| محرم اسرار نظامی شاه | شناخت و آشنایی با تاریخ معاصر و مخصوصاً دوران پهلوی دارای اهمیت فراوانی است. یکی از علل این اهمیت شناخت ریشه ها و دلایل ایجاد انقلاب مردمی ایران در سال 57 می باشد. در حکومت های استبدادی این افراد رده بالا هستند که معمولاً تأثیر گذار بوده و از عوامل مهم شناخت آن حکومت هستند. یکی از چهره های مهم و با نفوذ دوران پهلوی دوم ارتشبد طوفانیان می باشد. ارتشبد طوفانیان از سال 1350 نقش مهمی در خریدهای نظامی حکومت پهلوی داشته است. این ژنرال محرم اسرار نظامی شاه بوده و محمدرضا به وی اعتماد کاملی داشته است. شناخت نامبرده علاوه بر آشنایی با فعالیت ها و خریدهای نظامی دوران پهلوی، ما را با اهداف استعمار خصوصاً آمریکا در ایران و خاورمیانه و روابط اسرائیل با این حکومت آشنا می نماید.
مقدمه:
با آغاز جنگ جهانی دوم و درگیری دول اروپایی با یکدیگر، تنها کشوری که کمترین آسیب را از این جنگ متحمل گردید آمریکا بود. این جنگ مجالی بود که آمریکا بتواند در جهان شروع به فعالیت گسترده کرده، خود را به مانند یک ابر قدرت جدید معرفی نماید. یکی از مناطقی که همواره در معادلات جهانی تأثیر گذار بوده و اهمیت فراوانی داشته است منطقه خاورمیانه و در رأس این منطقه ایران می باشد. ایران دارای منابع مهمی از انرژی بود و با شوروی مرزهای طولانی و مشترکی داشت. وجود خلیج فارس و تنگه هرمز و موقعیت ژئوپولیتیکی بر اهمیت این کشور و توجه آمریکا به آن می افزود. پس از خروج نیروهای انگلیسی از منطقه خاورمیانه و خلیج فارس، آمریکا در پی آن شد تا خلاء قدرت را پرکند این بار نه از طریق حضور نیروهای خود بلکه از طریق یکی از کشورهای منطقه و چه کشوری بهتر از ایران. آمریکا در کودتای 28 مرداد ماه 1332 جزء ارکان اصلی بود و شاه حکومت خود را مدیون آمریکا می دانست. دکترین نیکسون مبنی بر عدم حضور فیزیکی در منطقه و انتخاب نماینده ای که بتواند ژاندارم منطقه بوده و منافع ایالات متحده را تأمین کند در مورد ایران اجرا شد. پس از آن دخالت آمریکا در ایران شروع شد و کار سازماندهی و تجهیز ارتش با سرعت ادامه یافت. بیگانگان از شاه حمایت کرده و شاه در پاسخ با خریدجنون آمیز اسلحه از آنان تشکر می کرد. شاه کار خود را با جدیت هر چه تمامتر آغاز کرد. در مطالعات اسنادی یکی از مسائل مهمی که جلب توجه می‌نمود حضور نیروهای ایرانی در عمان، مراکش، پاکستان و سایر کشورها وکمک های مختلف نظامی. تحریم نفتی دولت های غربی در سال 1973 و افزایش قیمت نفت هم موجب گردید تا شاه با حرص و طمع بیشتری اقدام به خرید سلاح و تجهیزات جنگی نماید. بدین ترتیب آمریکا در منطقه خاورمیانه و در مقابل رقیب دیرین خود شوروی سربازی آماده به رزم چون ایران داشت که بدون هیچ هزینه ای آماده انجام وظایف خود گردیده بود.
در مقاله حاضر به معرفی یکی از شخصیت های ذی نفوذ عصر پهلوی یعنی ارتشبد حسن طوفانیان می‌پردازیم نامبرده از سال 1346 به بعد در تمامی خرید سلاح ها و تجهیزات از منابع خارجی، نماینده تام الاختیار محمدرضا پهلوی بود. شناخت این شخصیت علاوه بر آشنایی با یکی از ستون های مهم نظامی عصر پهلوی، ما را به مسائلی چون مفاسد حکومت، نقش دول غربی در این دوران، روابط با اسرائیل، انگیزه های مسلح ساختن ایران و ... آشنا می نماید.
طوفانیان قبل از ورود به ارتش:
حسن طوفانیان در سال 1291 ش در تهران متولد شد. پدرش میرزا مهدی نامبردار، و مادرش آمنه حاج شیخ علی‌عرب بود. شغل پدر طوفانیان خیاط بود. طوفانیان تحصیلات خود را در تهران گذرانید. تعلیمات ابتدایی وی در مدرسه ترقی، و تحصیلات متوسطه در مدرسه ادب بود و سپس به مدرسه دارالفنون رفت و به ادامه تحصیل برداخت. وی در تیر ماه 1312تصدیق‌نامه تحصیلات متوسطه خود را دریافت کرد[1].
نگاهی به خانواده طوفانیان
حسن فرزند ارشد خانواده طوفانیان بود . طوفانیان چهار برادر و دو خواهر داشت، او در 24 مرداد ماه 1320 با فاطمه شکوه الملوک زدهی ازدواج نمود. نام پدر همسرش داود و مادر همسرش اشرف السادات بود. ثمره ازدواج این دو، شش فرزند بود.
