| روایت سرکنسول آمریکا از قیام 29 بهمن مردم تبریز |  روز 29 بهمن 1356 از جمله روزهای ماندگار در تاریخ تحولات انقلاب اسلامی ایران به شمار می‌رود. در این روز مردم بپاخاستۀ تبریز در اربعین شهدای 19 دی قم علاوه بر حضور در مساجد و تکایا و برگزاری آیین‌های چهلمین روز شهادت شهدا، به صورت راهپیمایی‌های بزرگ به خیابان‌ها نیز آمدند و با نثار خون خود، راه شهدای قم و راه انقلاب اسلامی را تداوم بخشیدند.
مردم تبریز پیش از ظهر این روز در مقابل مسجد میرزا یوسف اجتماع کردند؛ اما مأموران پلیس مانع ورود آنان به مسجد شدند و عده‌ای از مردم را مورد ضرب و شتم قرار دادند. در نتیجه درگیری در همین نقطه با مأمورین آغاز شد. این درگیری به سرعت توسعه یافت و تدریجاً تمام شهر تبریز را فرا گرفت. در این روز بانک‌های متعلق به بهائیان، ساختمان حزب رستاخیز، مجسمه‌های شاه، مشروب فروشی‌ها، مراکز فساد، کارخانه پپسی کولا، سینماها و مراکز دولتی در آتش خشم و کینه مردم انقلابی تبریز سوختند. در این حوادث عده‌ای شهید و صدها نفر مجروح و مصدوم شدند و با آنکه در شهر حکومت نظامی اعلام شد، ولی مردم بی‌اعتنا به مقررات حکومت نظامی فردای آن روز نیز به تظاهرات دست زدند و با پلیس مجدداً درگیر شدند. در چند نقطه شهر، تظاهرات اوج بی‌سابقه‌ای یافت و به آتش زدن چند ساختمان دولتی دیگر انجامید. بنا به نوشته مطبوعات و خبرگزاری‌ها مجموعاً در دو روز 29 و 30 بهمن 1356 در تبریز شش نفر کشته و 125 نفر زخمی شدند. ولی آمارهای غیر رسمی تعداد قربانیان را بیش از این ارقام ذکر کرده‌اند. بر اساس گزارش مطبوعات در این دو روز همچنین 135 نقطه شهر به آتش کشیده شد: مجموعاً ۷۳ شعبه بانک، هشت سینما، چهار هتل و سه اتومبیل دولتی در آتش سوختند. سرکنسول امریکا در تبریز در گزارش خود وقایع 29 بهمن تبریز را چنین تشریح می‌کند:
«... اندکی پس از ساعت 10 صبح شنبه، گروههایی که اکثریت آنان را جوانان تشکیل می‌دادند در بازار و مرکز خرید اصلی شهر گرد آمدند. کوشش پلیس محلی برای جلوگیری از ازدحام به زد و خورد شدیدی منجر گردید که به سرعت و به طرز خشونت باری به دیگر نقاط شهر سرایت کرده و گسترش یافت. با وجود آنکه شنبه به طور رسمی روز کار محسوب می‌شد، اوراق چاپی از هفته گذشته بین مردم توزیع گشته و به آنان سفارش شده بود که روز شنبه را به مناسبت چهلم مقتولین مرکز مذهبی قم تعطیل نمایند و لذا منطقه بازار و اکثریت مطلق مغازه‌های شهر تعطیل کرده بودند. اما ادارات، فروشگاههای وابسته به دولت و بانکها باز بودند. این اماکن، همزمان با آغاز آشوب، از سوی جمعیت مورد حمله و تهاجم قرار گرفتند... مأمورین پلیس شهری آشکارا فاقد آمادگی لازم جهت مقابله با انفجار خشونتی که در پیش بود، به نظر می‌رسیدند و ظاهراً هیچ‌گونه برنامه‌ریزی قبلی در این باره انجام نگرفته بود... پلیس محلی بزودی کنترل خود را از دست داده... اقدام به عقب نشینی نمود. اوایل بعدازظهر، سربازان پیاده نظام به کمک پلیس شتافتند و وارد صحنه شدند... هنگامی که این نیروهای کمکی رسیدند و شلیک گلوله به سمت جمعیت به طور جدی آغاز گردید، آشوب در منطقه‌ای به طول 12 کیلومتر (از دانشگاه آذر آبادگان در شرق تا ایستگاه راه آهن در غرب شهر) و عرض 4 کیلومتر (از ستاد حزب رستاخیز در شمال تا دو بلوک مانده به کنسولگری امریکا در جنوب) گسترش یافته بود. ورود ارتش و به ویژه تانکهای چیفتن که برای گشت و پاسداری از شهر وارد صحنه شدند، باعث شد که موضع تهاجمی مردم کاهش پذیرد...خسارت وارده بر اموال دولتی قابل ملاحظه و آمار کشته‌ها و مجروحین صدها نفر تخمین زده می‌شود... انتظار می‌رود که آثار و عوارض آشوب تا مدتی مدید ادامه داشته باشد.» (1)
