| اهميت اسناد تاريخي | صفري عامري، مدير واحد تهيه و آرشيو اسناد مركز اسناد انقلاب اسلامي.
لغت‌نامه دهخدا سند را تكيه‌گاه و فرهنگ مشيري آن را چيزي كه قابل اعتماد و مدرك مستند باشد، مي‌داند. در فرهنگ معين، سند نوشته‌اي كه قابل استناد بوده و مهر و امضاي قاضي و حكم و فرمان پادشاهي و چك و دسته‌نوشته و مكتوبي كه بدان اختيار شغل و ملكي را به كسي بدهند تعريف شده است. در اصطلاح فقه اسلامي، روايت يك حديث را سند مي‌گويند . از ديدگاه مدني، در تعريف ماده 1284 آمده است: سند عبارت از هر نوشته‌اي است كه در مقام دعوي يا دفاع قابل استفاده باشد.
سارمان اسناد ملي، بر طبق تبصره اول قانون مصوب 17/2/49 سند را چنين تعريف كرده است: «كليه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عكس‌ها، نقشه‌ها، كليشه‌ها، نمودارها، فيلم‌ها، نوارهاي ضبط صوت و ساير اسنادي كه در دستگاه دولت تهيه شده و يا به دستگاه دولت رسيده است و به طور مداوم در تصرف دولت بوده از لحاظ اداري، مالي، اقتصادي، قضايي، سياسي، فرهنگي، علمي، فني و تاريخي به تشخيص سازمان اسناد ملي ايران ارزش نگهداري داشته باشد».
تعريف سند در دانش كتابداري و اطلاع‌رساني، هر نوع نوشتة خطي، چاپي، عكس و يا صورت‌هاي ديگر و هر شيء مادي را گويند كه بتوان از محتواي آن اطلاعاتي به دست آورد.
پس سند اطلاعات مضبوط اعم از نوشتاري، شنيداري است كه توسط اشخاص حقيقي يا حقوقي ايجاد شده و داراي ارزش نگهداري مي‌باشد.
دسته‌بندي اسناد
اسناد از نظر زمان استفاده به سه گروه: جاري، نيمه‌جاري و راكد تقسيم مي‌شوند. از نظر ارزش، برخي از اسناد داراي ارزشي اوليه (اداري) هستند، يعني از نظر زماني در مرحله جاري و نيمه جاري مي‌باشند. هنگامي كه اسناد اداري ديگر مورد نياز فرد يا دستگاه ايجاد كننده نباشد و كليه اقدامات بر روي آن انجام شده باشد به اسناد با ارزش ثانويه (آرشيوي) تبديل مي‌شوند و در اين مرحله است كه در اختيار آرشيوها و به تبع محققان و پژوهشگران قرار مي‌گيرد.
اسناد از نظر درجه حساسيت به: عادي، محرمانه، سرّي و به كلي سرّي قابل تقسيم‌اند. در مراكز اسنادي، بسياري از اسناد عادي و محرمانه، قابل دسترسي‌اند. بولتن‌ها و اسناد سرّي و به كلي سرّي نيز به مرور زمان و با توجه به كاهش حساسيت‌ها و مبتني بر آيين‌نامه‌هاي مراكز اسنادي، امكان بهره‌برداري از آنها فراهم مي‌باشد.
علي‌رغم اينكه در هر يك از اسناد به موضوعي خاص پرداخته مي‌شود، اما مي‌توان از نظر محتوايي دسته‌بندي كلي مانند اداري، مالي، علمي و فني، قانوني، تاريخي و فرهنگي براي آنها قائل شد كه موضوع هر كدام از آنها با توجه به عناوين آن مشخص مي‌باشد. اما كليه پرونده‌ها و سوابق مكتوبي كه پس از طي مراحل جاري و نيمه‌جاري در صورتي كه داراي ارزش اداري، مالي، علمي و فني و قانوني باشند تاريخي محسوب گرديده و در آرشيوها به منظور سرويس‌دهي به محققان آماده مي‌گردند و بدين ترتيب اين اسناد مورد توجه و مطالعه محققان و پژوهشگران قرار مي‌گيرند، مانند كليه قراردادها، معاهدات دولت با كشورهاي ديگر، دستورالعمل‌ها و موارد ديگر.
اسناد سياسي، دسته‌اي ديگر از اسناد هستند كه توسط مراجع صلاحيت‌دار توليد شده و حاوي سياست‌ها و خط مشي‌هاي سياسي كشورها از نظر داخلي و خارجي مي‌باشد، مانند يادداشت‌هاي سياسي، پروتكل‌ها، معاهدات و استراتژي سياسي دولت‌ها. اين مدارك ممكن است يك طرفه باشد مثل اولتيماتوم و اعلان جنگ و يا چند جانبه مانند قراردادها. اسناد نظامي هم حاوي جهت‌گيري‌ها و سياستگزاري‌هاي نظامي كشورها در راستاي تأمين امنيت ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي است، مانند اسناد همكاري‌ها و مشاركت‌هاي نظامي و دفاعي.