دوره های خارج از کشور
یکی از ستون های اصلی در ارتش آموزش است. یک نظامی در مدت خدمت 30 ساله خود به طور متوسط 6 سال آموزش می بیند و اگر به مدارج عالی علمی (کارشناسی ارشد و دکتری) راه پیدا کند این تعداد به ده سال هم افزایش می یابد. پایه ریزی ارتش ایران بر مبنای اصول و قوانین ارتش های بیگانه خصوصاً آمریکا بود. نظامیان قبل از انقلاب علاوه بر آموزش های داخل کشور معمولاً برای گذراندن دوره های گوناگون به کشورهای بیگانه مسافرت می نمودند و ارتشبد طوفانیان نیز از این قاعده مستثنی نبود. وی دو بار جهت آموزش های تکمیلی به انگلستان و آمریکا مسافرت کرد. نامبرده در 29 آبان 1322 جهت طی دوره تکمیلی خلبانی به انگلستان اعزام گردید که درجه اش در این دوره سروان بود. سفر دوم هم پس از دریافت درجه سرهنگی به همراه سرهنگ ستاد سعید اعزازی در 16 تیر 1331 بود. وی در این دوره در رشته رزمی فارغ التحصیل گردید و گواهینامه دوره مزبور را نیز دریافت نمود.
عضویت طوفانیان در پیمان بغداد (سنتو)
با پایان یافتن جنگ جهانی دوم، جهان با بحران جدیدی روبرو شد و آن هم گسترش افکار کمونیستی بود. با گسترش این افکار در اروپا، آمریکا و انگلستان درصدد چاره جویی بر آمدند و سیاست سد نفوذ و مهار عقاید کمونسیتی را از طریق ایجاد اتحادیه‌های منطقه‌ای در مرزهای طویل شوروی به اجرا در آوردند. این اتحادیه‌ها از طریق پیمان های دفاعی، سیاسی و اقتصادی انجام شد و در اروپا به نام پیمان آتلانتیک، در آسیا پیمان بغداد و در خاور دور با عنوان پیمان سیتو مشغول به کار شد و کمربند به دور مرزهای شوروی کشید[2].
ایران در 30 مهرماه 1334 به پیمان بغداد ملحق شد. شورای عالی یا مرکزی پیمان شامل چهار کمیته اصلی: نظامی، اقتصادی، بهداشت، کشاورزی، ضد خرابکاری و روابط بود. هدف همه این کمیته ها تقویت بخش نظامی و تسهیل فعالیت آن ها بود[3].
بدین ترتیب در همان سال ستاد ارتش ایران با سازمان جدیدی که مقتبس از سازمان نظامی آمریکا بود آغاز به کار کرد. سپهبد عبدالله هدایت به ریاست ستاد مشترک ارتش و سرلشکر هدایت گیلانشاه به ریاست ستاد هوایی منصوب شدند. سرلشکر میر جلالی معاونت ستاد مشترکی هدایت گیلانشاه به ریاست ستاد هوایی منصب شدند. سرلشکر میر جلالی معاونت ستاد مشترکی و سر لشکر احمد وثوق سمت وزارت جنگ را بر عهده گرفتند. در پانزدهم همان ماه در ستاد ارتش اداره ای به نام اطلاعات تشکیل شد. این اداره همه روزه اخبار محرمانه نیروهای سه گانه را جمع آوری و تسلیم رئیس ستاد می نمود. به دنبال این تغییرات آمریکا در 2 تیر 1335 چهار هواپیمای جت و در 30 تیر، سی عرائده توپ نود میلیمتری از محل کمک های نظامی آمریکا به ایران داد و به کشورهای عضو پیمان سنتو وعده ارسال کمک های نظامی داد[4].
شوروی از بدو انعقاد پیمان بغداد آن را مردود دانست و طی یادداشتی سیاست ایران مبنی بر الحاق به پیمان بغداد را مورد نکوهش قرار داد. طوفانیان به عنوان نفر ثابت در کمیته نظامی پیمان بغداد حضور داشت و این مسئله اعتماد محمدرضا پهلوی به وی را نشان می دهد. طبق بررسی پرونده های انفرادی نامبرده نیز این مسئله کاملاً مشهور بود؛ زیرا یک پای ثابت این کمیته طوفانیان بود که در تمامی جلسات آن شرکت داشت.
خدمات طوفانیان در پیمان و رضایت از عملکرد او باعث شد تا پس از بازگشت از سومین نشست اجلاس پیمان بغداد در پاکستان در مهرماه 1336 به درجه سرتیپی نایل گردد. وی در همان سال به سمت عضویت کمیسیون دائمی سازمان دفاع غیر نظامی کشور منصور شد. عضویت طوفانیان تا آخرین جلسات پیمان به صورت ثابت بوده است[5].
آجودانی شاهنشاه
طوفانیان در هفتم آبان ماه 1340 به عنوان آجودان شاه برگزیده می شود. ژنرال در بیشتر سفرهای داخلی و خارجی همراه شاه بود و بعد از تصدی این شغل به ترتیب به درجات سرلشکری، سپهبدی و ارتشبدی دست یافت و مفتخر به دریافت مدال ها و نشان های گوناگون گردید. مسئولیت آجودانی به منزله سکوی پرتاب طوفانیان در مسئولیت های مختلف بود و اعتماد کامل شاه را به وی می رساند[6].