قیام 29 بهمن مردم تبریز چنان برای رژیم شاه خرد کننده بود که در عکس العملی تدافعی سپهبد اسکندر آزموده استاندار نظامی آذربایجان برکنار و به تهران اعزام شد و سپهبد جعفر شفقت قائم مقام ستاد ارتش به جای وی رهسپار تبریز شد.(2) در همین رابطه رئیس شهربانی تبریز نیز از مقام خود عزل شد.(3) علاوه بر این، دولت جمشید آموزگار نخست وزیر، کمیته ویژه‌ای را مأمور بررسی اوضاع تبریز کرد (4) و در مجلس، مقامات و مسئولان دولتی مورد حمله شدید نمایندگان قرار گرفتند. (5)
قیام 29 بهمن مردم تبریز خود مبدأ تازه‌ای شد تا در اربعین شهدای آن، مردم یزد به پاخیزند و این انقلاب را تداوم بخشند. روز 29 بهمن در شرایطی که به دعوت آیات عظام و مراجع، بازارها در بسیاری از نقاط کشور بسته بود، مردم قم نیز مراسمی در مساجد و حسینیه‌ها برگزار کردند. امام خمینی نیز طی سخنانی در مسجد شیخ انصاری نجف، ضمن تجلیل از قیام 19 دی قم، شدیداً به امریکا و انگلیس که اعلامیۀ حقوق بشر را امضا کرده‌اند ولی جنایات شاه را تأیید می‌کنند، حمله کردند. (6)
دستاوردهای قیام 29 بهمن تبریز
1- قیام 29 بهمن تبریز به هیئت حاکمه پهلوی و به شخص شاه فهماند که در تحلیل وقایع کشور، اتهام بی‌پایه دخالت کمونیست‌ها را باید کنار بگذارند و حساب ویژه‌ای برای انگیزه‌های مذهبی در این‌گونه وقایع باز کنند. انتخاب «چهلمین روز» برای ادامه نهضت، دقیقاً برخاسته از فرهنگ اسلامی است.
2- قیام 29 بهمن تبریز که در روز 30 بهمن نیز ادامه یافت و عزل و نصب‌های گسترده حکومتی در پی سرکوب مردم این شهر نشان داد که رژیم پهلوی در مدیریت بحران تا چه حد ضربه پذیر و دچار بهم‌ریختگی و استیصال شده است. افزون بر آن ابهت ساختگی شاه و ساواک در نگاه مردم نیز فرو ریخت.
3- قیام 29 بهمن تبریز بعد از قیام 19 دی قم نشان داد که مردم به صورت جدی و تا پای اهدای جان خود، خواستار ادامۀ نهضت ضد استبدادی علیه حکومت شاه هستند و هیچ فرصتی را در این خصوص از دست نمی‌دهند. چنانکه بعضی از مورخان معتقدند برگزاری چهلم‌های پیاپی در شهرها بیش از آنکه بیانگر تمایل مردم برای برگزاری آیین‌های سوگواریِ شهدا باشد، نشان از عزم آنان برای تداوم نهضت دارد.
4- راهپیمایی و تظاهرات گسترده مردم تبریز در اعتراض به کشتار مردم بی‌پناهِ قم بار دیگر، یادآور پیوند روحانیت و مردم در صدر مشروطیت و وقایع حاصل از پیشگامی مردم تبریز در برابر ظلم و بیدادگری بود. همین موضوع موجب نگرانی شدید دستگاه حکومت شاه در تهران شد.
پی‌نوشت:
1 - «اسناد لانه جاسوسی امریکا»، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، کتاب نهم، ص 23
2 - روزنامه اطلاعات، 9 و 11 اسفند 1356
3 - روزنامه اطلاعات 2 اسفند 1356
4 - روزنامه اطلاعات، 9 اسفند 1356
5 - روزنامه اطلاعات، 7 اسفند 1356
6 - صحیفه امام، ج 3، ص 332 و 333
| این مطلب تاکنون 795 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|