درباره پانزده خرداد
در نگاهي گذرا به ماهيت رخدادهاي ضد استبدادي يكصدساله اخير ايران، دو رويداد بيش از بقيه، در صورت و سيرت به يكديگر شبيه‌اند؛ 15 خرداد 1342 و 22 بهمن 1357. چه در ابعاد خارجي و چه زمينه‌هاي داخلي، راهبري و حضور مردمي و نيز اشتراك درخواستها و شعارها، شباهتهايي وجود دارد كه به درستي يكي را سرآغاز و ديگري را سرانجام حركتي دانسته‌اند كه به عنوان انقلاب اسلامي شناسايي شده است.
در ده سال اخير كوششهاي چشمگيري براي تاريخ‌نگاري اين دوره صورت گرفته كه بخشي از آن مربوط است به بازنمايي و ترسيم قيام 15 خرداد 1342. با اين كه در اين كوششها، مساحت تحقيقات سازماني و نهادي بيشتر از پژوهشهاي شخصي و موردي است، اما نكته قابل توجه در هر دو مورد، روشني زواياي حركت پانزدهم خرداد است. حتي پژوهندگان خارجي،‌آنهايي كه امكان دست‌يابي به مدارك كافي درباره اين حادثه را داشته‌اند، اطلاعات نسبتاً يكساني ارائه داده‌اند و اگر به دور از منويات سياسي قلم زده باشند، ‌در قضاوت نيز بي‌راهه نرفته‌اند. اين در حالي است كه خاكستر تبليغات حكومت پهلوي و هم‌آواز با آن رسانه‌هاي خارجي، حتي مواضع دولت اتحاد جماهير شوروي، روي اين آتش را پوشاند و اجازه نداد شعله‌اي از حقيقت آن، سربرآورد.
با وجود گسترة پژوهشهاي ارائه شده دربارة قيام 15 خرداد، امكان تحقيقات تازه، همچنان وجود دارد؛ چه از نظر ابراز ديدگاههاي جديدو چه از جهت انتشار اسناد نويافته.
اگر چه در حوزه مطالعات تاريخي، بويژه تاريخ معاصر ايران، خلاً وجود اسناد، يكي از نخستين علل استنكاف تاريخ نگاران از روي آوري به آن است؛ اما خست مراكز اسنادي و صاحبان اسناد خصوصي و نداشتن بايگاني‌هاي مجهز و رايانه‌اي براي استفاده از اسناد در داخل كشور، از ديگر دلايل اين روي‌گرداني است. با اينكه به تازگي از شدت فقر سندي در كشور كاسته شده و ميزان دسترسي به آن و انتشار اسناد توسط مراكز اسنادي رو به افزايش است، با اين حال نبود و يا كمبود مدارك براي تاريخ‌نگاران، همچنان در نقد تاريخ‌نگاري معاصر خودنمايي مي‌كند.
تاكنون درباره قيام 15 خرداد و ريشه‌ها و دستاوردهاي آن آثار و كتابهاي چندي منتشر شده كه نمونه‌هاي مهم آنها به قرار زير است:
ـ مجموعه 9 جلدي خاطرات 15 خرداد، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي
ـ روزشمار 15 خرداد، دفتر ادبيات انقلاب اسلامي
ـ فصلنامه 15 خرداد، حجت‌الاسلام سيد‌حميد روحاني
ـ كتاب‌شناسي 15 خرداد، مركز اسناد انقلاب اسلامي
ـ فصلنامه تاريخي، سياسي و فرهنگي 15 خرداد، مركز اسناد انقلاب اسلامي
ـ پانزده خرداد به روايت اسناد ساواك (كه تاكنون 6 جلد آن منتشر شده است و سه جلد ديگر در دست انتشار است)، مركز اسناد انقلاب اسلامي
علاوه بر اين مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي نيز هم در بخش فصلنامه مطالعات تاريخي با اختصاص يك ويژه نامه و هم در بخش مقالات سايت خود تلاش كرده تا در جهت شناساندن قيام 15 خرداد گامهائي به سهم خود بردارد.
مجموعه آثار و منابع فوق نشان مي‌دهد كه هنوز مي‌توان دانستنيهاي تازه‌اي درباره اين قيام به دست داد.

سردبير