دو کفه ی ترازو، افزایش قیمت نفت = افزایش خرید سلاح
ریچارد نیکسون رئیس جمهور آمریکا همراه با هنری‌کسینجر مشاور امنیت ملی آن کشور پس از پایان ملاقات با رهبران شوروی طی روزهای 10 و 11 خرداد ماه 1351 وارد تهران شدند و با شاه ملاقات و مذاکرات دوستانه ای انجام دادند. ریچارد نیکسون در این ملاقات قول داد که ایران هر گونه سلاح غیر هسته را که بخواهد می‌تواند از آمریکا خریداری نماید.
جنگ شش روزه اعراب و اسرائیل هم در سال 1346 و متعاقب آن تحریم نفتی اعراب در مورد کشورهای هوادار اسرائیل موقعیت مناسبی به منظور فروش نفت بیشتر توسط ایران فراهم آورده بود. شاه با بهره وری از این فضای مناسب، میزان فروش نفت را افزایش داد، در آستانه دهه پنجاه، شاه به وضع موجود هم راضی نبود و بر مبنای نقش دیگری که به وی محول کرده بودند مایل بود مسئولیت بیشتری در دفاع از منطقه به عهده گیرد. از این رو خرید سلاح به صورت کلان در برنامه های او قرار گرفت. این قول مساعد نیکسون هم فرصت مناسبی را در اختیار شاه گذارد تا رؤیاهایش را تحقق بخشد. در یک فاصله زمانی 20 ساله (از 1330 تا 1350) کل خرید تسلیحاتی ایران از آمریکا به یک میلیارد دلار هم نرسید. ولی بین 1350 تا 1357 یعنی فقط در عرض 8 سال آخر سلطنت شاه میزان خرید سلاح از آمریکا چنان افزایش یافت که به رقم نجومی 19 میلیارد دلار بالغ شد[7].
از دهه 1350 ایران به بزرگترین خریدار اسلحه از آمریکا تبدیل شد و طوفانیان هم که از آبان ماه 1346 به سمت ریاست خرید از سازمان های خارجی منصوب شده بود به عنوان نماینده تام الاختیار شاه و مأمور خرید سلاح های نوین بود.
انگیزه های مسلح ساختن ایران
به دنبال کودتای 28 مرداد ماه 1332، آمریکا با پول نفت ملت به تجهیز ارتش پرداخت. در ذیل به چندین عامل مهم جهت مسلح ساختن ایران اشاره می نماییم:
1. حرص و آز و اشتهای سیری ناپذیر شاه به برخورداری از ارتش مجهز و مدرن بود تا عاملی به منظور سرکوب شورش های داخلی در مناطق گوناگون کشور باشد و در برابر تهاجم نظامی احتمالی از سوی شوروی ایستادگی کند.
2. تضعیف کشورهای مترقی عرب منطقه، به ویژه مصر که در این سال ها توسط جمال عبدالناصر رهبری می‌شد و همچنین عراق که در سال 1338 با کودتای عبدالکریم قاسم از پیمان بغداد خارج شده و عملاً سیاستی ضد آمریکایی در پیش گرفته بود و به شوروی و دیگر کشورهای کمونیست گرایش داشت، نیز مورد توجه رژیم شاه بود.
3. ایجاد و تقویت وابستگی اقتصادی که از رهگذر خرید فزونتر سلاح ممکن می نمود. چرخه مبادله نفت با اسلحه، موجبات کنترل هر چه بیشتر اقتصاد و ارتش ایران توسط آمریکاییها می شد.
4. حراست از تنگه هرمز به مثابه معبر صدور نفت منطقه به آمریکا و اروپا، که ضروری بود ایران شاهنشاهی با ارتش تا بن دندان مسلح از این آبراه استراتژیک محافظت نماید. خرید اسلحه توسط شاه، وی را در اجرای این سیاست انگیزه بیشتری می‌بخشید[8].
مأموریت بزرگ: خرید سلاح
تحلیلگران آمریکایی مسائل ایران در کتاب سری تشریح وضع کلی ایران، در بخش های نیروهای مسلح، حسن طوفانیان را در زمره 15 نفری که در تصمیم گیری های مملکتی طرف مشورت محمدرضا پهلوی واقع می‌شدند، قرار داده‌اند. طوفانیان در ارتشی که وابسته به یک فرد بود نیز از شأن ممتازی برخوردار بود. او به عنوان مسئول خریدهای نظامی ایران در سال های 1350 و در دوران رونق اقتصاد نفتی شهرت جهانی یافت. برجسته ترین ویژگی طوفانیان حسن اعتماد محمدرضا پهلوی به وی بود به گونه ای که همه او را محرم اسرار نظامی شاه می پنداشتند.
