هنرشناس گرانمايه احمد سهيلي خوانساري است كه چهل سال پيش وقتي احمد سهيلي براي تنظيم ترجمه دائره المعارف بريتانيكا باتفاق جمعي ديگر از مترجمين پا در كتابخانه ملك نهاد. اصولاً كتابخانه‌اي در ميان نبود. سالني در خانه مرحوم ملك وجود داشت كه در آن سالن در حدود 5 هزار كتاب بدون نظم و ترتيب روي هم ريخته شده بود و لحافي از خاك و خاشاك پوشش آن كتابها بود. دو سال پس از اين تاريخ سهيلي به اتفاق مرحوم ملك مشغول ثبت و تنظيم فهرست كتابها شد و از آن زمان بود كه بر اثر كوشش سهيلي به تدريج سالن ها را قفسه بندي كردند و كتابها را با نظم و ترتيب در آنها جاي دادند و انبار كتاب تبديل به كتابخانه شد و از همين زمان بود كه سهيلي دامن همت به كمر زد و با سفركردن مكرر به اصفهان و شيراز و آذربايجان و قزوين و اهتمام بسيار در خود تهران به يافتن و خريد كتابها و آثار نفيس پرداخت و به همين جهت اكنون هر كتاب و اثر مهمي را در كتابخانه ملك ملاحظه كنيد در پشت صفحه آن به قلم و خط سهيلي بر مي‌خوريد كه نوشته در چه تاريخ و چگونه آن اثر را او خريداري كرده است، تاسيس موزه و گردآوردن گنجينه سكه ها و غيره نيز از پيشنهاداتي بود كه سهيلي به مرحوم ملك كرد و خود مباشر انجام و اجراي آن مقصود شد و با عشق و شور و علاقه بسيار كه لازمه انجام گرفتن اين امور است بالاخره موفق شد اين موزه را پديد آورد كه امروز گنجينه ايست از آثار هنري ايران كه بها و ارزش براي آن نمي‌توان فرض كرد.
تجليل و تكريم نسبت به و اقف موزه و كتابخانه و كسي كه سرمايه و همت و ذوق خود را روي اين كار گذاشته كاري است كه انجام شده و امروز نام مرحوم ملك در شمار خدمتگزاران صميمي هنر و فرهنگ ايران ا ست كه در جريده عالم دوام آن ثبت شده است.
ولي در مورد احمد سهيلي چه اقدامي شده من شخصاً هيچگونه اطلاعي ندارم. آيا از طرف مقامات فرهنگ و هنر از وي تشويقي شده؟ آيا اولياي آستان قدس توجه و عنايتي به خدمات اين مرد هنرمند كرده اند؟...
من تصور مي‌كنم بايد حق هر خدمتگزاري در زمان حيات او در كشور ادا شود تا خدمتگزاران صديق و با ايمان تشويق شوند. ما نبايد حق‌شناسي از خدمتگزاران علم و دانش و هنر را فقط موكول به بعد از وفات آنها كنيم. بايد هنرمند در زندگي خود نيز قدر ببيند و بر صدر نشيند تا مردم به ويژه جوانها عملاً ببينند كه جامعه حق‌شناس و بيدار است.
منابع:
سایت کتابخانه و موزه ملی ملک
ویژه نامه 90 سالگی روزنامه اطلاعات، ص 92
| این مطلب تاکنون 2450 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|