یک درس از سه رویداد
روز 13 آبان یادآور سه رويداد مهم در تاريخ معاصر ايران است. تبعيد امام خميني(ره) به تركيه در 13 آبان 1343، كشتار دانش‌آموزان در 13 آبان 1357 در دانشگاه تهران و تسخير سفارت امريكا در تهران در 13 آبان 1358، سه رويداد مختلف بودند که شباهتی به هم نداشتند، ولي هر يك در شكل دادن به حركت انقلاب اسلامي نقش خاصي ايفا كردند. هويت هر سه رخداد، مبارزه با استكبار و عوامل آن بوده و به همين دليل اين روز «روز ملي مبارزه با استكبار» ناميده مي‌شود. 13 آبان در واقع سالروز وقایع متفاوتی بود که اگرچه در سه زمان، سه مکان و به سه شکل متفاوت اتفاق افتادند ولی هر سه رویداد دارای یک حلقه وصل بودند و آن صف‌آرایی و رویارویی دو نیرو در مقابل یکدیگر بود. یکی اراده ملت ایران برای نیل به استقلال و آزادی و احقاق حقوق خویش، و دیگری عزم بیگانگان و وابستگان داخلی آنها برای مسدود کردن راه تحقق این آرمان بزرگ ملی و دینی و مردمی بوده است. به این مناسبت به شرح مختصری از این حوادث می‌پردازیم:
روز تبعيد امام خميني
در 13 آبان 1343 امام خميني(ره) توسط مأموران حكومت شاه بازداشت و پس از انتقال از قم به تهران، به تركيه تبعيد شدند. اين تبعيد در پي اعتراض امام به سياستهاي حكومت پهلوي و از جمله تصويب لايحه كاپيتولاسيون به وقوع پيوست. امام 9 روز پيش از تبعيد، یعنی در چهارم آبان آن سال در مراسمي كه به مناسبت ميلاد حضرت زهرا (س) در منزلشان برگزار شد، با ايراد نطقي جنايات و مفاسد كاپيتولاسيون را تشريح كردند. کاپیتولاسیون دو هفته پیش از این سخنرانی، در 21 مهر در مجلس شورای ملی به تصویب رسیده بود. امام در پی این سخنرانی در سپيده دم 13 آبان توسط يك گروه از مأموران ساواك به سرپرستي سرهنگ مولوي ـ رئيس ساواك تهران ـ بازداشت شدند و هنوز آفتاب از افق سرنزده بوده كه با يك فروند هواپيماي نظامي از فرودگاه مهرآباد به تركيه تبعيد شدند. اطلاعيه كوتاه ساواك كه از راديو و تلويزيون و روزنامه‌ها انتشار يافت، چنين بود:
«طبق اطلاع موثق و شواهد و دلائل كافي چون رويه آقاي خميني و تحريكات مشاراليه عليه منافع ملت و امنيت و استقلال و تماميت ارضي كشور تشخيص داده شد، لذا در تاريخ 13 آبان 1343 از ايران تبعيد گرديد.»(1)
در پي تبعيد امام خميني عليرغم فضاي خفقان، موجي از اعتراض‌ها به صورت تظاهرات در بازار تهران، تعطيلي طولاني دروس حوزه‌‌ها و ارسال طومارها و نامه‌ها به سازمانهاي بين‌المللي و مراجع تقليد جلوه‌گر شد. آيت‌الله حاج مصطفي خميني فرزند امام نيز در روز تبعيد ایشان بازداشت و زنداني شد و پس از چندي در 13 دي 1343 به تركيه نزد پدر تبعيد گردید.
امام خميني(ره) جمعاً 11 ماه در تركيه به سر بردند، سپس ساواك با هماهنگي دولت تركيه ايشان را در 13 مهر 1344 به عراق تبعيد كردند. ايشان به مدت 13 سال تحت نظارت توأم با فشار رژيم بعثي عراق بودند. در بحبوحه انقلاب اسلامي، و در نتيجه افزايش اختناق رژيم بغداد، امام خميني در مهر 1357 راهي فرانسه شدند و طي 4 ماه اقامت خود در آن کشور انقلاب اسلامي را تا مراحل پيروزي هدايت كردند و سپس در 12 بهمن 1357 به كشور بازگشتند. امام در طول هجرت 14 ساله خود به روشنگري افكار عمومي ايران و جهان نسبت به ماهيت حكومت شاه پرداخته و زمينه انقلاب مردمي و سقوط رژيم پهلوي را فراهم ساختند. به همين دليل نقطه شروع دوره هجرت يعني 13 آبان 1343 و همچنين نقطه پايان آن يعني 12 بهمن 1357 به عنوان «يوم‌الله» شناخته شده است.
روز كشتار دانش‌آموزان
روز 13 آبان 1357 و در روزهاي اوج‌گيري انقلاب اسلامي دهها نفر از دانش‌آموزان كه براي انجام تظاهرات در محوطه دانشگاه تهران تجمع كرده بودند، هدف تيراندازي مأموران حكومت قرار گرفته و به شهادت رسيدند. به دليل بسته بودن درهاي دانشگاه هيچ يك از دانش‌آموزان نتوانستند از برابر آتش گلوله‌‌هاي مأموران بگريزند و اين امر تلفات آنان را افزايش داده بود. اين جنايت توسط دولت شريف امامي صورت گرفت؛ دولتی که نام کابینه خود را «آشتي ملي» نهاده بود.