ارتشبد طوفانیان یکی از چهره های مرموز ارتش در رژیم گذشته بود که عنوان رسمی وی معاون یا جانشین وزیر جنگ و رئیس سازمان صنایع نظامی بوده؛ ولی از هیچ مقامی، حتی رئیس ستاد بزرگ ارتش و وزیر جنگ دستور نمی گرفت و اطاعت نمی‌کرد. او تمام خریدهای نظامی ایران از خارج را بر عهده داشت که ارزش سالانه اش به هزاران میلیون دلار می رسید. هیچ کس از کم و کیف این معاملات و ارقام درشت کمیسیون اطلاع نداشت. این مبالغ را کارخانجات فروشنده اسلحه می پرداختند[9]. ارتشبد فردوست در مورد طوفانیان و علت نقشی که در حکومت پهلوی داشته است، می گوید:
«نام ارتشبد حسن طوفانیان به علت نقش او در معاملات اسلحه ایران شهرت جهانی یافته بود. او بیش از ده سال مأمور منحصر به فرد خرید سلاح از کشورهای مختلف جهان بود ... نمی دانم که طوفانیان چگونه توسط محمدرضا انتخاب شد، ولی حدس می زنم که به علت طی دوره نظامی در آمریکا و آشنایی زیاد با مستشاران نظامی آمریکایی در ایران، از طریق آنها به محمدرضا معرفی شد و از آن پس خریدهای گزاف اسلحه ایران را ترتیب داد»[10]
شاه در قبال خریدهای نظامی، پورسانتهای کلانی می گرفت و به همین دلیل نیز به این خیانت تن در میداد. این که شاه اصولاً خریدهای نظامی را از تشکیلات ارتش جدا ساخت و فرد مورد نظر خود ارتشبد طوفانیان را مستقل از ارتش به این کار گمارد. جز این نبود که پورسانت خرید سالانه ده میلارد دلار تسلیحات را که دست کم نزدیک به یک میلیارد دلار در سال می شد کاملاً در اختیار گیرد.
ارتشبد طوفانیان بعضاً اشاراتی به معرفی برخی افراد توسط شاه به منظور سود بردن از خریدهای تسلیحاتی دارد: «اما بعدها خبر دار شدم که همین آقای ابوالفتح محوی رفته یک شرکت باز کرده در نیویورک و به نام employee آن حق العمل را گرفته است ... شاه از او پشتیبانی می کرد ... آخر سر گفت: این یک مرد خوبی است»[11]
طوفانیان در مورد اطلاع فراگیر جامعه اقتصادی دربار می افزاید: «این به نفع اعلیحضرت بوده، صد درصد، برای خاطر اینکه در همه جا در افواه است که خانواده سلطنتی (corrupt)فاسد است این حرفی که من می‌زنم به نفع اعلیحضرت است. فوری قانع شدند، فوراً بدون معطلی قانع شد»[12]
حسین فردوست در خاطرات خود ضمن آنکه طوفانیان را با سوادترین و باهوش ترین افسر ارتش می داند مسئولیت او در خریدهای خارجی را در حد دلالی و مجری گری شاه می داند و می نوسید: این تصور که نوع سلاح ها و کشورها و کمپانی فروشنده را طوفانیان تعیین می کرد، تصور صحیحی نیست. چه نوع سلاح، به چه تعداد و از کجا، همه و همه توسط محمدرضا دیکته می شد و طوفانیان تنها مجری خوبی بود. در مورد سلاحهای سنگین یا وسایل جنگی، تانک ها و زره پوش ها و امثالهم، در مسافرت های محمدرضا به آمریکا و اروپای غربی نمونه ها و طرز کار آنها به وی نشان داده می‌شد. مثلاً یک هواپیمای شکاری را از نظر فنی و امکانات و طرز کار در عمل به او نشان می دادند و او نوع و تعداد را به طوفانیان اطلاع میداد و دستور میداد که تهیه شود. طوفانیان شخصاً سفارش دهنده اصلی نبود. سفارش دهنده، شخص محمدرضا بود و البته نظر طوفانیان هم مؤثر بود. شیوه کار طوفانیان به نحوی بود که همه از او متشکر بودند و به وی علاقه داشتند. در دوران طولانی این مأموریت، کوچکترین نارضایتی در بین فرماندهان نظامی از طوفانیان دیده نشد. مسلم است که فروشندگان سلاح به طوفانیان حق و حساب می دادند. التبه طوفانیان به نحوی عمل نمی‌کرد که محمدرضا حساسیت پیدا کند. او ارقام دقیق پورسانتاژ را به محمدرضا می‌گفت و محمدرضا نیز مقداری را به خودش میداد و در مورد بقیه مبلغ دستور میداد که به کدام شخص و به چه مبلغی پرداخت شود. این را از منبع موثق شنیدم که طوفانیان در مورد پورسانت چنین رویه یی داشت. اگر در هر معامله، محمدرضا نیم درصد به طوفانیان می داد، در طول سال ها رقم کلانی می شد[13].
خریدهای مهم طوفانیان
در این قسمت به مهمترین خریدهای طوفانیان اشاره می کنیم:
خرید F.14
در تابستان سال 1353 نیکسون موافقت کرد که محمدرضا پهلوی هواپیماهای F.14 که یکی از مجهزترین و پیشرفته ترین هواپیماهای شکاری جنگنده جهان بود، را به دست آورد. کمپانی گرومن سازنده این هواپیما بود. مبلغ نخستین قرار داد 900 میلیون دلار برای خرید 30 فروند جنگنده F.14 بود. انعقاد این قرارداد کلان، بسیاری از کشورها و همچنین کارشناسان نظامی جهان را شگفت زده ساخت. هزینه تمام شده هر هواپیمای F.14 برای نیروی دریایی آمریکا 20 میلیون دلار بود حال آنکه همین هواپیما به نیروی دریایی ایران به مبلغ 30 میلیون دلار به فروش می رسید.
