| نگاره‌ها، منابع ماندگار تاريخ ايران |  فخري رضائي
قبل از عكس به عنوان يك منبع پراهميت تاريخي و استفاده بسيار زياد از آن در نوشته‌ها و كتب مختلف در دوره‌هاي تاريخي، انواع نگاره‌هاي تاريخي به عنوان منابعي ارزشمند در تاريخ به دست هنرمندان و سياحان شكل گرفت.
نگاره‌ها ابزاري بودند كه فرهنگ و نوع معيشت، آداب و رسوم، مذهب، سياست، ابزار قدرت، هنر و موسيقي، معماري و شهرسازي و... هر آنچه را كه در هر دوره تاريخي سرمنشاء تحول بوده‌اند، در بر مي‌گيرند.
نقش برجسته‌ها، نقاشي‌ها روي ديوارها و سقف‌ها در خانه‌هاي تاريخي و كاخ‌ها و قهوه‌خانه‌ها و مكان‌هاي عمومي و نقاشي‌هاي تخصصي كه از بناها، اشخاص خاص و عام، مكان‌هاي خصوصي و مذهبي و... توسط سياحان، نقاشان و فرستادگان ملل مختلف كه جهت مأموريت يا عشق به فرهنگ اصيل ايراني به يادگار مانده، هر كدام به عنوان يك منبع تاريخي مهم قابل بررسي و دقت نظر است.
سه سياح، هنرمند و معمار كه آثار بسيار ارزشمند از تاريخ قرن 19 و 20 ميلادي، حاصل سفر آنها به ايران، اوژن فلاندن، هانري رنه دالماني و پاسكال كُست است.
سال 1839 اوژن فلاندن به همراه هنرمند معماري به نام پاسكال كست از طرف فرهنگستان هنرهاي فرانسه انتخاب شد و به همراه يك هيأت سياسي ـ كه هدف از تشكيل آن مطالعه امكانات برقراري روابط تجاري ـ سياسي با ايران بوده ـ عازم ايران شد. هرچند هيأت سياسي بدون موفقيت چنداني ايران را در ژوئن 1840 ترك مي‌كند، ولي اين دو هنرمند، در ايران مي‌مانند و طي 2 سال با وجود دردسرهاي مالي فراوان، تا حد توان از مناطق باستاني ايران گذر كرده، آثار باستاني را مطالعه كرده و با دقت و هنرمندي از آنها طرح تهيه مي‌كنند.
حاصل اين سفر يك مجموعه 6 جلدي به نام سفر به ايران شامل تصاوير ايران باستان، توضيحات مربوط به اين تصاوير و نيز تصاوير ايران مدرن (عصر قاجار) است. همچنين اوژن فلاندن، شرح كامل سفر خود را با جزئيات در قالب يك سفرنامه منتشر مي‌كند.
هانري رنه دالماني (1863 ـ 1950)؛ سياحي فرانسوي بود كه به علت علاقه فراوانش به اشياي عتيقه، مسافرت‌هاي زيادي به كشورهاي مشرق زمين انجام داد. وي در سال 1898 ميلادي از شهرهاي سمرقند، بخارا، خيوه و عشق‌آباد بازديد كرد. او در اين سفر آثار هنري از جمله قالي، منسوجات زربافت و اشياء فلزي قديمي را جمع‌آوري كرد و با خود به فرانسه برد. وي سال بعد به فكر سفر به ايران افتاد و 2 سفر به اين سرزمين تدارك ديد.
دالماني در سال 1899 ميلادي در سفر ديگري كه به عشق‌آباد داشت، با يكي از فرانسويان موسوم به سزاري كه در آن زمان در استخدام گمرك ايران بود، به خراسان رفت و از شهرهاي مشهد، نيشابور، سبزوار و قوچان ديدن كرد. او در اين سفر علاوه بر جمع‌آوري اشياي عتيقه، به كاوش‌هايي در آثار تاريخي اطراف قوچان دست زد و پس از مدتي به كشورش مراجعت كرد.