اسناد سياسي، نظامي و اقتصادي هم، پس از گذشت زمان و طي مراحل جاري و نيمه‌جاري در اختيار آرشيويست‌ها و محققان قرار مي‌گيرد. محقق با توجه به موضوع تحقيق مي‌تواند از كليه مدارك مرتبط با طرح خود استفاده نمايد.
فراواني و تنوع مدارك مكتوب، دست محقق را از يك سو در بهره‌مندي از نوعي خاص از مدارك جهت ثبوت تحليل‌ها باز مي‌گذارد و از سوي ديگر، دقت نظر و توجه فوق‌العاده او را جهت شناسايي و گزينش بهترين نوع مدرك، در ارائه تحليل‌ها دشوار مي‌سازد.
انواع اسناد
علاوه بر دسته‌بندي‌هاي كلي كه از لحاظ صوري يا موضوعي وجود دارد، توجه محقق به مكاتبات شخصي بين افراد، مكاتبات و گزار‌ش‌هاي اداري سازمان‌ها، يادداشت‌هاي شخصي، احضاريه‌ها، نامه‌ها و اوراق بازجويي بر غناي مطالب وي مي‌افزايد.
بولتن‌ها، نشرياتي محرمانه، سرّي يا به كلي سرّي هستند كه مطالب آنها حاوي روديدادها و اخبار يك مؤسسه يا حوادث جاري بوده و در مراكز اسنادي بايگاني گرديده و براي استفاده محققان آماده بهره‌برداري مي‌باشد. علاوه بر آن، قراردادهاي سياسي، نظامي، اقتصادي و فرهنگي، اساسنامه‌ها، آيين‌نامه‌هاي مؤسسات و احزاب، بخشنامه‌هاي داخلي وزارت‌خانه‌ها و ادارات، دستورالعمل‌هاي دولت به كليه نهادها و سازمان‌ها، طرح‌ها و لوايح مجلس كليه اسناد مكتوبي است كه قابل استناد در پژوهش‌هاي تاريخي مي‌باشد.
اسناد ديداري و شنيداري نيز از مدارك قابل توجه محققان عصر حاضر مي‌باشد كه شامل VHS، Betamax، Umatic، Cam DV، CD، DVD، Cam DVD mini، نوار كاست، فيلم 8 و 16 ميلي‌متري مي‌باشد. حتي نوار صدا و صفحه گرامافون، كه امروزه در ادارات و سازمان‌ها كمتر مورد استفاده قرار مي‌گيرد، در حال حاضر در مراكز اسنادي مانند مركز اسناد انقلاب اسلامي نگهداري گرديده و قابل استفاده و استناد محققان مي‌باشد. محتواي اين منابع، در خصوص سخنراني اشخاص، مصاحبه با رجال مذهبي، سياسي و فرهنگي با بيان نقش آنها در پيروزي انقلاب اسلامي و خاطراتشان از دوران پهلوي به پژوهشگران كمك شاياني مي‌كند.
اسناد تصويري نيز از حوزه گسترده‌اي برخوردار است. عكس‌هاي رنگي و سياه و سفيد بر جاي مانده از حوادث، اماكن و اشخاص تنها بخشي از اسناد تصويري مي‌باشد. نگاتيو و كنتاكت، كارت‌پستال‌هاي ارسالي اشخاص براي يكديگر، نقاشي‌هاي بر جاي مانده از يك فرد از انواع اسناد تصويري قابل استناد مي‌باشد. علاوه بر آن، عكس‌هاي غير اصل مانند عكس‌هايي كه به صورت بريده جرايد در مطبوعات موجود مي‌باشد، در مواردي كه هيچ عكسي از فرد مورد تحقيق يافت نشود ـ قابل استفاده است.
دوران معاصر كه عصر بهره‌مندي هر چه بيشتر از قابليت‌هاي رايانه در زمينه جستجو در سايت‌هاي خبري و ذخيره اطلاعات تصويري از اشخاص و وقايع جديد و افزودن بر مجموعه مدارك آرشيو‌هاست، بستر تحقيقات را براي انديشمندان در آينده هموارتر مي‌سازد. ضمن آنكه برخي از اسناد تصويري اصل ممكن است در انحصار آرشيوي خاص باشد. استفاده از قابليت‌هاي اينترنت در دريافت اين نوع تصاوير اگر چه به صورت پرينت و كپي، محقق را در مشاهده و استناد بر اين تصاوير چه به صورت شخصي و يا به مراكز اسنادي كه داراي چنين قابليت‌هايي هستند، رهنمون مي‌شود. به موازات پيشرفت تكنولوژي، قابليت افزون اسناد و تصاوير ساختگي با بهره‌گيري از امكانات فتوشاپ و ساير تكنيك‌هاي روز، محقق انديشمند را نبايد از تحقيقات حاشيه‌اي در خصوص واقعيت داشتن يا نداشتن مشاهدات باز دارد و به ميزان حساسيت در واقعي يا ساختگي بودن اسناد نوشتاري صحت و سقم تصاوير را نيز بايد مورد مداقه قرار دهد. منبع:سويه‌هاي تاريخ‌نگاري انقلاب اسلامي، خانه كتاب، بهمن 1388، ص 471 تا 474. | این مطلب تاکنون 3991 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|