مسئولان گرومان در کنار فروش هواپیما ده ها مهندس و مدیر و مربی برای تعلیم دادن به خلبانان ایرانی اعزام می کردند. در تحقیقات سنای آمریکا روشن شد در جریان فروش هواپیماهای F.5 وF.14 از سوی دو شرکت آمریکایی، حق و حساب هایی به مقام های ایرانی پرداخت شده است. مطبوعات سرشناس دنیا سخن از پرداخت مبلغ 24 میلیون دلار از سوی شرکت گرومن به واسطه ها و نمایندگان طرف ایرانی به میان آوردند.
خرید تانک چیفتن
در سال 1354 تعداد 1000 دستگاه تانک چیفتن از انگلستان خریداری شد. دو سال بعد سفارش خرید 1200 دستگاه تانک دیگر نیز داده شد. در نیمه نخست آبان ماه 1356، روزنامه های صبح لندن گزارش های مفصلی راجع به دریافت رشوه یک سرهنگ انگلیسی از ایران منتشر کردند. به نوشته این مطبوعات، سرهنگ انگلیسی «دیوید راندل» که در وزارت دفاع انگلیس خدمت می کرد، متهم به دریافت 25 هزار پوند رشوه از دولت ایران برای ترتیب دادن یک قرارداد دفاعی به منظور نصب تجهیزات رادیویی تانک های جیفتن برای ایران شده بود. کمیسیون پیگیری این موضوع اعلام کرد 2 درصد دیگر این قرار داد قرار بود به یکی از مقامات ایرانی که نامش فاش نشده بود داده شود.
خرید آواکس
آواکس، هواپیمایی است که سامانه پیچیده هشدار و کنترل هوایی و فن آوریهای الکترونیکی و رایانه ای ویژه ای در آن وجود دارد و سامانه استراق سمع آن مدرن و پیشرفته است. این هواپیما از نوع بوئینگ 707 بود. در سال 1353 اعلام شد که شاه مایل به خرید دو فروند از هواپیماهای آواکس است. نرخ هر فروند آن حدود 100 میلیون دلار اعلام شده بود. چندی بعد در پی سفر شش روزه محمدرضا پهلوی به آمریکا، وی از نزدیک با فعالیت و شعاع عملیاتی این هواپیما آشنا شد و پس از گفت و گو به جرالد فورد، رئیس جمهوری و جیمز شلزینگر، وزیر دفاع، تعداد سفارش به پنج فروند رسید. در روز هفدهم آبان ماه 1356 ارتشبد طوفانیان اعلام کرد که ایران قصد خرید هفت فروند از این هواپیمای پیشرفته را دارد. با شدت یافتن دامنه اعتراضات مردم بر نگرانی مقامات آمریکایی افزوده شد و با سقوط رژیم شاهنشاهی موضوع فروش منتفی گردید.
سایر خریدها
در پائیز 1354 شاه تصمیم به خرید 160 فروند هواپیمای F.16 از کمپانی نور ثروپ گرفت که بهای کل آن 3 میلیارد و هشتصد میلیون دلار شد. خرید بالگرد ویژه حمل و نقد از کمپانی بل، خرید 140 جنگنده تایگر از نورثروپ، خرید 64 فروند هواپیمای حمل و نقل هرکول و 6 فروند هواپیمای اکتشافی اوریون از کمپانی لاکهید و شاید ده ها خرید دیگر که اسناد آن یا در دسترس نیست یا منتشر نشده است نمونه هایی بود از خریدهایی که در زمان مسئولیت طوفانیان و با واسطه او صورت گرفته بود.
نقش سایر دلالان در خریدهای نظامی
طوفانیان پس از افشای خبر پرداخت رشوه و پورسنتاژ در مورد خرید هواپیماهای F.14 این خبر را تکذیب کرد و در آن هر گونه ارتباطی با برادران لاوی را منکر شد و تأکید کرد که خرید هواپیماها بدون واسطه بوده است و برادران لاوی را خلافکار و تحت تعقیب شمرد. ولی پیوند برادران لاوی با طوفانیان قطعی است.
از دیگر دلالان باید به برادارن رشیدی اشاره کرد، آنها از عوامل نزدیک دربار پهلوی به شمار می آمدند و نقش تعیین کننده ای در کودتای 28 مرداد بر عهده داشتند. برادران رشیدیان به نمایندگی از سوی دربار پهلوی مبلغ قابل توجهی حق دلالی برادران لاوی دریافت کرده بودند.
«در جریان تحقیقات کنگره آمریکا در سال 1976 فاش شد که افراد بسیار مهمتری در این فعالیت ها شرکت داشته اند و مثلاً شهرام، خواهرزاده شاه و ژنرال خاتمی، فرمانده نیروی هوایی، هر دو دلال کمپانی نورثروپ بوده اند. سه برادر ایرانی مقیم نیویورک به نام برادران لاوی نیز برای خدمات خود به کمپانی گرومان مبلغ 6 میلیون دلار دریافت کردند.»