8 سال بعد يعني سال 1907 ميلادي دالماني مجدداً به ايران بازگشت؛ در حالي‌كه از وزارت فرهنگ فرانسه جواز حفاري در ايران را اخذ كرده بود. او آثاري را كه از اين سفرها به دست آورده بود در محلي به معرض تماشاي فرانسويان گذاشت. مجموعه آثار عتيقه و تاريخي او امروزه يكي از مهم‌ترين و معروف‌ترين مجموعه‌هايي است كه در پاريس باقي مانده است.
در آخرين سفري كه دالماني به ايران داشت بنا به توصيه موسيو سزاري تصميم گرفت درباره اوضاع سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي ايرانيان به مطالعه بپردازد. به اين منظور در سفري 3 ماهه از خراسان تا بختياري، آنچه را كه مشاهده كرده يا از ديگران شنيده بود، يادداشت و عكس‌هاي فراواني نيز تهيه كرد. تحقيقات در دوره‌هاي مختلف تاريخي نياز به شواهدي دارد كه مطابق با نوشته‌ها، عكس، نگاره‌ها و... است. استفاده از نگاره‌ها در قالب‌هاي سنگ نگاره و نقاشي براي فهم از شيوه‌هاي زندگي و اختلاف طبقاتي در كارهاي فلاندن به وفور پيداست. نگاره‌ها در آگاهي بيشتر ما از اصناف و شغل‌هاي از ميان رفته در دوره‌هاي گذشته به علت نفوذ مدرنيسم كمك شاياني مي‌كند. تعدادي از نقاشي‌هاي سياح فرانسوي دالماني گواه اين موضوع است.
در مطالعه سفرنامه‌ها و اشاره به بناهاي مختلف، مي‌بينيم كه نقاشي‌ها از اين بناها به كمك مي‌آيند تا بتوانيم بناي معماري را بازسازي يا مرمت كنيم. (عمارت‌هاي آينه‌خانه و نمكدان اصفهان)
استفاده از نگاره‌ها نياز به يك مطالعه قبلي در مورد فرهنگ و نوع معيشت، آداب و رسوم، مذهب، سياست، ابزار قدرت، هنر و موسيقي، معماري و شهرسازي و... دارد تا با برداشت‌هاي مطالعاتي صحيح‌تري از نگاره‌ها بهره بريم.
منابع:
1. سفر به ايران (مقاله)/ نوشته عباس آگاهي. ماهنامه جهان كتاب، سال دهم، شماره 5، ص 6.
2. فرهنگ جامع خاورشناسان مشهور و مسافران مشرق زمين/ تأليف نصرالله نيك‌بين. تهران: نشر آرون، 1378. جلد 2 ـ ص 732 ـ 731.
3. علي اصغر سعيدي، يادنامه دكتر احمد تفضلي به كوشش دكتر علي اشرف صادقي: اوژن فلاندن و ايران (مقاله)/ تهران: انتشارات سخن، 1379، صفحات 221 ـ 201.
4. مرتضي تهامي: همراه با سفرنامه اوژن فلاندن (1841 ـ 1840 م) (مقاله)/ كتاب ماه تاريخ و جغرافيا، ويژه سفرنامه‌ها (2) ـ شماره 89 ـ 88 ـ سال هشتم، شماره 5 ـ 4، بهمن و اسفند 1383، صفحات 127 ـ 124.
5. عباس آگاهي: سفر به ايران (مقاله)/ مجله جهان كتاب، تهران، سال دهم، شماره 5، 1384، صفحات 9 ـ 6.
منبع: جام‌جم، ايام، ويژه تاريخ معاصر، 5 اسفند 1389، شماره 65.
| این مطلب تاکنون 3375 بار نمایش داده شده است. |
|
|
|