با يك قيام و قعود !
وقتي در مهر 1343دولت حسنعلي منصور تصميم داشت تحت فشار شاه لايحه كاپيتولاسيون را به تصويب مجلسين برساند ، هردو مجلس شورا و سنا تعطيل بودند . دولت ابتدا از رئيس سنا خواست براي « رسيدگي به لايحه تسهيل وصول مالياتها و اصلاح بودجه كل » جلسه فوق العاده مجلس سنا تشكيل شود . دولتيان دليل اصلي تشكيل سنا را به نمايندگان نگفتند . گوئي مايل نبودند حتي نمايندگان خود فروخته سنا بدانند كه آنان چه مي كنند . وقتي جلسه سنا تشكيل شد رئيس مجلس گفت « لايحه مربوط به اصلاح بودجه و تاسيس مركز آمار ، در حال حاضر مهيا نيست ولي كار مختصر ديگري هست كه اجازه بفرماييد الآن تمامش كنيم » وي سپس درخواست دولت براي تصويب لايحه كاپيتولاسيون را با عبارت « ماده واحده الحاق به پيمان وين » طرح كرد .
چون در ماده واحده مطلب قابل فهمي براي نمايندگان سنا وجود نداشت ، يكي از سناتورها خواستار توضيح شد و ميرفندرسكي معاون وزارت امور خارجه توضيح داد كه « قرارداد وين ، بر تامين مصونيت براي كارمندان فني سفارتخانه ها تاكيد دارد . ولي اين امر زماني قانوني مي شود كه به تصويب مجلسين برسد » يكي ديگر از سناتورها راجع به نوع مصونيتها سوال كرد و جواب داده شد كه « اين مصونيت ها شامل معافيت ماليات است كه از اين پس از آنان ماليات گرفته نشود و يا اينكه براي مسكن و تغذيه معافيت داشته باشند كه اين چيز مهمي نيست ! »
با اين توضيح سناتورها قيام كردند و كليات ماده واحده تصويب شد . سپس بدون آنكه شخص ديگري اظهار نظر كند ، ماده واحده به راي گذارده شد و نمايندگان برخاستند و تصويب شد . بعد ، آن را به مجلس شوراي ملي فرستادند . مجلس شورا تعطيل بود . تشكيل جلسه فوق العاده تقاضا شد . در جلسه فوق العاده نيز هيچيك از نمايندگان نپرسيد كه آيا موضوع در كميسيون دادگستري كه طبق قانون وظيفه بررسي اوليه را دارد ، مطرح شده است يا نه . يكي از نمايندگان ، جلسه مجلس شورا را به « شور با شكنجه » تعبير كرد . حتي اجازه صرف ناهار هم به نمايندگان داده نشد تا اينكه لايحه با اكثريت ضعيفي تصويب شد .
بديت ترتيب لايحه كاپيتولاسيون كه در 13 مهر 1342 در هيات دولت به تصويب رسيد ، در 25 دي 1342 به سنا تقديم شد ، در سوم مرداد 1343 به تصويب سنا و در 21 مهر 1343 به تصويب مجلس شوراي ملي رسيد . اين همان لايحه اي است كه امام خميني از آن به عنوان « سند بردگي ملت ايران » ياد كردند .
منبع : تاريخ سياسي معاصر ايران ،
دكتر سيد جلال الدين مدني ،
دفتر انتشارات اسلامي ،
1387 ، ج 2