ارتباط نزدیکی میان طوفانیان و ریپورتر نیز برقرار بود. نوع مسئولیت و منافع مشترک نیز این پیوند را محکم می ساخت. شاپور ریبوتر در این دوران علاوه بر نقش خود به عنوان مشاور اطلاعاتی دولت بریتانیا در مسائل ایران مشاور وزارت دفاع انگلیس نیز بود. درباره حجم معاملاتی که با شرکت مستقیم و غیر مستقیم شاپور صورت گرفت، همین بس که روزنامه تایمز در ماه می 1978 چنین نوشت:
ایران هم اکنون بزرگترین خریدار فن آوری نظامی انگلیسی است، و افزود 60 درصد صادرات اسلحه انگلیس را ایران خریداری می کند، در نتیجه این نقش کلیدی شاپور در اقتصاد بریتانیا بود که در سال 1356 نام وی به مطبوعات غرب درز کرد و یک مجله انگلیسی به او لقب طنز آمیز ریپورتر سال داد.
رابطه با اسرائیل
به زعم نظریه پردازان حاکمیت پهلوی دوم، اسرائیل، متحد استراتژیک ایران، در رویارویی با اعراب به شمار می آمد. اما نظام پهلوی با امعان نظر به باورها و ایمان دینی مردم، جرئت ابراز آشکار روابط خود با صهیونیست ها را نداشت. دیدار و گفت و گو میان زمامداران رژیم اسرائیل با محمدرضا پهلوی و کارگذاران حکومتی اش همواره با رعایت پنهان کاری انجام می گرفت.
طوفانیان در زمان پهلوی و در مسئولیت هایی که داشت سفرهای متعددی به اسرائیل انجام داد که نشان دهنده عمق روابط ایران با اسرائیل بوده است[14]. طوفانیان در یکی از جلسات خود در تل آویو در 29 خرداد ماه 1356 با موشه دایان وزیر خارجه اسرائیل ملاقات کرد که قسمت هایی از این جلسه را برای آشنایی بیشتر ارائه می نماییم:
ژنرال دایان: «ما خوشوقتیم از اینکه دوستی مانند اعلیحضرت شاهنشاه داریم. ما به او اتکا داریم و هیچ اطلاعاتی را از وی دریغ نخواهیم داشت.
ژنرال طوفانیان سپاسگزاری خود را از ژنرال دایان بیان داشته گفت: پس از استماع سخنان ژنرال دایان مجازم که بگویم با توجه به سیاست حکومت اسرائیل که توصیف شد نه تنها ممکن است همکاری بین دو کشور ادامه یابد، بلکه این همکاری به نحو قابل ملاحظه ای توسعه می یابد.»[15]
«ژنرال طوفانیان گفت که امروز بحث هایی با ژنرال وایزمن داشته است. این بحث ها هم دارای جنبه سیاسی و هم ماهیت فنی بوده است.»[16]
طوفانیان چنان ارزش و موقعیتی برای دولت اسرائیل داشت که صورت جلسات سایر مذاکرات نیز برای او ارسال می شد و او در جریان تمام امور نظامی قرار می گرفت. سند زیر نیز به این مورد اشاره دارد:
در 13 خرداد ماه 1357 مذاکراتی بین دریادار سالار حبیب الهی فرمانده نیروی دریایی شاهنشاهی و دریابان بارکایی صورت پذیرفت که ستاد نیرهای دفاعی اسرائیل متن صورت جلسات را برای طوفانیان ارسال نموده و از وی به علت اظهار نظرها تشکر و از ایشان در مورد مسایل ستادی راهنمایی خواسته است. قسمت هایی از سند به شرح ذیل است:
«دریابان بارکایی موضوعات را به چهار گروه تقسیم کرد:
گرفت الف. موضوعات موجود در نیروی دریایی اسرائیل که ممکن است مورد علاقه نیروی دریایی شاهنشاهی باشد.
گروه ب. موضوعاتی که شامل فهرستی از تجهیزاتی است که بوسیله نیروی دریایی اسرائیل تکمیل شده و در حال حاضر بر روی کشتی های ایرانی کار گذاشته شده است.
گروه ج. این گروه از موضوعات شامل اقلامی است که در مراحل مختلف پژوهش و پرورش قرار گرفته اند.
گروه د. نیروی دریایی شاهنشاهی ایران اگر مایل باشد می‌تواند کارشناسانی برای شرکت در آزمایش های ارزیابی اعزام دارد.
در پایان بحث دریابان بارکایی پیشنهاد کرد که گروهی از افسران نیروی دریایی شاهنشاهی ایران برای مطالعه درباره موضوعات مورد مختلفی که مورد بحث قرار گرفته و فوقاً ذکر شده و برای اینکه بتواند یک گزارش جامعی تسلیم کنند، به اسرائیل بیایند.»[17]
از موضوعات مهمی که در بین اسناد به چشم می خورد می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1- احداث کارخانه ساخت خمپاره انداز 155م «ساگاد»
2- موضوع ساخت موشک زمین به زمین باتوانایی استقرار کلاهک هسته ای
3- کمک های مالی به دولت اسرائیل تا زمان پیروزی انقلاب
4- بازدید فرماندهان رده بالای اسرائیلی از ایران
5- انجام شش مورد قرار داد فیمابین
6- ساخت تجهیزات جدید جنگی
البته جیمز بیل در کتاب خود این را نیز افزوده است که منظور اصلی از رابطه اسرائیل با ایران بوجود آوردن احساس طرفداری از اسرائیل و ضد عرب در مقام های ایرانی بوده.[18]
از میان آنچه بیان گردید می توان به ارتباط نزدیک طوفانیان با عوامل وکارگزاران دولت صهیونیستی پی برد.
ارتشبد فراری
در آخرین روزهای حکومت پهلوی در سال 57 اوضاع ایران روز به روز بحرانی‌تر می شد. کابینه های گوناگون اما بی ثبات بر سر کار می آمدند و در پی موج اعتراضات و قهر مردمی از صحنه خارج می شدند. ارتشبد عباس قره باغی رئیس ستاد ارتش شورایی به نام کمیته بحران به منظور ایجاد هماهنگی بین نیروها تشکیل داده بود. درصدر اعضاء این کمیته ارتشبد طوفانیان جانشین وزیر جنگ و رئیس سازمان صنایع نظامی قرار داشت. شاه هنگام خروج از کشور در 26 دی ماه 57 از سران ارتش خواست که از بختیار حمایت نمایند. در این هنگام طوفانیان به دلیل عدم انتصاب به وزارت جنگ، مقام نخست وزیری و حتی ریاست ستاد ارتش از محمدرضا پهلوی ناراحت بود و با بهانه بیماری تقاضای بازنشستگی و خروج از کشور را نمود که مورد موافقت قرار نگرفت. شاه قبل از خروج از کشور توصیه دیگری هم داشت و آن حمایت و اطاعت از ژنرال هایزر معاون فرماندهی کل نیروهای ناتو بود. هایزر در فکر یک کودتای نظامی بود تا بتواند اوضاع کشور را آرام نماید. تلاش های هایزر برای متحد ساختن قوای سه گانه و دو ارتشبد با سابقه قره باغی و طوفانیان به جهت انجام کودتای نظامی به کندی پیش می رفت.
در روز 22 بهمن ماه 57 جلسه عالی شورای نیروهای مسلح در ساعت 10:30 دقیقه صبح منعقد شد که طوفانیان به علت حضور وزیر جنگ، ارتشبد شفقت در جلس حاضر نشد. انقلاب پیروز شد و طوفانیان پنهان گردید. بعضی تصور می‌کنند طوفانیان بیش از انقلاب فرار کرده و برخی هم بر این باورند که وی دستگیر شده و سپس به دست عوامل دولت موقت و آمریکایی ها به لویزان (محل نگهداری اسناد معاملات سلاح) منتقل شده و بس از آن از کشور خارج گردیده است. به گفته نویسنده کتاب «سراب یک ژنرال» در ملاقاتی که با برادر طوفانیان، محمد تقی داشته است این شبهه تاریخی مرتفع شد. به گفته وی طوفانیان که به وخامت اوضاع پی برده بود در جلسه شورای عالی نیروهای مسلح در روز 22 بهمن ماه شرکت نکرد و از ترس گرفتار آمدن به مخفیگاه مطمئنی پناه برد و کلیه تماس های خود با خارج از آن مکان را قطع نمود. شخصی که بنام طوفانیان دستگیر و به زندان قصر منتقل شد برادر وی هادی بود که در اسناد بدست آمده این نکته کاملا مشهود است. به هر روی طوفانیان حداقل 6 ماه در مخفیگاه خود پنهان بوده و طی این مدت بارها محل اختفای خود را به منظور پیشگیری تغییر داد تا اینکه بر اثر برنامه ریزی خاصی در هفدهم شهریور 1358 با یک دستگاه سواری بنز و مسلح به هفت تیر و مسلسل، در حالی که ریش دار بوده است از مرزهای غربی کشور به ترکیه و از آنجا به اروپا و سپس آمریکا گریخت[19].
نتیجه:
در مطالعه تاریخ ایران در قرون اخیر آن چه بیش از همه جلب نظر می نماید حضور کلمه ای به نام استعمار است. استعماری که خود را در دوره صفویه در حد یک حضور ساده نشان داده بود در دوره ی قاجار و پهلوی حضوری پررنگ و مؤثر داشت. عوامل دست نشانده استعمار در ایران همواره خود را مدیون و زاده دول غربی می دانستند و به جای اتکا به خداوند متعال و مردم کشورشان به تارهای عنکبوتی چنگ زدند که این تارها به دست مردم در سال 57 پاره شد.
با مطالعه نقش ارتشبد طوفانیان، آن چه بیش از همه خود نمایی می نماید این است که آیا محمدرضا هیچ گاه از خود سؤال نکرد علت این حمایت ها و فروش سلاح ها به او چه بوده است؟ این ژنرال تنها یکی از مهره های دوران پهلوی است که گویای اسناد مهمی از تأثیرات و دخالت های بیگانگان در این دوران بوده است.
متأسفانه اسناد معاملات اسلحه ها و تجهیزات جنگی در دوران انقلاب مفقود گردیدند. ارتشبد فردوست در این زمینه می گویند «چرا آمریکایی ها پس از انقلاب طوفانیان را فراری دادند؟ زیرا اکثر مقامات آمریکایی که هم اکنون نیز در مسند قدرت هستند. در این چپاول سهم داشتند. اگر طوفانیان و اسناد خرید اسلحه می ماند، انتشار آنها بزرگترین افتضاح جهانی را به پا می کرد و خیلی ها در آمریکا آبرویشان می رفت»1
به جرأت می توان گفت یکی از مهم ترین مهره های شاه که اطلاعات کاملی از داد و ستدهای مالی گسترده دستگاه پهلوی با کشورهای خارجی داشت طوفانیان بود. او در دوران اوج گیری انقلاب همواره از سوی انقلابیون به عنوان اصلی ترین مهره فساد مالی دستگاه شاه در بخش نظامی معرفی می شد.
کتاب خاطرات طوفانیان در سال 1363 به تشویق مسئولان طرح تاریخ شفاهی ایران وابسته به دانشگاه هاروارد به رشته تحریر در آمده و در سال 1381 توسط انتشارات (زیبا) به همراه مقدمه ای در مورد شخصیت طوفانیان و چگونگی فرار وی از ایران بعد از دستگیری توسط مردم، به چاپ رسیده است.
ژنرال در روز ششم شهریور ماه سال 1377 به علت سرطان دیده بر جهان فرو بست.
پی‌نوشت:
[1] تبرائیان، صفاءالدین، سرابیکژنرال، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، ص 31
[2] ازغندنی، هوشنگ، دولت دست نشانده، تهران، انتشارات قومس، اول، 1376، ص 374 – 375.
[3] کتابچه سازمان پیمان منطقه ای (سنتو)، چاپ دفتر همکاری های بین المللی (موجود در آرشیو سازمان عقیدتی – سیاسی ارتش)
[4] عاقلی، باقر، روز شمار تاریخ معاصر ایران، ج 2، ص 63 – 69.
[5] دولت ایران یک ماه پس از پیروزی انقلاب در 21 اسفند 1357 از پیمان سنتو خارج گردید. پیمان سنتو در فرودین ماه 1358 ش رسماً منحد گردید
[6] برای آشنایی بیشتر با ترتیب درجات و نشان های طوفانیان می توانید به جدول شماره 1 مراجعه نمایید.
[7] هویدا، فریدون، سقوط شاه، تهران، انتشارات اطلاعات، 1365، ص 98.
[8] تبرائیان، مصطفی، سراب یک ژنرال، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران: سال 1377، ص 70.
[9] طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، علمی، ج 2، 1371ش ، ص 36.
[10] خاطرات ارتشبد سابق فردوست، ظهور و سلطنت سقوط پهلوی، تهران، انتشارات اطلاعات، چ1، 1373، ص218-219.
[11] طوفانیان، حسن، خاطرات ارتشبد طوفانیان، تهران، انتشارات زیبا، 1381ش، ص100
[12] همان، ص 115
[13] خاطرات ارتشبد سابق فردوست، به نقل از روزنامه اعتماد، روز دوشنبه 19 بهمن ماه 1388
[14] تبرائیان مصطفی، سراب یک ژنرال، تهران مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1377ش، ص113
[15] مرکز اسناد سازمان عقیدتی سیاسی ارتش شماره سند 02781006
[16] مرکز اسناد سازمان عقیدتی سیاسی ارتش شماره سند 02781007
[17] مرکز اسناد سازمان عقیدتی سیاسی ارتش شماره سند 02781020-02781009
[18] بیل، جیمز، شیر و عقاب، توجه فروزنده برلیان، تهران، فاخته 1371، ص57.
[19] تبرائیان، مصطفی، سراب یک ژنرال، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، 1377ش، ص 145.
فهرست مآخذ:
1- ازغندنی، هوشنگ، دولت دست نشانده، تهران، انتشارات قومس، اول، 1376
2- بیل، جیمز، شیر و عقاب، توجه فروزنده برلیان، تهران، فاخته 1371
3- تبرائیان، صفاءالدین، سراب یک ژنرال، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران،
4- خاطرات ارتشبد سابق فردوست، ظهور و سلطنت سقوط پهلوی، تهران، انتشارات اطلاعات، ج 1، 1373
5- کتابچه سازمان پیمان منطقه ای (سنتو)، چاپ دفتر همکاری های بین المللی
(موجود در آرشیو سازمان عقیدتی – سیاسی ارتش)
6- طوفانیان، حسن، خاطرات ارتشبد طوفانیان، تهران، انتشارات زیبا، 1381ش
7- طلوعی، محمود، بازیگران عصر پهلوی، علمی، ج 2، 1371ش ،
8- عاقلی، باقر، روز شمار تاریخ معاصر ایران، ج 2
9- هویدا، فریدون، سقوط شاه، تهران، انتشارات اطلاعات، 1365
10- دفتر اسناد سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران
11- روزنامه کیهان مورخه: 27/11/ 57 -- 20/5/58
12- روزنامه اعتماد مورخه: 19/11/88
برگرفته از مقاله: زندگی و شخصیت ارتشبد طوفانیان/ غلامحسین منش‌بزرگی منبع:سایت کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی | این مطلب تاکنون 1935 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|